Η συνάντηση του Οικουμενικού Πατριάρχη Βαρθολομαίου Α’ με τον Πάπα της Ρώμης Λέοντα ΙΔ’, με αφορμή τον επετειακό εορτασμό για τα 1.700 χρόνια από την Α’ Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας, αποκτά πολλαπλή σημασία και βαρύτητα. Οι προκαθήμενοι των δύο μεγαλύτερων χριστιανικών κοινοτήτων με την κοινή προσευχή προχθές στις μικρασιατικές ακτές, όσο και χθες, στην έδρα της Ορθοδοξίας στο Φανάρι της Κωνσταντινουπόλεως επιχειρούν αναμφισβήτητα να στείλουν όχι απλά ένα μήνυμα ενότητας, αλλά πολύ περισσότερο ένα μήνυμα συναντίληψης για τον ρόλο του χριστιανισμού απέναντι στις τεκτονικές αλλαγές που συντελούνται παγκοσμίως. Ομως τα γεγονότα που μετρούν και δείχνουν την τάση δεν αφήνουν πολλά περιθώρια ρομαντισμών και ανεδαφικών ελπίδων. Το Φανάρι με τη φωτισμένη παρουσία του Βαρθολομαίου έχει την εμπειρία να αποκωδικοποιήσει τα όσα συνέβησαν και αναλόγως να πορευθεί.
Θα επιχειρήσουμε σήμερα να δώσουμε μέσα από συγκεκριμένες ερωτήσεις και απαντήσεις μια όσο το δυνατόν ακριβέστερη εικόνα των όσων συνέβησαν τις τρεις τελευταίες ημέρες στη γειτονική Τουρκία.
Σε τι ξεχωρίζει η επίσκεψη του Πάπα στο Φανάρι, έναντι των προηγουμένων;
Πρώτον, στο ότι ο αμερικανικής καταγωγής Λέων Πρέβοστ επέλεξε επί τούτου η πρώτη του επίσκεψη στο εξωτερικό να είναι «σε Τουρκία και Λίβανο» όπως λέει το επίσημο πρόγραμμά του, συμπεριλαμβάνοντας, αλλά όχι αποκλειστικά, το Φανάρι. Προέταξε δηλαδή το πολιτικό από το θρησκευτικό κομμάτι έναντι των προηγούμενων επισκέψεων Παπών. Και δεύτερον, ξεχωρίζει στο ότι ο Πάπας βλέπει την παρουσία του σε Τουρκία και Μέση Ανατολή όχι ως μια νέα χριστιανική «σταυροφορία» που προκαλεί αρνητικές μνήμες σε ορθοδόξους και μουσουλμάνους αλλά ως μια «συνομιλία» με τους λαούς και τις ηγεσίες τους σεβόμενος τα ιστορικά πεπραγμένα.
Γιατί δεν συλλειτούργησαν και δεν συμπροσευχήθηκαν οι δύο προκαθήμενοι;
Το συλλείτουργο προϋποθέτει την κοινωνία του κοινού ποτηρίου και δογματικά απέχουμε ακόμα από εκείνο το σημείο. Ομως και η κοινή προσευχή και η κοινή διακήρυξη και η παρουσία του Πάπα χθες στον πατριαρχικό ναό με την ευκαιρία της θρονικής εορτής του Αγίου Ανδρέα κατέδειξε ότι οι δύο επίγονοι των αποστολικών θρόνων των Αγίων Πέτρου (Ρώμη) και Ανδρέα (Κωνσταντινούπολη) εμφορούνται από αδελφικά αισθήματα αγάπης όπως συνέβαινε με τους κατά σάρκα αδελφούς Αποστόλους, Πέτρο και Ανδρέα.
