Αναζήτηση
Αυτό που συμβαίνει στις ημέρες μας είναι μια σύγκρουση φονταμενταλισμών. Δεν
πρόκειται για καμιά δήθεν «σύγκρουση πολιτισμών», όπως προπαγανδίστηκε από τον
Αμερικανό διεθνολόγο Χάντινγκτον (1927). Με τον τίτλο «The West and the Rest»
(«Η Δύση και οι υπόλοιποι»), ο ιθύνων νους (think tank) της αμερικανικής
ηγεσίας διατύπωσε τη θεωρία του (1993/1996) για το νέο «σιδηρούν παραπέτασμα».
Από τη μια πλευρά είναι η «Δύση ως δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα, με
επικεφαλής τις ΗΠΑ και τον χριστιανισμό στην προτεσταντική εκδοχή του, κυρίως.
Από την άλλη πλευρά είναι οι «υπόλοιποι» χωρίς δημοκρατία, με εθνικισμό και
φονταμενταλισμό στη θρησκευτική εκπροσώπηση του Ισλάμ και της Ορθοδοξίας του
ανατολικού χριστιανισμού, όπως παραδειγματικά ενσαρκώνεται στην πρώην ΕΣΣΔ.
Ως προέκταση αυτού του τρόπου σκέψης σήμερα πια σχηματοποιείται το δίπολο
«Ισλάμ – Δύση» στο διώνυμο «τρομοκρατία – δημοκρατία» και στο δίδυμο
«φονταμενταλισμός – ανθρωπισμός». Ακροτελεύτια κατάληξη μιας τέτοιας θεώρησης
των πραγμάτων είναι η πολεμοχαρής ιαχή των ιεράκων για πόλεμο των μαχητών τής
«ελευθερίας» εναντίον των «τρομοκρατών» του ισλαμικού φονταμενταλισμού.
Μια νηφιαλιότερη θεώρηση μάς δίνει άλλην εικόνα, σε πολλά σημεία αρκετά
διαφοροποιημένη. Φονταμενταλισμός (fundamentalism: θεμελιωτισμός από το
fundamentum: θεμέλιο) σημαίνει τον μαχητικό θρησκευτικό συντηρητισμό. Κάθε
θρησκεία έχει τάσεις συντηρητικές που κάποτε παίρνουν βίαιη μορφή
καταφεύγοντας στα όπλα. Ας θυμηθούμε τις σταυροφορίες και την Ιερά Εξέταση των
χριστιανών, τον σιωνισμό των Εβραίων και τον ισλαμισμό των μουσουλμάνων ή τη
δολοφονία της οικογενείας Γκάντι στην Ινδία.
Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται να ταυτίζεται το Ισλάμ με τον
φονταμενταλισμό, παρ’ ότι σχετίζεται στενότατα με αυτόν. Άλλωστε χρειάζεται να
διακρίνουμε την άδολη πίστη του Ισλάμ ως θρησκείας από το δόλιο πολιτικό
κίνημα του ισλαμισμού που εκμεταλλεύεται τη μουσουλμανική παράδοση.
Ο φονταμενταλισμός ως λέξη και ως γεγονός εμφανίζεται για πρώτη φορά στον
αμερικανικό προτεσταντισμό τού Μεσοπολέμου στα πιο συντηρητικά και
οπισθοδρομικά στρώματα της μικροαστικής κοινωνίας με τάσεις πουριτανικές
(ποινικοποίηση της αντισύλληψης, σεξιστικές διακρίσεις κ.λπ.) και
αντιμοντερνιστικές (απαγόρευση της διδασκαλίας της βιολογικής θεωρίας της
εξέλιξης στα σχολεία κ.ά.). Από εκεί εκπήγασε η διαβόητη άποψη ότι στις ΗΠΑ
ηγείται μόνον ο WASP (White Anglo-Saxon Protestant), ο «λευκός Αγγλοσάξονας
προτεστάντης», αποκλείοντας από την προεδρία της υπερδύναμης ακόμη και
ρωμαιοκαθολικούς, με μοναδική και τραγική εξαίρεση τον Κέννεντυ.
Σε αυτό το κλίμα ανήκει η απαράδεκτη «ηθική πλειοψηφία» της εποχής Ρήγκαν και
η κατάπτυστη «πολιτική ορθότητα» των Μπους (πατρός και υιού). Ο αμερικανικός
προτεσταντικός φονταμενταλισμός μοιάζει να ηγείται της πλανητάρχουσας
υπερδύναμης στην υφήλιο σήμερα πια.
Με τέτοιους όρους λοιπόν δικαιούται κάποιος να μεταφράσει το δίδυμο «Ισλάμ –
Δύση» στο δίπολο ισλαμικός – αμερικανικός φονταμενταλισμός. Αυτό σημαίνει την
ανάγκη να προβούμε σε μια γόνιμη διαφοροποίηση. Στο Ισλάμ υπάρχει
φονταμενταλισμός, αλλά υφίσταται και η άλλη πλευρά, ο ανθρωπισμός με την
ανεκτικότητα των αλλοπίστων. Στην αμερικανική Δύση υφίσταται ο
φονταμενταλισμός τού προτεσταντισμού σε μία μόνο μερίδα του, τον πουριτανισμό,
αλλά επίσης υπάρχει η άλλη όψη, ο φιλελευθερισμός που οδήγησε στην κατάργηση
της δουλείας στον 19ο αιώνα και ανέδειξε το κίνημα των «ανθρωπίνων
δικαιωμάτων» (Civil Rights Movement) των εγχρώμων (Μάρτιν Λούθερ Κινγκ) στον
20ό αιώνα.
Έργο όλων μας είναι να σπάσουμε τον φαύλο κύκλο του διπολισμού, όχι πια
ανάμεσα σε ΗΠΑ και ΕΣΣΔ όπως στον Ψυχρό Πόλεμο, αλλά μεταξύ αμερικανικού και
ισλαμιστικού φονταμενταλισμού. Η βία γεννά βία. Η τρομοκρατία αντιμετωπίζεται
από τη δημοκρατία, και όχι από την αστυνομία της πλανηταρχίας. Πιστοί όλων των
παραδόσεων χρειάζεται να στρατευθούν εναντίον του φονταμενταλισμού,
αμερικανικού και ισλαμιστικού εξίσου.
Ο Μάριος Μπέγζος είναι αναπληρωτής καθηγητής Συγκριτικής Φιλοσοφίας της
Θρησκείας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
