Μια γυναίκα μετράει τ’ άστρα

Υπάρχουν αστρονόμοι και αστρονόμοι… Η «κατηγορία» στην οποία τοποθετεί

τον εαυτό της η κ. Μαίρη Κοντιζά, επίκουρη καθηγήτρια της Αστροφυσικής στο

Πανεπιστήμιο Αθηνών, είναι εκείνη των «τρελών επιστημόνων». Είναι δηλαδή από

τους ανθρώπους που παθιάστηκαν από πολύ νωρίς με την επιστήμη της αστρονομίας.

Έκανε στόχο ζωής, ήδη από την ηλικία των 11 χρόνων, να μελετήσει το Διάστημα,

τα άστρα και τους πλανήτες. Και τα κατάφερε.

Όπου κι αν πήγε, ήταν πάντα μια από τις λιγοστές γυναίκες. Ο χώρος της

αστρονομίας, ιδίως πριν από περίπου 30 χρόνια, όταν η κ. Κοντιζά άρχισε την

καριέρα της, ήταν αυστηρά ανδροκρατούμενος. Εκείνη, όμως, επέμεινε και

προχώρησε. Έφτασε ως τη NASA, δοκιμάζοντας, για ένα χρόνο, τις δυνάμεις και

τις γνώσεις της. Επέστρεψε στην Ελλάδα με εμπειρίες και αναμνήσεις αξέχαστες.

Στα πρώτα βήματα της καριέρας της ως αστρονόμου και αστροφυσικού τη μάγευε

το άγνωστο, ο ανεξερεύνητος κόσμος του Διαστήματος. «Έτσι ξεκινάει πάντα αυτός

ο έρωτας…», λέει χαρακτηριστικά. «Θέλεις να μάθεις τι είναι στα άστρα και τι

βρίσκεται πέρα από αυτά… Τώρα, ύστερα από χρόνια έρευνας και μελέτης, ξέρω

πως αυτό που με ενθουσιάζει είναι η Φυσική που κρύβει μέσα της η επιστήμη της

αστρονομίας. Το ότι υπάρχει λογική εξήγηση για τα φαινόμενα ή ­ αν όχι ­

ψάχνεις να βρεις πώς εξηγούνται αυτά που βλέπεις. Σκέφτεσαι ακόμη και την

πιθανότητα να χρειάζονται νέοι νόμοι… Κι είναι εντυπωσιακό πως για να

κατανοήσεις πια τι συμβαίνει και γιατί πάνω στον δικό μας πλανήτη, πρέπει

να… ταξιδέψεις μακρύτερα στους γαλαξίες».

ΤΑΞΙΔΕΨΕ και ταξιδεύει ακόμη παρά πολύ στο εξωτερικό. Όχι μόνο για να

συμμετάσχει σε διεθνή συνέδρια ή συναντήσεις επιστημόνων του διαστήματος, αλλά

γιατί «μέχρι πριν από 15 χρόνια πάρα πολλά πράγματα στην επιστήμη μας ήταν

αδύνατον να γίνουν στην Ελλάδα…». Όμως η κ. Μαίρη Κοντιζά, αστρονόμος και

επίκουρη καθηγήτρια Αστροφυσικής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, θεωρεί ως την πιο

ξεχωριστή στιγμή στην καριέρα της τον χρόνο που εργάστηκε στη NASA.

Πέρασε 12 μήνες σε έναν από τους διαστημικούς σταθμούς της NASA, ως

επισκέπτρια-ερευνήτρια. Ήταν το 1990, τη χρονιά που «πέταξε» το τηλεσκόπιο του

διαστήματος. «Ήμασταν 2.000 άτομα οι εργαζόμενοι εκεί. Ζήσαμε όλοι μαζί τον

πανικό, την απογοήτευση, τη χαρά», θυμάται μία από τις ελάχιστες Ελληνίδες που

έχουν περάσει το κατώφλι της NASA. «Ήταν συγκινητικές οι στιγμές και μοναδική

η ένταση…».