Ποιες ήταν οι πιο σημαντικές στιγμές του ταξιδιού του Πάπα στην Πόλη και τη Νίκαια;
Αναμφισβήτητα, η τράπεζα που ακολούθησε μετά τον χαιρετισμό από τον εξώστη του Πατριαρχείου. Εκτός των δύο προκαθημένων, παρακάθησαν οι στενοί τους συνεργάτες, όπως και ο Πατριάρχης Αλεξανδρείας, Θεόδωρος Β’. Εκεί χαράχθηκε η πορεία των επόμενων ετών και οι κινήσεις που θα γίνουν για τη αντιμετώπιση των φλεγόντων ζητημάτων στον διαθρησκειακό διάλογο και όχι μόνο. Εξίσου σημαντική στιγμή ήταν και η ομιλία του Πάπα στην Αγκυρα με την οποία απευθύνθηκε σε όλες τις χριστιανικές κοινότητες και τις κάλεσε μάλιστα να «συμπορευθούν» με τον τρόπο ζωής της χώρας που τις φιλοξενεί! Εκεί έδωσε το προσωπικό του στίγμα, το οποίο πρέπει να αποκωδικοποιηθεί σωστά από Φανάρι και Ελλάδα.
Γιατί από τον ορθόδοξο κόσμο ήταν μόνο δύο προκαθήμενοι, ο Οικουμενικός και ο Αλεξανδρείας;
Ο Βαρθολομαίος είχε από νωρίς στείλει προσκλήσεις αλλά και δημόσια εκφράσει την επιθυμία να είναι παρόντες και οι άλλοι Πατριάρχες. Το συνοδικό σύστημα με το οποίο διοικείται η Ορθοδοξία, σε αντίθεση με το προσωποκεντρικό μονοδιάστατο σύστημα του καθολικισμού, επιτρέπει δυστυχώς την εμφιλοχώρηση προσωπικών αντιδικιών και τη διάσπαση της ενότητας. Οι Πατριάρχες Ιεροσολύμων Θεόφιλος και Αντιοχείας Ιωάννης έπρεπε να είναι παρόντες. Οσον αφορά τον Πατριάρχη Μόσχας, ο Κύριλλος έχει από καιρό χαράξει τη δική του πορεία εναντιούμενος στην πατριαρχία Βαρθολομαίου με απώτερο σκοπό την ανάδειξη του Πατριαρχείου Μόσχας σε πρώτο τη τάξει!
Πόσο κοντά είμαστε να ζήσουμε τον κοινό εορτασμό του Πάσχα από καθολικούς και ορθοδόξους;
Τόσο κοντά όσο και μακριά. Από τα κείμενα του Πάπα φάνηκε πως ίσως δεν είναι και στις άμεσες προτεραιότητές του. Η καθιέρωση κοινού εορτασμού θα πρέπει να έχει τα εχέγγυα μιας απόληξης ενός ενδοχριστιανικού διαλόγου και να μην έχει μονοπρόσωπα χαρακτηριστικά. Δηλαδή το αποφάσισαν Πάπας και Οικουμενικός και άρα ας γίνει. Γιατί σε μια τέτοια περίπτωση θα έχουμε μια νέα διένεξη με τον ορατό κίνδυνο να δημιουργηθούν νέες φατρίες, όπως συνέβη με το νέο και παλαιό ημερολόγιο.
Βοηθάει η επίσκεψη Πάπα στην επίλυση του Ουκρανικού και των προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι χριστιανοί της Μέσης Ανατολής;
Αναμφισβήτητα ναι. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε που το ταξίδι του ποντίφικα συνεχίζεται με περιοδεία στη Βηρυτό. Η ισχύς του Πάπα ως επικεφαλής του Κράτους του Βατικανού είναι πολλαπλάσια του Οικουμενικού Πατριάρχη και ενδεχομένως η πίεση που θα ασκήσει προς την κατεύθυνση του σεβασμού των δικαιωμάτων των χριστιανών στην ευρύτερη περιοχή της Μέσης Ανατολής να φέρει αποτελέσματα. Στην περίπτωση του Ουκρανικού επίσης, αν δεχθεί το Βατικανό να απομειώσει την παρουσία και τις δραστηριότητες των Ουνιτών στην περιοχή, δηλαδή των ελληνορρύθμων καθολικών, ίσως να δημιουργηθεί ένα στιβαρό ανάχωμα στις επεκτατικές και αντικανονικές παρεμβάσεις του Πατριαρχείου Μόσχας.
