Ο Μάθιου Γουάιτ «Ματ» Ρίντλεϊ (1958), πέμπτος υποκόμης Ρίντλεϊ, απόφοιτος του Ιτον και της Οξφόρδης, όπου σπούδασε ζωολογία, πτυχιούχος στη συνέχεια του τμήματος Ανθρωπιστικών Σπουδών, ερευνητής τoυ αναπαραγωγικού συστήματος των κοινών φασιανών (Phasianuscolchicus), έργο για το οποίο έλαβε τον τίτλο του διδάκτορα (1983), κληρονομικώ δικαιώματι μέλος της Βουλής των Λόρδων από το 2003 (στην έδρα του πατέρα του, τέταρτου υποκόμη Ρίντλεϊ), κύριος εκτεταμένου ενεργού ανθρακωρυχείου εντός της μεγάλης ιδιοκτησίας του, πρόεδρος της αγγλικής τράπεζας Northern Rock (2004-2007), η οποία υπήρξε η πρώτη ύστερα από εκατόν πενήντα χρόνια περίπτωση πτώχευσης τραπεζικού ιδρύματος στο Ηνωμένο Βασίλειο, υπόθεση που συγκλόνισε τα χρηματιστήρια του Λονδίνου, της Φρανκφούρτης, της Νέας Υόρκης, θεωρήθηκε, σύμφωνα με την κοινοβουλευτική επιτροπή που ανέλαβε να εξετάσει το ζήτημα «ιδιαιτέρως βλαπτική για τη φήμη του αγγλικού τραπεζικού συστήματος» και υποχρέωσε την κυβέρνηση να προχωρήσει στην εθνικοποίηση και, με αρκετές δυσκολίες, στην ιδιωτικοποίησή της, οπαδός του φιλελευθερισμού (libertarian, όπως διευκρινίζει), ένθερμος υποστηρικτής και υποκινητής του Brexit, υπήρξε στέλεχος του «Economist» για επιστημονικά θέματα (1984-1987), ανταποκριτής του περιοδικού στην Ουάσιγκτον (1987-1989), υπεύθυνος της αμερικανικής έκδοσης (1990-1992), συντάκτης των «Daily Telegraph» και «Sunday Telegraph», συνεργάτης της «Wall Street Journal» και, από το 2013, αρθρογράφος των «Times» του Λονδίνου για θέματα περιβάλλοντος, επιστήμης και οικονομίας.

Αποδοκιμασία

Εκτενές άρθρο του που δημοσιεύθηκε στο εβδομαδιαίο περιοδικό επιστήμης «BBC Focus» τον Αύγουστο του 2017, αμφισβητεί την εξάντληση των φυσικών πόρων, την κλιματική αλλαγή («την αντιμετωπίζω χλιαρά», υπογραμμίζει εμφατικώς), τα σενάρια, αλλά και τα δεδομένα επιστημονικών αποτιμήσεων μεσοπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων κοινωνικών, πολιτικών και οικονομικών εξελίξεων. Μια ομάδα επιστημόνων που συζητούν τις μεθοδολογίες, τις πρακτικές, τα προς έλεγχο αποτελέσματα των ερευνών τους με αναρτήσεις στο Διαδίκτυο (όπως το Carbonbrief.org και το Opendemocracy.net) έστειλαν αμέσως μακροσκελή επιστολή με εννέα ερωτήματα στους «Times» του Λονδίνου, όπου εκφράζουν, με ασυνήθιστα έντονο και χλευαστικό τρόπο την αποδοκιμασία τους για τις απόψεις του υποκόμη Ρίντλεϊ, αποδεικνύοντας τις παρερμηνείες των στατιστικών στοιχείων (αντλημένων από εργασίες άλλων), τα οποία αναφέρει στα άρθρα και στα βιβλία του, την ατεκμηρίωτη συναγωγή συμπερασμάτων, την επιπολαιότητα των επιχειρημάτων του, υπογραμμίζοντας, μεταξύ των άλλων, την ασυνέπεια των απόψεών του σε σχέση με τη θέση του στο Ακαδημαϊκό Συμβουλευτικό Συμβούλιο του Ιδρύματος [Μελέτης] του Φαινομένου του Θερμοκηπίου. Με λίγα λόγια, ο υποκόμης Ρίντλεϊ είναι ένας πεπαιδευμένος πολυπράγμων εκπρόσωπος της παραδοσιακής εξουσίας, εντός της επιστήμης, της δημοσιογραφικής και επιχειρηματικής αγοράς, ο οποίος δικαιούται διά να ομιλεί. Δικαιούται ως εκ τούτου να είναι και αισιόδοξος.

