Οταν ο επιτηρητής κερνούσε ρακή…

Στην αίθουσα συσκέψεων του οικονομικού επιτελείου της κυβέρνησης των Σκοπίων, κάπου στα μέσα του ’94, ένας ψηλόλιγνος τεχνοκράτης του ΔΝΤ ζητούσε επίμονα να εγκριθούν τρεις ρυθμίσεις της τελευταίας στιγμής, λίγο πριν από την τελική συμφωνία στήριξης του Οργανισμού προς το νεότευκτο κράτος. Ο τότε αντιπρόεδρος της κυβέρνησης των Σκοπίων, Λιούμπε Τρπέσκι, σηκώθηκε όρθιος και αντί απάντησης αφηγήθηκε στον ξανθομάλλη τεχνοκράτη μια παραβολή.

Του είπε για έναν αλκοολικό άντρα που είχε πιάσει στο καλάμι του ένα χρυσόψαρο, ψαρεύοντας από τη γέφυρα του Βαρδάρη στα Σκόπια. Το χρυσόψαρο παρακάλεσε τον ψαρά να το ρίξει πίσω στο νερό, κι εκείνο για αντάλλαγμα θα του πραγματοποιούσε τρεις ευχές. Ο αλκοολικός δέχτηκε. Πρώτον, είπε, θέλω το νερό του Βαρδάρη να γίνει ρακή, δεύτερον θέλω το νερό της λίμνης Οχρίδας να γίνει ρακή και τρίτον θα ήθελα… επιπλέον ένα μπουκάλι ρακή.

ΤΟ ΕΠΙΜΥΘΙΟ. «Οι πρόσθετες απαιτήσεις σας, κύριε Τόμσεν, θυμίζουν τον πλεονασμό του ψαρά», είπε ο Τρπέσκι. Οι παριστάμενοι γέλασαν, όμως ο επικεφαλής της αντιπροσωπείας του ΔΝΤ στα Σκόπια δεν βρήκε καθόλου αστεία την ιστορία, ωστόσο το δημοσιονομικό πρόγραμμα εγκρίθηκε χωρίς τα τρία μέτρα της τελευταίας στιγμής.

«Λίγες ημέρες αργότερα, κρατικοί παράγοντες και στελέχη του ΔΝΤ γευματίζαμε στο εστιατόριο Uranja. Ξαφνικά, ο Τόμσεν σηκώθηκε, ζήτησε να χαμηλώσει η μουσική κι έβγαλε κάτω από το τραπέζι ένα μπουκάλι ρακή. Αυτό είναι δικό σας, είπε και μου το ‘δωσε», περιγράφει στα «ΝΕΑ» ο Λιούμπε Τρπέσκι, καθηγητής Οικονομικών σήμερα στο Πανεπιστήμιο των Σκοπίων.

Ο Τρπέσκι ήταν ο βασικός διαπραγματευτής της κυβέρνησης της ΠΓΔΜ με το ΔΝΤ την περίοδο 1992-96. Μετά την αντιπροεδρία της κυβέρνησης ανέλαβε τη διοίκηση της Κεντρικής Τράπεζας των Σκοπίων και γνωρίζει όσο λίγοι τον Πολ Τόμσεν, που πριν αναλάβει τη θέση τού επικεφαλής του ΔΝΤ στην Ελλάδα είχε πολύχρονη θητεία στα Βαλκάνια.

Τα πρώτα χρόνια μετά την ανεξαρτησία της από την πρώην Γιουγκοσλαβία, η οικονομική κατάσταση της ΠΓΔΜ ήταν εφιαλτική. «Ημασταν απομονωμένοι από τις διεθνείς αγορές, ο πληθωρισμός έφτανε στο 100%, είχαμε ασταθή συναλλαγματική ισοτιμία. Προτεραιότητα ήταν η ανθρωπιστική βοήθεια και όχι το δημοσιονομικό πρόγραμμα», περιγράφει ο Τρπέσκι.

Η κυβέρνηση του νέου κράτους απευθύνθηκε στο ΔΝΤ, του οποίου ακόμη τότε δεν ήταν μέλος. Και ο 37χρονος τότε Τόμσεν έφτασε στα Σκόπια το 1992. Είχε εργαστεί νωρίτερα στο Βελιγράδι, όπου γνωρίστηκε με τη σέρβα σύζυγό του. Γνώριζε λεπτομέρειες για την οικονομία της περιοχής, καθώς υπήρξε για δύο χρόνια σύμβουλος του τελευταίου πρωθυπουργού της ενιαίας Γιουγκοσλαβίας, Αντε Μάρκοβιτς.

Το πρώτο διάστημα ο «απόμακρος» Πολ Τόμσεν νοίκιαζε ένα δωμάτιο στο παλιομοδίτικο ξενοδοχείο Jadran (Αδριατική) πίσω από την κεντρική πλατεία των Σκοπίων. Στην πρώτη συνάντησή τους ο Τρπέσκι τον αιφνιδίασε: «Προτείνουμε να καταργηθούν οι «επιλεκτικές πιστώσεις», τα δάνεια δηλαδή που παρέχουν οι τράπεζες στις επιχειρήσεις και πρέπει να εισπραχθούν από την Κεντρική Τράπεζα». «Ημουν προετοιμασμένος για μάχη σήμερα, όμως η πρώτη διαπραγμάτευση μόλις ολοκληρώθηκε», απάντησε ο Τόμσεν. Οι συνθήκες διακανονισμού του ΔΝΤ με την ΠΓΔΜ ήταν πολύ διαφορετικές από αυτές που γνωρίζουμε σήμερα για την Ελλάδα. Στην ουσία, λένε αναλυτές στα Σκόπια, το ΔΝΤ υιοθέτησε την οικονομία της ΠΓΔΜ. Δεν διαπραγματευόταν ούτε καν τυπικά, δεν ζητούσε περικοπές σε μισθούς και συντάξεις, αλλά τις επέβαλλε κι έστηνε από το μηδέν την οικονομία της μικρής χώρας με συγκεκριμένους όρους (ιδιωτικοποιήσεις εξπρές, διαμόρφωση εργατικής νομοθεσίας κ.ά.).

Ο οικονομικός συντάκτης της «Utrinski Vesnik» σήμερα, Μίρκε Γιοβάνοφσκι, είχε πάρει την πρώτη συνέντευξη του Πολ Τόμσεν στα Σκόπια. «Ηταν πολύ άνετος με τη δημοσιότητα, ανοιχτόμυαλος, όμως πολύ αυστηρός».

ΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ. Στις πολύωρες συνεδριάσεις με κυβερνητικά στελέχη ο «οργανωτικός» Τόμσεν ζητούσε μόνο ένα μπουκάλι νερό. Ο «νερόβραστος σοσιαλιστής» στη νιότη του, όπως τον περιγράφουν, ήταν πολύ εκδηλωτικός μόνο σε έναν αγώνα ποδοσφαίρου στα Σκόπια, μεταξύ της ΠΓΔΜ και της πατρίδας του Δανίας, γύρω στο 1994. Φώναξε, πανηγύρισε στην κερκίδα, διασκέδασε. Στα Σκόπια, εξάλλου, κυκλοφορούσε χωρίς συνοδεία στον δρόμο.