Αναζήτηση
Ο Tristan Tzara, από τους πρωτεργάτες του Ντανταϊσμού, υποστήριξε ότι «ο Ντανταϊσμός είχε κάνει κλύσμα στην Αφροδίτη της Μήλου». Ο F. Τ. Marinetti, ιδρυτής του Φουτουρισμού, προέτρεπε: «Κάψτε τα ράφια των βιβλιοθηκών! Εκτρέψτε τα νερά των καναλιών και αφήστε τα να πλημμυρίσουν τα μουσεία». Ο ίδιος είχε κηρύξει τον πόλεμο στα προπύργια του πολιτιστικού κατεστημένου της εποχής του, σε «διπλωμάτες, καθηγητές Πανεπιστημίου, φιλοσόφους, αρχαιολόγους, τους κριτικούς, τις πολιτιστικές εμμονές, τα αρχαία ελληνικά, τα λατινικά, την ιστορία, τη γεροντική μωρία, τα μουσεία, τις βιβλιοθήκες και την τουριστική βιομηχανία». Και ο πατριάρχης του Υπερρεαλισμού, ο André Breton, υπονόμευε κι αυτός την εξιδανίκευση του κλασικού ελληνικού παρελθόντος, που, κατά τη γνώμη του, είχε καταδυναστεύσει τον ευρωπαϊκό πολιτισμό: «Πόσο ωραίος είναι ο κόσμος. | Η Ελλάδα δεν υπήρξε ποτέ».
Αυτές είναι μόνο λίγες από τις περιπτώσεις που ο Δημήτριος Γιατρομανωλάκης διερευνά στην πρωτοποριακή μελέτη του για την πρόσληψη της αρχαιότητας από την ευρωπαϊκή πρωτοπορία.
Σύμφωνα με τον διεθνούς φήμης αρχαιοελληνιστή, η στάση αυτή των Tzara, Marinetti και Breton αντιπροσωπεύει μία μόνο, την πιο προβεβλημένη, όψη της σχέσης της πρωτοπορίας με το αρχαίο πολιτιστικό παρελθόν—μίας σχέσης η οποία είναι εξαιρετικά σύνθετη και πολυεπίπεδη, όπως με εντυπωσιακή επιστημονική εμβρίθεια και δυσεύρετη διεπιστημονική οξυδέρκεια αναλύει ο Δημήτριος Γιατρομανωλάκης σε ένα καινούργιο βιβλίο του που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τον ιστορικό εκδοτικό οίκο Ίκαρος. Αναφέρομαι στο βιβλίο Πολιτικές Μυθογένεσης: Τέχνη και Διανόηση στην Ευρωπαϊκή Πρωτοπορία (2020). Στη συγκεκριμένη μελέτη—που, αντλώντας από διαλέξεις του συγγραφέα σε διάφορα Πανεπιστήμια των Ηνωμένων Πολιτειών και της Ευρώπης και εν μέρει και από το βιβλίο του-ορόσημο Greek Mythologies (2012), απευθύνεται στο ευρύτερo κοινό—ο Γιατρομανωλάκης καταδεικνύει τις οφειλές της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας στην αρχαία ελληνική σκέψη, κυρίως στη λεγόμενη προσωκρατική φιλοσοφία και τη μυθολογία.
Η μελέτη του εστιάζεται σε ζωγράφους και στοχαστές όπως οι André Masson, Georges Bataile, Max Ernst, Salvador Dalí και Michel Leiris και φέρνει στο φως τους σύνθετους τρόπους με τους οποίους πτυχές της αρχαίας Ελλάδας διαμόρφωσαν αυτό που ο Γιατρομανωλάκης ορίζει ως μυθογένεση στο έργο τους, τη δημιουργία, δηλαδή, σύνθετων δομών σκέψης και έκφρασης αντίστοιχων (αλλά βεβαίως όχι ίδιων) με εκείνους της αρχαίας μυθολογίας.
Ο εν λόγω πανεπιστημιακός βρίσκεται σε μοναδική θέση να μελετήσει σε βάθος και σε εύρος την πολυδιάστατη εικόνα της αρχαίας ελληνικής σκέψης στην πρωτοπορία του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα, αφού κινείται σε διάφορους, συναφείς επιστημονικούς χώρους και γράφει με την ίδια, απαράμιλλη στοχαστική πρωτοτυπία και διεπιστημονική αυστηρότητα για θέματα πολιτισμικής ιστορίας της αρχαϊκής και κλασικής Ελλάδας, καθώς και επιγραφικής, παπυρολογίας και αρχαίας ελληνικής αγγειογραφίας.
Γνωστός στην παγκόσμια κοινότητα των σχετικών επιστημών ως ο άνθρωπος των πολυάριθμων ερευνητικών επιχορηγήσεων και διακρίσεων, έχει διατελέσει εταίρος στη διεπιστημονική Harvard Society of Fellows (ο πρώτος Έλληνας στις Ανθρωπιστικές και τις Κοινωνικές Επιστήμες στον οποίον απονεμήθηκε η σπουδαία αυτή διάκριση), ενώ του έχουν προσφερθεί, μεταξύ πολλών άλλων, το Berlin Prize από την Αμερικανική Ακαδημία του Βερολίνου και το Alexander von Humboldt Forschungsstipendium für erfahrene Wissenschaftler.
