Καθένας έχει τη «δική του» Άννα Φρανκ

Δικαίως κάποιοι αναρωτιούνται μήπως τελικά η συγγραφέας χάθηκε κάπου μέσα στον

μύθο που άθελά της δημιούργησε. Στο ημερολόγιο της Άννας Φρανκ καταγράφονται

όσα επί 25 μήνες βίωσε και ένιωσε ένα 13χρονο κορίτσι, κρυμμένο με επτά άλλους

Εβραίους σε μυστική τοποθεσία – σε μια πτέρυγα κινούμενης βιβλιοθήκης σε

αποθήκη – στο Άμστερνταμ. Έξω, ο Β΄Παγκόσμιος Πόλεμος μαινόταν. Φίλοι της,

γείτονές της, συγκεντρώνονταν και μεταφέρονταν σε θαλάμους αερίων. Στην

κρυψώνα της η ίδια, με ξεχωριστή δεξιοτεχνία, κατέγραφε τις εκφάνσεις μιας

απλής εφηβικής ζωής – καβγαδάκια με φίλες, αγόρια, αστέρες του σινεμά,

ανταγωνισμοί μεταξύ αδερφών, σχέσεις αγάπης και μίσους με τους γονείς…

Έπειτα από δύο μακρά χρόνια, η γενναία της μάχη τερματίζεται όταν προδίδεται η

κρυψώνα της στην Γκεστάπο.

Ο αναγνώστης της γνωρίζει αυτό που δεν μπορούσε παρά να αγνοεί η

συγγραφέας. Η Άννα πεθαίνει τον Μάρτιο του ’45 στο Μπέλσεν, μόλις τρεις

εβδομάδες πριν το απελευθερώσουν τα βρετανικά στρατεύματα.

Το ημερολόγιο εξεδόθη πρώτη φορά στα τέλη της δεκαετίας του ’40. Έκτοτε, έχει

μεταφραστεί σε 58 γλώσσες, έχει πουλήσει πάνω από 20 εκατομμύρια αντίτυπα και

θεωρείται το πιο πολυδιαβασμένο έργο μετά τη Βίβλο. Αν ζούσε τώρα η Άννα

Φρανκ, θα γιόρταζε τα 73α γενέθλιά της. Με αφορμή αυτό το γεγονός, εκδηλώσεις

αφιερωμένες στη μνήμη της διοργανώνονται σε πολλές χώρες του κόσμου. Στη

Βρετανία, οι μαθητές ενός δημοτικού σχολείου την τίμησαν φυτεύοντας ένα

δέντρο, ενώ κρατούμενοι σε πολλές φυλακές εκπαιδεύτηκαν ως οδηγοί σε εκθέσεις.

Την ίδια ώρα, στην Ολλανδία, το όνομά της παρεμβάλλεται στην αντιπαράθεση

ανάμεσα στους δικηγόρους τού (δολοφονημένου ακροδεξιού ηγέτη) Πιμ Φόρταϊν και

τον ηγέτη αντίπαλου κόμματος, που επικαλέστηκε το ημερολόγιο για να τον

συνδέσει με το ναζιστικό παρελθόν.

Σε αυτό το πλαίσιο, το ερώτημα που ακολουθεί εκφράζεται από αρκετούς

επίμονα. Μία Άννα Φρανκ υπήρξε. Ένα ήταν το πρόσωπο. Για ποια μιλούν όσοι την

επικαλούνται;

Για τον πατέρα της, Ότο, που είναι και το μόνο μέλος της οικογένειας που

επέζησε των στρατοπέδων θανάτου και αφιέρωσε τη ζωή του στην έκδοση του

ημερολογίου, η κόρη του είναι ένα σύμβολο. Σύμβολο της ανάγκης του κόσμου για

καθολική ανοχή. Για πολλούς Εβραίους, είναι ένα έμβλημα, μια συμβολική εικόνα

που προσδιορίζει τα θύματα μεταξύ τους. Για άλλους το μέσο, από το οποίο οι

Εβραίοι μπορούν να διδαχτούν να είναι καλοί. Για μια άλλη μερίδα, τους Ιάπωνες

για παράδειγμα, είναι σύμβολο αρμονίας, όπως τουλάχιστον αυτή απορρέει από τις

περικοπές και τις παραλείψεις των καταστάσεων εκείνων στο ημερολόγιο που

προκαλούν ένταση. Κάπως έτσι εναλλάσσονται τα διάφορα πρόσωπα της Άννας Φρανκ,

ανάλογα με το πεδίο έκθεσής τους. Η παράσταση που ανέβηκε σε θέατρο της

Αργεντινής στη διάρκεια της χούντας είχε κεντρικό σημείο αναφοράς τη

δικτατορία και τον αντισημιτισμό. Μεσούντος του κομμουνισμού, η βουλγαρική

εκδοχή του βιβλίου «ξεχνούσε» επιμελώς ότι η Φρανκ ήταν Εβραία.

