Αν και το φαινόμενο της παγανιστικής αναγέννησης σε ορισμένες ευρωπαϊκές χώρες είναι υπαρκτό και καταγεγραμμένο, ορισμένοι ειδικοί επισημαίνουν πως δεν πρόκειται ακόμα για μαζικό φαινόμενο αλλά για περιθωριακά ή αστικά κινήματα που ευνοούνται από τις δυνατότητες του διαδικτύου. Παράλληλα, η πνευματική αυτή μεταστροφή ενδέχεται να εκφράζει περισσότερο μια πολιτισμική ή οικολογική αντίδραση, παρά πλήρη θρησκευτική μεταμόρφωση.
Σύμφωνα με την ιστοσελίδα nozivot, η τάση αυτή αποτυπώνεται σε πολλαπλά στοιχεία, αν και το ποσοστό των ανθρώπων χωρίς θρησκευτική ταυτότητα («nones») έχει αυξηθεί σημαντικά μεταξύ των millennials. Στις ηλικίες 16–29 ετών, ποσοστά 70–80% επιλέγουν «χωρίς θρησκεία» σε χώρες όπως Τσεχία, Εσθονία, Σουηδία. Παράλληλα, πολλοί από αυτούς δεν επιλέγουν απλώς μη θρησκεία, αλλά στρέφονται σε εναλλακτικούς πνευματικούς δρόμους: το παγανισμό που γνωρίζει νέα άνθηση – είτε με επιρροές από τη Νορδική Θρησκεία (π.χ. το Ásatrú στην Ισλανδία), είτε με ελληνοπαγανιστικές ή σλαβικές μορφές.
Στο Ηνωμένο Βασίλειο οι αναφορές σε παγανιστικές ταυτότητες – συμπεριλαμβανομένων των Wicca – συνεχίζουν να αυξάνονται: πολλοί νέοι δηλώνουν πλέον «προσωπική πνευματικότητα» αντί για οργανωμένη θρησκεία. Οι αναζητήσεις αυτές συνδέονται με τη μετάβαση σε έναν πιο αυθεντικό, ευέλικτο και συνδεδεμένο με τη φύση τρόπο πνευματικότητας. Τα σύγχρονα νέα είδη παγανισμού επιτρέπουν προσωποποιημένες τελετές, λατρεία φυσικών κύκλων και «πνευμάτων του τόπου», πράγματα που συχνά απουσιάζουν από τις παραδοσιακές, θεσμικές δομές.
Αν και τα ποσοστά δεν φτάνουν σε επίπεδα μαζικής εξάπλωσης η ανασύνταξη παγανιστικών κοινοτήτων, σε χώρες όπως Ισλανδία, Πολωνία και Ουκρανία, είναι μετρήσιμη και εκπροσωπείται από οργανωμένες δομές λατρείας. Αυτό που φαίνεται καθαρά είναι πως ένα κομμάτι του ευρωπαϊκού νεανικού πληθυσμού αναζητά πνευματική αυθεντικότητα, σύνδεση με τη φύση και ενεργή συμμετοχή σε αρχέγονες πρακτικές με οικολογικό και πολιτισμικό υπόβαθρο.
Η πίεση πλέον πέφτει στις παραδοσιακές θρησκευτικές δομές: αν δεν προσαρμοστούν σε αυτό το νέο πνευματικό τοπίο, κινδυνεύουν να χάσουν τη σύνδεσή τους με τις επόμενες γενιές.
Κατά το site, “Στην Ευρώπη, η αύξηση στα ποσοστά των άθεων, αγνωστικιστών ή μη θρησκευομένων έχουν φτάσει το 46% στις χώρες όπως Ηνωμένο Βασίλειο και Γαλλία, ενώ η εκκλησιαστική ταυτότητα κατέρχεται σταθερά. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, 74.000 άτομα ταυτίζονται ως «παγανιστές», αριθμός που αυξήθηκε κατά 17.000 από το 2011. Στην Ισλανδία, το Ásatrúarfélagið —αναβίωση της Νορδικής θρησκείας— αριθμεί πλέον περίπου 5.815 μέλη (το 2024), έχοντας αυξηθεί από μόλις 570 το 2002. Το διαδίκτυο έχει επιταχύνει τη διάδοση καινοτόμων πνευματικών ιδεών, ενώ οι παγανιστικές κοινότητες αναπτύσσονται μέσα από ευέλικτες, εναλλακτικές μορφές λατρείας — όπως τελετές στη φύση, σεβασμός σε τελετουργικούς κύκλους και σύνδεση με την παράδοση.
Η επιστροφή του πολυθεϊσμού ξεκίνησε τον 19ο αιώνα υπό την επίδραση του ευρωπαϊκού ρομαντισμού και συνεχίστηκε μέσω διαφόρων πρωτοβουλιών, όπως η Wicca, που διαδόθηκε τον 20ό αιώνα από τον Gerald Gardner. Σήμερα, το διαδίκτυο επιτρέπει την ταχεία ανταλλαγή ιδεών και πρακτικών, οδηγώντας στη δημιουργία σύγχρονων πολυθεϊστικών κοινοτήτων, όπως η Ásatrúarfélagið στην Ισλανδία, η οποία καταχωρήθηκε το 1973. Τέτοια κινήματα κερδίζουν δημοτικότητα στην Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική, καθώς οι millennials αναζητούν περιβαλλοντικά συνειδητά, χωρίς αποκλεισμούς και αυθεντικά πνευματικά μονοπάτια.
Στην Πολωνία και την Ουκρανία, υπάρχει επίσης ένα ισχυρό κίνημα ανανεωμένης σλαβικής πίστης, η οποία βασίζεται στη λατρεία αρχαίων θεών όπως ο Περούν και ο Μόκος.
Οι millennials έλκονται επίσης από την επιστροφή στις παλαιοσλαβικές πεποιθήσεις, οι οποίες έχουν επιβιώσει σε όλη την ιστορία μέσω λαϊκών παραδόσεων και εθίμων. Για τους Σλάβους, οι οποίοι βασίζονταν στον δυϊσμό κατά τον εκχριστιανισμό τους, οι υπόλοιπες παλιές θρησκευτικές μορφές συχνά ενσωματώνονταν σε χριστιανικές γιορτές και έθιμα.
Σήμερα, μέσω έρευνας όπως αυτή του Radoslav Katičić, κατανοούμε τους παλαιοσλαβικούς μύθους και θεούς.
Καθώς αναπτύσσεται μια νέα πνευματικότητα, η Εκκλησία αντιμετωπίζει την πρόκληση του πώς να προσεγγίσει τους νέους, επιδιώκοντας να ανοίξει το δρόμο για την οικοδόμηση εμπιστοσύνης και την επανασύνδεση με τους νέους. Σε κάθε περίπτωση, το παρόν κείμενο βασίζεται σε στοιχεία και δεδομένα που δημοσιεύθηκαν στην ιστοσελίδα nozivot και σε ποικίλες αναφορές διεθνών μέσων σχετικά με την αυξανόμενη τάση εγκατάλειψης του Χριστιανισμού και προσχώρησης σε εναλλακτικές πνευματικές παραδόσεις από νέους στην Ευρώπη. Αν και τα στοιχεία είναι ενδεικτικά μιας ενδιαφέρουσας πολιτισμικής και κοινωνικής μεταβολής, οφείλουμε να επισημάνουμε ότι απαιτείται περαιτέρω ακαδημαϊκή επιβεβαίωση, καθώς και προσοχή στην ερμηνεία των φαινομένων αυτών, τα οποία συχνά συνοδεύονται από ιδεολογικά ή πολιτισμικά φορτία.