«Ήταν μία χρονιά με πάρα πολύ έντονες εμπειρίες, τελείως διαφορετικές από ό,τι

είχα ζήσει πιο πριν…», λέει η κ. Κοντιζά. Ήταν όνειρο ζωής για εκείνη, όπως

άλλωστε και για κάθε αστρονόμο. Κατάφερε να το κάνει πραγματικότητα, όπως

κατάφερε να κάνει καριέρα σ’ έναν χώρο όπου «δεν επιτρεπόταν ούτε… θηλυκή γάτα».

Έτσι ήταν η κατάσταση στην Ελλάδα, στα τέλη της δεκαετίας του ’60. Νεαρή

φοιτήτρια τότε, η κ. Κοντιζά επέλεξε να σπουδάζει αυτό που ονειρευόταν από

μικρό παιδί. «Μόνο όταν μπήκα στο πανεπιστήμιο και είδα πως ήμουν μία από τις

ελάχιστες γυναίκες, μόνον τότε άρχισα να συνειδητοποιώ πως ίσως να μην είχα

κάνει σωστή επιλογή. Όταν πήρα το πτυχίο μου, είχα σχεδόν καταλήξει πως δεν θα

ήταν και τόσο καλή ιδέα να ασχοληθώ με την Αστρονομία και πως θα ήταν ίσως

προτιμότερο να εστιάσω στις επιστήμες του περιβάλλοντος…».

ΖΗΤΟΥΝΤΑΙ ΒΟΗΘΟΙ

Ήταν μόνο σκέψεις. Το μεράκι για την Αστρονομία γιγάντωνε και την «έτρωγε».

Κάποια στιγμή ο δρόμος την έφερε έξω από το «Εργαστήριο Αστρονομίας» ­ έτσι

λεγόταν τότε το αντίστοιχο τμήμα του πανεπιστημίου. «Βρήκα μια ανακοίνωση που

έλεγε πως “ζητούνται βοηθοί”. Μπήκα αμέσως μέσα… Είχα μόλις τελειώσει το

πανεπιστήμιο και με προσέλαβαν αμέσως. Ήταν δώρο εξ ουρανού».

Εκεί, στα τέλη του 1969, είχε την τύχη να βρεθεί δίπλα στον καθηγητή Κωτσάκη.

«Το ότι υπάρχουν σήμερα κάποιες γυναίκες που ασχολούνται με την Αστρονομία

οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε εκείνον. Μέχρι τότε επικρατούσε η αντίληψη πως η

Αστρονομία δεν είναι επιστήμη για γυναίκες. Απαιτούσε νυχτερινές παρατηρήσεις,

και ήταν αδιανόητο για μια κυρία να περνά τις νύχτες της με άνδρες, μελετώντας

τα άστρα».

Διορίστηκε τότε ως βοηθός. Λίγο αργότερα πήρε μια εκπαιδευτική άδεια και με

μια υποτροφία από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών έφυγε για το Πανεπιστήμιο του

Εδιμβούργου, όπου έκανε το διδακτορικό της με θέμα τη μελέτη αστρικών

συστημάτων σε κοντινούς γαλαξίες. Κι εκεί οι γυναίκες ήταν λιγοστές. «Τρεις

ήμασταν όλες κι όλες οι μεταπτυχιακές φοιτήτριες και μία και μοναδική

καθηγήτρια, ανάμεσα σε 50 συναδέλφους της».