Σιωπή. Έτσι λέγεται αυτό που σε κυριεύει όταν επισκέπτεσαι σήμερα την

κρυψώνα της Άννας Φρανκ. Σιωπή, όχι από την κενότητα του χώρου, λόγω των

λεηλασιών των ναζιστών, αλλά από τους ατέλειωτους επισκέπτες (900.000 πέρυσι)

που προσεγγίζουν την τοποθεσία ήσυχα και θαρρείς… βουβαίνονται στη θέα των

πέντε μικρών δωματίων και της ιστορίας που λένε οι τοίχοι. Σημάδια από μολύβι

δείχνουν τα ύψη των παιδιών, καθώς μεγάλωναν, και ένας χάρτης της Νορμανδίας

με κουκίδες, την πρόοδο της συμμαχικής εισβολής. Ανάμεσα στις φωτογραφίες από

περιοδικά που είχε κολλήσει πάνω από το κρεβάτι της η Άννα, υπάρχει μία της

Γκάρμπο και εκεί κοντά πορτρέτα των Ρέμπραντ και Ντα Βίντσι. Μέχρι πρόσφατα,

οι περισσότεροι επισκέπτες ήταν Αμερικανοί και Βρετανοί, πολίτες δύο χωρών που

εναντιώθηκαν στον Χίτλερ, όμως δεν κατελήφθησαν ποτέ. «Γι΄αυτούς το Ολοκαύτωμα

είναι κάτι που συνέβη αλλού», λέει η βιογράφος της Άννας Φρανκ, Κάρολ Αν Λι,

Βρετανίδα, που ζει στο Άμστερνταμ.

Εκεί όμως η πραγματικότητα είναι σκοτεινή, περίπλοκη. «Για τους Ολλανδούς,

πρωταγωνιστές στο ημερολόγιο είναι οι Miep Gies, η μη εβραϊκή οικογένεια που

έδινε τρόφιμα στους Φρανκ ενώ κρύβονταν», προσθέτει η Λι, η οποία προχωρά στην

έκδοση της βιογραφίας του Ότο Φρανκ στη Βρετανία τον ερχόμενο μήνα. «Η

παραπάνω οικογένεια ταιριάζει στην εικόνα που έχουν για τον ρόλο της στον

πόλεμο: ηρωική αντίσταση. Η αλήθεια όμως είναι ότι μόνον 200 Γερμανοί

στρατιώτες βρίσκονταν στο Άμστερνταμ. Οι Εβραίοι συγκεντρώθηκαν από Ολλανδούς

ναζί…».

Το «ολλανδικό σύνδρομο» εγκατάλειψης

«Ο κόσμος σκέφτεται τους 100.000 Ολλανδοεβραίους που απελάθηκαν σε

στρατόπεδα συγκέντρωσης και θυμούνται τη Σρεμπρένιτσα μισόν αιώνα μετά

(επίσημη έκθεση ολλανδικής επιτροπής αποδίδει ευθύνες στους Ολλανδούς

κυανοκράνους, που είχαν αναλάβει την προστασία της περιοχής, για τη σφαγή

περίπου 8.000 μουσουλμάνων μετά την πτώση της στα χέρια των Σέρβων)

επισημαίνει ο Έρικ Ντούμπελμαν από το φιλανθρωπικό ίδρυμα που συντηρεί το

σπίτι της Άννας Φρανκ και αναφέρεται στο αποκαλούμενο «ολλανδικό σύνδρομο»

εγκατάλειψης του θύματος. «Δεν είναι αυτή η αλήθεια», εναντιώνεται, «όμως αυτή

είναι η εικόνα… Αυτό που μοιάζει καλό έχει και τη σκοτεινή του πλευρά και

γι΄ αυτό που φαίνεται κακό υπάρχει πάντα λόγος». Δεν είναι σωστό, παραδέχεται,

όμως αν δεν γίνει κατανοητό «το μάθημα του Ολοκαυτώματος», θα περιλαμβάνει

πάντοτε απόδοση ευθύνης σε κάποιον άλλον. «Το αντίθετο της αγάπης δεν είναι το

μίσος», καταλήγει ο Ντούμπελμαν. «Είναι η αδιαφορία. Το τρομακτικό στο

Ολοκαύτωμα δεν είναι οι πράξεις μιας μοχθηρής μειοψηφίας, αλλά το γεγονός ότι

πολλοί «καλοί» δεν έκαναν τίποτα για να το αποτρέψουν».

Επιμέλεια: Ρένα Δημητρίου