Γιατί ο Πάπας δεν προσκύνησε στην Αγία Σοφία όπως έκαναν οι τέσσερις προηγούμενοι Πάπες;
Ηταν όντως ένα λυπηρό σημείο από την επίσκεψη του Πάπα. Ειδικά αν θυμηθεί κανείς το γονυπετές προσκύνημα του Πάπα Ιωάννη-Παύλου Β’! Δυστυχώς πρυτάνευσε η διπλωματία. Μια επίσκεψη του Πάπα στην Αγία Σοφία θεωρήθηκε πως θα προκαλέσει δυσαρέσκεια στο καθεστώς Ερντογάν σε μια εποχή που γίνονται προσεκτικά βήματα. Και έτσι δεν συμπεριλήφθηκε στο πρόγραμμα του Πάπα η Αγία Σοφία, αλλά μόνο το Μπλε Τζαμί, όπου έβγαλε τα παπούτσια του φορώντας ένα είδος λεπτού λευκού υποδήματος.
Γιατί πήγε ο Πάπας πρώτα στην Αγκυρα;
Ο νέος Πάπας όπως προαναφέραμε δεν ξεχνά τη διπλωματία. Το κατέστησε σαφές και αυτό πρέπει να συνυπολογίζεται εφεξής, ειδικά από τους ορθοδόξους που ενθουσιαζόμαστε εύκολα. Για το Βατικανό, η πρώτη επίσκεψη στο εξωτερικό έγινε στην Τουρκία και με την ευκαιρία αυτή και στο Φανάρι… Δεχόμενος τις τιμές που του επιδαψίλευσε ο τούρκος πρόεδρος Ερντογάν έκανε μια κίνηση καλής θέλησης προς το καθεστώς Ερντογάν, προκειμένου να εξασφαλίσει τη συναίνεσή του στον σχεδιασμό για τη Μέση Ανατολή. Ο χρόνος θα δείξει εάν θα πετύχει η κίνηση του Πάπα, καθώς ο Ερντογάν έχει αποδείξει διά της ισχύος των όπλων ότι αυτός είναι και θεωρεί εαυτόν κυρίαρχο στη Μέση Ανατολή.
Θα ωφεληθεί ο χριστιανισμός από την επίσκεψη του Πάπα στο Φανάρι;
Και πάλι ο χρόνος θα δείξει. Οι κοσμογονικές αλλαγές στην ανθρωπότητα έχουν μια αθροιστική ταχύτητα που ξεδιπλώνονται, εξαιτίας των αλμάτων της επιστήμης (τεχνητή νοημοσύνη κ.ά.) αλλά και των φιλοδοξιών μεγάλων εμπορικών δυνάμεων (ΗΠΑ, Κίνα) να κυριαρχήσουν στην παγκόσμια οικονομία. Εάν οι χριστιανικές κοινότητες συνεχίζουν να κινούνται στους γνώριμους ρυθμούς των πολυετών συζητήσεων, τότε τα γεγονότα θα μας προκαταλαμβάνουν.
Ποιο είναι, τελικά, το απόσταγμα της επίσκεψης;
Ο νέος Πάπας είναι περισσότερο επικεφαλής του Βατικανού και λιγότερο ένας μονοδιάστατος θρησκευτικός ηγέτης. Βλέπει την Ορθοδοξία στις αληθινές διαστάσεις της, ως ένα τμήμα της χριστιανοσύνης και τον χριστιανισμό ως ισότιμο και ισόκυρο μέρος του όλου. Εξετάζει και εργαλειοποιεί τον χριστιανισμό σε συνάρτηση με τις δοξασίες των άλλων λαών και κρατών και όχι κυριαρχικά επί αυτών. Δεν είναι ο Πάπας των συμβολισμών, αλλά των καλά προσχεδιασμένων πράξεων. Ανέγνωσε το Πιστεύω χωρίς το Filioque αλλά στο πλαίσιο μιας οριοθετημένης σχέσης με τους ορθοδόξους. Δεν λειτουργεί με το θυμικό αλλά με τον νου και τη λογική. Επί των ημερών του ξεκινά μια διαφορετική από το παρελθόν ποιμαντορία. Απομένει στους ορθοδόξους να κατανοήσουμε γρήγορα και ουσιαστικά τις αλλαγές που επισυμβαίνουν και να μη μείνουμε στους συμβολισμούς και τις αγκυλώσεις. Αναμφισβήτητα όμως, αυτό το Σαββατοκύριακο έγινε ένα μικρό βήμα για να ξεκινήσει ένα μεγάλο ταξίδι.