Οι βεβαιότητες

Το βιβλίο του «Ορθολογική Αισιοδοξία» (άστοχη απόδοση του πρωτότυπου τίτλου «Ο Ορθολογικός Αισιόδοξος») είναι η αποτύπωση μιας σειράς βεβαιοτήτων που στηρίζονται στο αξίωμα ότι η εξέλιξη του ανθρωπίνου είδους τα τελευταία δέκα χιλιάδες χρόνια οφείλεται στην έμφυτη προδιάθεσή μας για ανταλλαγές προϊόντων, υπηρεσιών και ιδεών με άλλους ανθρώπους, εχθρούς και φίλους. Αυτό το αξίωμα στηρίζεται στην αποδεικτική αξία των διαθέσιμων στατιστικών, οι οποίες εκλαμβάνονται ως γραμμικές εν τέλει παρά τις κατά καιρούς μικρές ή μεγάλες αποκλίσεις τους. Υπό αυτό το πρίσμα, η ανθρώπινη εξέλιξη είναι σταθερή και προτείνεται ότι θα παραμείνει σταθερή, αφού δεν κινδυνεύει από άλλο αξίωμα, από άλλη μεταβλητή, η οποία αν υπήρχε, θα ήταν ορατή στο μακρό διάστημα των δέκα χιλιετιών ιστορίας. Ο συγγραφέας κάνει χρήση, αλλά και επίδειξη του χαρίσματός του της γραφής και παραδίδει ένα στιβαρό κείμενο, που συνθλίβει τον αναγνώστη υπό το βάρος των αλυσιδωτών θετικών συμπερασμάτων, τα οποία εξουθενώνουν κάθε αρνητικό σχόλιο, με το επιχείρημα ότι αφού για τα κακά του παρελθόντος έχει βρεθεί λύση μέσω της ανταλλαγής και της καινοτομίας, δεν υπάρχει λόγος να μην υπάρξουν λύσεις με τον ίδιο τρόπο στο μέλλον.

Η συλλογική νοημοσύνη

Μπορεί ο υπερπληθυσμός να είναι απειλή, αλλά η διατροφή μεγαλύτερου πλήθους ανθρώπων είναι παρούσα κιόλας χάρη στις τεχνολογίες που συσσωρεύονται. Μπορεί το διοξείδιο του άνθρακα να αυξάνεται, αλλά αυτό βοηθάει τα δέντρα και τα δάση να το απορροφούν ευκολότερα και να μεγαλώνουν ταχύτερα. Η βιολογική ανάγκη του ανθρώπου προσανατολίζεται διαρκώς στην εξασφάλιση της επιβίωσης, όσο το αξίωμα της ανταλλαγής ενισχύεται. Οσο λοιπόν κατανοούμε πως δεν είναι η γονιδιακή ή η εγκεφαλική ειδοποιός διαφορά μας από τους μακρινούς προγόνους μας, αλλά είναι η κοινωνική ικανότητα του είδους μας για συνεργασία, κατανομή εργασίας, ανταλλαγές (δηλαδή υλικό και άυλο εμπόριο), ιδιότητες που δεν παρατηρούνται στα πρωτεύοντα του ζωικού βασιλείου, η συλλογική νοημοσύνη που δημιουργείται με αυτό τον τρόπο εξασφαλίζει την αισιοδοξία ενός φωτεινού μέλλοντος.