Η κρίση άλλων επιστημόνων
Για τη μεγάλη συμβολή του στη μελέτη σημαντικών πτυχών της αρχαϊκής και κλασικής ελληνικής πολιτισμικής ιστορίας, αλλά και της πρόσληψής της σε μεταγενέστερες περιόδους, συμπεριλαμβανομένης και της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας, έχουν γράψει πολλοί αρχαιοελληνιστές και άλλοι, εξίσου πρωτοπόροι, μελετητές από τους χώρους των Κοινωνικών και Ανθρωπιστικών Επιστημών. Μεταξύ άλλων, ο πολύς Marcel Detienne (École Pratique des Hautes Études, Παρίσι), συνιδρυτής με τον Jean-Pierre Vernant και τον Pierre Vidal-Naquet της γνωστής ως «Σχολής του Παρισιού» της μελέτης της αρχαίας Ελλάδας, γράφει τα εξής: «[…] Χωρίς αμφιβολία, [ο Δ. Γιατρομανωλάκης] είναι ένας από τους πιο καινοτόμους και ιδιοφυείς Ελληνιστές παγκοσμίως. Η διεπιστημονική έρευνά του στο σημαντικό φαινόμενο που έχει ορίσει ως μυθογένεση, καθώς και στους χώρους της αττικής αγγειογραφίας, των επιγραφών αγγείων και της αρχαίας ελληνικής πολιτισμικής ιστορίας, το αποδεικνύει».
Η Καθηγήτρια στο Χάρβαρντ Elaine Scarry (Walter M. Cabot Professor of Aesthetics and General Theory of Value), λέγει τα εξής: «Είναι οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι “ορθόδοξοι” ή “σχισματικοί”; Συντηρητικοί ή επαναστατικοί; Η μυστική δασώδης λίμνη του παρελθόντος ή τα αέρια πτερά του μέλλοντος; Το Greek Mythologies του Γιατρομανωλάκη διακρίνεται για την εξαίσια έρευνα και το πολύ σπάνιο διεπιστημονικό του όραμα». Ο εξαίρετος αρχαιοελληνιστής James Tatum (Aaron Lawrence Professor of Classics, Emeritus, Dartmouth College) επισημαίνει: «Το έργο του Γιατρομανωλάκη χαρακτηρίζεται παντού από μία ενέργεια και πρωτοτυπία που σπάνια επιτυγχάνεται από επιστήμονες οποιασδήποτε ηλικίας. Οι επιστήμες τις οποίες κατέχει καλύπτουν θεμελιώδη πεδία των αρχαιογνωστικών επιστημών και της έρευνας για τη σύγχρονη σκέψη. […] Με ερευνητικά ταλέντα που αναπτύχθηκαν στην Αθήνα, την Οξφόρδη και το Harvard, ο Γιατρομανωλάκης είναι μέρος όλων των επιστημονικών χώρων που γνώρισε. Τα ταλέντα του καλλιεργήθηκαν από μέντορες όπως ο παπυρολόγος Peter Parsons, ο ανθρωπολόγος Claude Lévi-Strauss, ο φιλόσοφος Jacques Derrida και η διαπρεπής μελετήτρια Helen Vendler […]». Και μία τέτοια αυθεντία στο χώρο της ιστορίας της ευρωπαϊκής πρωτοπορίας όπως ο Wolfgang Asholt, Humbolt Universität, Βερολίνο, υπογραμμίζει: «Το διεπιστημονικό βιβλίο Greek Mythologies του Δημητρίου Γιατρομανωλάκη, επιφανούς ειδικού στις κλασικές σπουδές και στη συγκριτική διερεύνηση των πολιτισμών, συνιστά συγκριτική μελέτη ευρωπαϊκών συστημάτων σκέψης που άσκησαν μεγάλη επίδραση. Η ρηξικέλευθη αυτή και οξυδερκής μελέτη αναλύει πρωτοποριακά κινήματα του εικοστού αιώνα και αποκαλύπτει επιστημολογικές πολυπλοκότητες που μέχρι τώρα είχαν παραμεληθεί. Εισάγει τη συναρπαστική νέα έννοια της μυθογένεσης. […] Ένα μεγαλοφυές βιβλίο […]».
Εδώ, θα ήθελα να καταθέσω και το μεγάλο θαυμασμό με τον οποίο αναφερόταν ο συνάδελφός μου στο Χάρβαρντ, και ένας από τους σπουδαιότερους φιλοσόφους των ΗΠΑ, ο Stanley Cavell, στην ευφυΐα, το έργο και την ερευνητική πρωτοτυπία του Γιατρομανωλάκη.
Από τις πιο αξιομνημόνευτες κλιμακώσεις των Πολιτικών Μυθογένεσης είναι η συζήτηση της προσαρμογής από το Σαλβαντόρ Νταλί πτυχών της προσωκρατικής σκέψης στο δικό του μυθογενετικό πρόγραμμα (όπως αυτό το ανασυνθέτει ο Γιατρομανωλάκης από τα λιγότερο γνωστά κριτικά και φιλοσοφικά δοκίμια του πρωτοπόρου ζωγράφου) το οποίο αποσκοπούσε, μεταξύ άλλων, στην αποκάλυψη της κρυπτικότητας του είναι και της γυμνότητας της οντολογικής και επιστημολογικής «αλήθειας» ως ενός είδους ειρωνείας εγγενούς στη λειτουργία της «φύσεως». Οι Πολιτικές Μυθογένεσης είναι ένα ριζοσπαστικό βιβλίο, που διαβάζεται σχεδόν απνευστί, συνεπαίρνει τον αναγνώστη, και καταδεικνύει με μεγαλοφυή στοχαστικότητα και αδιαπραγμάτευτη επιστημονική εγκυρότητα, αλλά και αφηγηματική μαεστρία, πώς η αρχαιότητα αναδύεται ριζοσπαστικά σαγηνευτική ακόμη και στις πιο απρόσμενες πτυχές της πρωτοποριακής δημιουργίας. Αξίζουν πολλά συγχαρητήρια στον Ίκαρο για τη σπουδαία αυτή εκδοτική πρωτοβουλία.
