Δέκα χρόνια μετά την προσφυγική «κρίση», είναι σαφές ότι τα γεγονότα του 2015 άφησαν ανεξίτηλο σημάδι στην ΕΕ. Η Ευρωπαϊκή Ενωση των δικαιωμάτων και αξιών σταδιακά μετατράπηκε σε ΕΕ των «μόνιμων κρίσεων». Συγχρόνως αναδείχθηκαν όλα τα δομικά κενά και οι ελλείψεις που συνεχίζουν ως τις μέρες μας να υφίστανται.
Η άφιξη περισσότερων από 850.000 ανθρώπων μέσω Ελλάδας, οι εικόνες χιλιάδων προσφύγων που διέσχιζαν τον βαλκανικό διάδρομο και έφθαναν στους σταθμούς των τρένων της κεντρικής Ευρώπης, το ένα εκατομμύριο αιτήματα ασύλου στη Γερμανία, ήταν όλα πρωτόγνωρα για την ΕΕ.
Το 2015 υπήρξε το μεγάλο τεστ για την ανθεκτικότητα της ζώνης της Σένγκεν, των αξιών που πρεσβεύει η ΕΕ, αλλά και σε πολιτικό επίπεδο για το κατά πόσο τελικά μπορεί να λειτουργήσει ενιαία σε μια κρίση που βιώνουν ένα ή περισσότερα κράτη μέλη. Η άφιξη προσφύγων το 2015, ανέδειξε τις ριζικές διαφορές μεταξύ χωρών ως προς το ποια τελικά είναι η ΕΕ, πόσο ανοιχτή είναι ή θέλει να είναι και κυρίως πώς τα κράτη μέλη αντιλαμβάνονται έννοιες όπως η αλληλεγγύη αλλά και τον επιμερισμό ευθυνών.
Σε ένα επίπεδο η προσφυγική κρίση επέδρασσε θετικά. Οι απλοί πολίτες έδειξαν αλληλεγγύη σε μεγάλο βαθμό, πιο γρήγορα και άμεσα από τα ίδια τα κράτη μέλη. Η κοινωνία των πολιτών και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις απέκτησαν εμπειρία που στη συνέχεια αξιοποίησαν και σε περιπτώσεις εγχώριων κρίσεων. Για περίπου ένα χρόνο δόθηκε η ευκαιρία ενημέρωσης για το Προσφυγικό στο ευρύ κοινό, που επί το πλείστον δεν ήρθε σε άμεση επαφή με τους πρόσφυγες αλλά άκουγε συνέχεια για αυτούς. Τα ΜΜΕ βελτίωσαν, προσωρινά, τη ρητορική και τον λόγο που χρησιμοποιούσαν, για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες.
Υπήρξε όμως και η άλλη όψη. Η υποδοχή και η φιλοξενία μετατράπηκαν σε κόπωση, κυρίως λόγω της αδυναμίας των κρατικών πολιτικών να διαμορφώσουν βιώσιμες πολιτικές υποδοχής, ένταξης και ασύλου, σεσυνδυασμό με την πανδημία, την οικονομία και την αύξηση του κόστους ζωής, καθώς και με τις ευρύτερες γεωπολιτικές συνθήκες.
Πρωτίστως, όμως, όσα ακολούθησαν, από την ανόρθωση τειχών μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών έως την πολυετή διαπραγμάτευση για το Μεταναστευτικό που κατέληξε στην πιο συντηρητική μεταρρύθμιση των τελευταίων δεκαετιών (Σύμφωνο Ασύλου και Μετανάστευσης), ανέδειξαν τη μετατόπιση από μια ΕΕ δικαιωμάτων και ελευθεριών, σε μια Ενωση υπό μόνιμο καθεστώς «κρίσης». Ακριβώς αυτή είναι και η «κληρονομιά» του 2015. Η πολιτική ρήξη που επήλθε μεταξύ κρατών μελών ανέδειξε τα συστημικά κενά της ΕΕ και επέτρεψε σε συνδυασμό με κοινωνικοοικονομικούς παράγοντες την ανάδειξη της Ακροδεξιάς σε καθοριστικό παράγοντα διαμόρφωσης πολιτικών, αλλά και ρητορικής.
Το 2015 είναι η χρονιά που άλλαξαν όλα για τη μετανάστευση. Η ΕΕ στράφηκε σε ανταλλακτικές σχέσεις με τους γείτονές της (π.χ. Τουρκία, Τυνησία, Αίγυπτος), ενώ στο εσωτερικό της έγινε περισσότερο φοβική, συντηρητική και κυρίως διαφορετική από το πώς φανταζόταν έως τότε τον εαυτό της. Ταυτόχρονα επικράτησε η ψευδαίσθηση ότι η ΕΕ βρίσκεται σε μια αέναη «κρίση» από την οποία θα μπορούσε να εξέλθει στρεφόμενη σε πολιτικές αποτροπής, περιορισμού της πρόσβασης στο άσυλο και αναζήτησης «ασφάλειας» εν μέσω ενός κόσμου που αλλάζει.
← Επιστροφή στο μενού του αφιερώματος