Τα γεγονότα προσπέρασαν τις σκέψεις

Ενα μέλλον που αγνοεί το μέλλον του και το αναζητεί

Το χάρισμα γραφής του συγγραφέα, η επιδεξιότητα στη συνάρτηση επί μέρους απόψεων, έτσι που προκαλείται εύκολος θαυμασμός για τα προσφερόμενα συμπεράσματα, δημιουργούν, όσο η ανάγνωση προχωρεί, ένα διαρκώς εντονότερο αίσθημα προπαγάνδας ή, στην ευνοϊκότερη περίπτωση, εκνευριστικής χάραξης γραμμής βιοπολιτικής. Προς απόδοση ελαφρυντικών, σημειώνουμε ότι το βιβλίο κυκλοφόρησε το 2010, τότε που τα πράγματα είχαν την μορφή μιας κάποιας εξόδου από οικονομικές στενωπούς, μιας κάποιας ισορροπίας εντός του σύγχρονου πολυπολικού κόσμου, παρά τις εστίες πολέμου και δημοκρατικής ή μη δημοκρατικής βαρβαρότητας. Η διαρκής επιτάχυνση της παρακμής του «ανεπτυγμένου» κόσμου, τα κατάπτυστα έργα και ημέρες της νόμιμης, θεσμοθετημένης, αλλά και της άνομης και παράνομης εξουσίας φέρνουν στο φως την ορθολογική ανικανότητα διαχείρισης της πολυπλοκότητας ενός πλανητικού βηματισμού, που θυμίζει σκορποχώρι, διαλυμένη διαδήλωση. Η αδυναμία αναγνώρισης των κινδύνων της πολυπλοκότητας καθιστά εφήμερες τις σκέψεις που διατυπώνονται για τον χειρισμό της. Μελέτες και βιβλία που γράφτηκαν πριν από ελάχιστα χρόνια είναι πια άχρηστα όσο και επιβλαβή: τα γεγονότα προσπέρασαν τις σκέψεις, τις εξευτέλισαν, τις νέκρωσαν. Η αισιοδοξία του υποκόμη Ρίντλεϊ είχε πιθανώς λόγο ύπαρξης το 2010, όταν, με το θράσος του απροσδιόριστου εκ μέρους του «ορθολογισμού», βεβαίωνε πως το μέλλον είναι μπροστά μας, ένα μέλλον που γνωρίζει το μέλλον του. Στη δύση του έτους 2017, η αισιοδοξία που κατατέθηκε τότε, δείχνει μάλλον ένα μέλλον που αγνοεί το μέλλον του και το αναζητεί, πιστεύοντας, κατά τη ρήση του Πασκάλ, πως αυτό που αναζητείς, το έχεις κιόλας βρει.

Σκόπιμο οπωσδήποτε να διαβάσει ο αναγνώστης το βιβλίο του υποκόμη Ρίντλεϊ στην υπέροχη μετάφραση και στην προσεγμένη έκδοση των Πανεπιστημιακών Εκδόσεων Κρήτης. Οι τελευταίες λέξεις του κειμένου είναι: «… η ανθρωπότητα θα εξακολουθήσει να επεκτείνει και να εμπλουτίζει τον πολιτισμό της παρά τα εμπόδια που θα συναντά και παρά το γεγονός ότι οι άνθρωποι διατηρούν ουσιαστικά την ίδια εξελικτικά διαμορφωμένη αμετάβλητη φύση… Τολμήστε να είστε αισιόδοξοι!». Και οι τελευταίες λέξεις του παρόντος κειμένου είναι: Τολμήστε να σκεφτείτε!, όταν θα έχετε κλείσει αυτό το βιβλίο, πριν το κρύψετε από τα παιδιά σας.

Matt Ridley

Ορθολογική Αισιοδοξία

Μτφ. Ελσα Βιδάλη

Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2017, σελ. 389

Τιμή: 20 ευρώ

Τελευταία Νέα