Ο ρώσος σταλινιστής που «έχτισε» την Ευρώπη

Θεωρείται από πολλούς ένας από τους πρώιμους αρχιτέκτονες της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Ενέπνευσε μια ολόκληρη γενιά γάλλων διανοουμένων, λειτούργησε ως μέντορας για κάποιες από τις πολιτικές προσωπικότητες που θα ηγούνταν κατόπιν της Γαλλίας και γενικώς της Ευρώπης, μετείχε σε μια ομάδα τεχνοκρατών υψηλού επιπέδου που εργάστηκαν για την ευρωπαϊκή οικονομική ενοποίηση. Και εντούτοις, θα μπορούσε να στοιχηματίσει κανείς με ασφάλεια πως το όνομα του Αλεξάντρ Κοζέβ δεν πρόκειται να ακουστεί αύριο και μεθαύριο στη Ρώμη, κατά την επετειακή ευρωπαϊκή Σύνοδο Κορυφής που συγκαλείται 60 χρόνια μετά την υπογραφή της Συνθήκης της Ρώμης. Γιατί πέρα από καθηγητής Φιλοσοφίας, υψηλόβαθμος δημόσιος λειτουργός της Γαλλίας και αρχιτέκτονας της ΕΕ, ο γαλλορώσος στοχαστής ίσως υπήρξε και κατάσκοπος της ΕΣΣΔ. Ισως, πάλι, και όχι.

Την ιστορία αυτού του ανδρός με τα πολλά πρόσωπα, συγγραφέα ενός βιβλίου για τον Χέγκελ που έχει χαρακτηριστεί «ένα από τα λιγοστά σημαντικά φιλοσοφικά βιβλία του 20ού αιώνα», την υπενθύμισε πρόσφατα το Politico. Γεννήθηκε στη Μόσχα το 1902 ως Αλεξάντερ Κοζέβνικοφ, γόνος πλούσιας οικογένειας –ο Βασίλι Καντίνσκι ήταν θείος του –εγκατέλειψε όμως τη Ρωσία το 2020, μετά την επικράτηση της Οκτωβριανής Επανάστασης. Σπούδασε φιλοσοφία στη Γερμανία, έκανε διδακτορικό πάνω στον ρώσο φιλόσοφο Βλαντίμιρ Σολόβιεφ υπό την εποπτεία του γερμανού φιλοσόφου Καρλ Γιάσπερς και έπειτα εγκαταστάθηκε στη Γαλλία όπου άλλαξε το επώνυμό του: Κοζέβ.

Δηλωμένος σταλινικός τη δεκαετία του 1930, ο Αλεξάντρ Κοζέβ δίδαξε από το 1933 έως το 1939 στην περίφημη École Pratique des Hautes Études του Παρισιού. Οι παραδόσεις του γύρω από τον Χέγκελ έγιναν θρύλος. Μεταξύ των φοιτητών του, ο ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν, ο φιλόσοφος και κοινωνιολόγος Ρεμόν Αρόν, ο συγγραφέας Ρεμόν Κενό. Μέλος του κύκλου του ήταν και ο οικονομολόγος Ρομπέρ Μαρζολέν, ένας από τους δύο γάλλους επιτρόπους στην πρώτη Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η φιλία του με τον φιλόσοφο Λέο Στράους θα έπαιρνε τη μορφή ισόβιας δημόσιας συζήτησης –ο Στράους ήταν αυτός που έφερε σε επαφή τον Κοζέβ με τους αμερικανικούς συντηρητικούς κύκλους. Χρόνια αργότερα, το 1992, ο Φράνσις Φουκουγιάμα θα γινόταν διάσημος προσαρμόζοντας μια διατριβή του Κοζέβ με τίτλο «Το τέλος της Ιστορίας».

Από το 1945 έως τον θάνατό του στις Βρυξέλλες το 1968 ο Κοζέβ διατήρησε μια σημαντική αλλά κάπως αόριστη θέση στο εμπορικό τμήμα του γαλλικού υπουργείου Οικονομικών. «Ηταν στη γαλλική δημόσια διοίκηση αλλά δεν είχε συγκεκριμένο ρόλο» επισημαίνει ο Ρεμόν Παν Βαν Πι, πρώην υψηλόβαθμο στέλεχος της Κομισιόν που συνεργάστηκε με τον Κοζέβ τη δεκαετία του 1960. «Μέρος της δύναμής του οφείλεται στο γεγονός ότι ασκούσε σημαντική πνευματική επιρροή στους αρχιτέκτονες της γαλλικής οικονομίας». Ο Κοζέβ ξεκίνησε στο υπουργείο Οικονομικών ως μεταφραστής (πέρα από ρωσικά, γαλλικά και γερμανικά, γνώριζε και τη σανσκριτική) και σταδιακά ανέβηκε τις βαθμίδες, αποκτώντας τη φήμη του δεινού διαπραγματευτή. Ο μετέπειτα πρωθυπουργός της Γαλλίας Ρεμόν Μπαρ εργάστηκε κοντά του ως ασκούμενος και έμελλε να τον περιγράψει αργότερα ως «εξαιρετικό διαπραγματευτή», «éminence grise της γαλλικής εμπορικής πολιτικής», «φόβο και τρόμο των άλλων εμπορικών αποστολών», έναν άνθρωπο που «προσέφερε σπουδαίες υπηρεσίες κατά τις διαπραγματεύσεις που προηγήθηκαν της Συνθήκης της Ρώμης».