Αυτού του είδους τις αναλογίες των δύο φύλων τις έχει πια συνηθίσει. Στα

αμφιθέατρα του Πανεπιστημίου Αθηνών, όπου είναι σήμερα επίκουρη καθηγήτρια

Αστροφυσικής, οι φοιτήτριες που παρακολουθούν το μάθημά της μειοψηφούν

πάντοτε. Η ίδια η κ. Κοντιζά, πάντως, ουδέποτε αντιμετώπισε δυσκολίες από τους

άνδρες συναδέλφους της. «Όσο υπάρχει συνεργασία, όλα κυλούν αρμονικά. Τα

προβλήματα αρχίζουν όταν ζητάς πιο υψηλόβαθμη θέση». Η κυρία της Αστροφυσικής

διδάσκει στο μεταπτυχιακό πρόγραμμα, επιβλέπει τις εργασίες μεταπτυχιακών

φοιτητών και παράλληλα ασχολείται με την ερευνητική της δουλειά, που αφορά τη

μελέτη αστρικών συστημάτων σε άλλους γαλαξίες. Τον τελευταίο καιρό το

ενδιαφέρον της κέρδισε «η δημιουργία αστέρων, οι περιοχές δηλαδή όπου

δημιουργούνται νέα αστέρια και η χημική εξέλιξη γαλαξιών, που συνδέεται με τη

δημιουργία χημικών στοιχείων στο σύμπαν». Είναι μέλος του Συμβουλίου της

Ευρωπαϊκής Αστρονομικής Ένωσης για λογαριασμό του οποίου εκδίδει ένα σχετικό

Ενημερωτικό Δελτίο. Κι εκεί ακόμη, είναι η τρίτη γυναίκα ανάμεσα σε 11 άνδρες αστρονόμους…

ΘΕΩΡΕΙ πολύ φυσικό να υπάρχουν εξωγήινοι, το έχει αποδεχθεί. Δεν την απασχολεί

ως φιλοσοφικό ερώτημα, αλλά ως ένα ακόμη κομμάτι στο μαγευτικό παζλ της

επιστήμης της.

«Είναι πολύ φυσικό να υπάρχει ζωή σε άλλους πλανήτες», λέει η κ. Κοντιζά. «Δεν

υπάρχει πια κανένας λόγος, καμία θεωρία που να συνηγορεί για το αντίθετο.

Σήμερα έχουμε πια στη διάθεσή μας διάφορες ενδείξεις. Ξέρουμε ότι υπάρχουν

άστρα με πλανήτες γύρω τους. Μπορεί ακόμη να μην έχουμε έχουμε πάρει σήματα

από έξυπνα όντα, να μην έχουμε σαφείς ενδείξεις για την ύπαρξη ζωής, ωστόσο

είναι πάρα πολύ πιθανόν κάτι τέτοιο να συμβεί στο άμεσο μέλλον».

Η συζήτηση γύρω από το αν υπάρχει ή όχι ζωή σε άλλους πλανήτες είναι

εξαιρετικά επίκαιρη και… μοντέρνα. Οι ειδικοί επιστήμονες ανά τον κόσμο, αν

δεν ασχολούνται με την κοσμολογία, εστιάζουν το ερευνητικό τους ενδιαφέρον

στην ανακάλυψη εξωγήινων όντων. Η κ. Κοντιζά πιστεύει πως τα χρόνια που θα

έρθουν θα φέρουν επιστημονικές ενδείξεις αλλά και αποδείξεις. «Η ύπαρξη

εξωγήινης ζωής δεν αντιτίθεται σ’ αυτά που ξέρουμε. Ούτε φυσικά και υπάρχει

κάτι κακό ή καταστροφικό σ’ αυτήν την προοπτική. Ακόμη και με βάση τους νόμους

των πιθανοτήτων να το δει κανείς, είναι πολλές οι πιθανότητες να ανακαλυφθεί

ζωή σε άλλους πλανήτες. Αυτό που δεν μπορούμε να ξέρουμε είναι για τι είδους

ζωή πρόκειται. Δεν ξέρουμε πότε υπήρξε, αν υπάρχει ταυτόχρονα με μας, αν έχει

αναπτυχτεί με τον ίδιο τρόπο, ώστε να μπορούμε ή να μπορέσουμε κάποτε να επικοινωνήσουμε».