Αναζήτηση
Ολες οι μελέτες που έγιναν δείχνουν πως η εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ οφειλόταν εν μέρει και στη διασπορά πολλών ψευδών ειδήσεων, των λεγόμενων «fake news» –ένας όρος που έκανε δυναμικά την είσοδό του στην πολιτική κουβέντα διεθνώς από πέρυσι. Ο μεγαλοεπιχειρηματίας Τραμπ, άλλωστε, διαθέτει περισσότερες από 4.000 ιστοσελίδες, οι φίλοι και ομοϊδεάτες του διαθέτουν πολλές ακόμα, μέχρι και οι ρώσοι χάκερ κατηγορούνται ότι παρενέβησαν στις αμερικανικές εκλογές διασπείροντας και αυτοί ψευδείς ειδήσεις.
Ο φόβος πέρασε στην Ευρώπη. Οχι μόνο των ρώσων χάκερ αλλά των fake news ευρύτερα. Δημοσιογραφικά ινστιτούτα, ΜΜΕ, think tank –όλοι πλέον προσπαθούν να βρουν τρόπους να αντιμετωπιστεί η μάστιγα των ψευδών ειδήσεων που φαίνεται να διαμορφώνει συνειδήσεις και να αναδεικνύει κυβερνήσεις. Ιδιαίτερα φέτος, χρονιά κατά την οποία διεξάγονται στην Ευρώπη αλλεπάλληλες εκλογικές αναμετρήσεις.
Εργαλείο για τον έλεγχο των δεδομένων
Σ’ αυτή την μάχη έναντι των fake news αναφέρθηκαν πρόσφατα οι «New York Times», φέρνοντας ως παράδειγμα το συνολικό έργο του έλληνα ειδικού στους υπολογιστές Ανδρέα Βλάχου που, όπως τονίζεται, «ανήκει στην πρωτοπορία των επιστημόνων που αναζητούν τρόπους για να αντιμετωπιστούν οι ψευδείς ειδήσεις». Ο 36χρονος συμπατριώτης μας είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ στη Βρετανία, αλλά και μέλος μιας startup που θα δώσει προς χρήση ένα εργαλείο για τον έλεγχο των δεδομένων σε λίγo καιρό –την κατάλληλη στιγμή, δηλαδή, λίγο πριν από τις πρόωρες εκλογές στη Βρετανία τον Ιούνιο. Ο Ανδρέας Βλάχος είναι, επίσης, σύμβουλος σε έναν διεθνή διαγωνισμό στον οποίο καλούνται ειδικοί στα κομπιούτερ από όλο τον κόσμο να προτείνουν τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης στον αγώνα εναντίον των fake news.
«Προσπαθώ να στρέψω την έρευνά μου σε κάτι που είναι χρήσιμο για όλους όσοι ενδιαφέρονται για τις ειδήσεις» λέει ο έλληνας επιστήμονας. «Είναι ένας θετικός τρόπος να προωθήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη, ενώ παράλληλα βελτιώνουμε τον πολιτικό διάλογο». Βρήκαμε τον Ανδρέα Βλάχο στο Σέφιλντ, εκεί όπου διδάσκει Επεξεργασία της Φυσικής Γλώσσας (έναν κλάδο της τεχνητής νοημοσύνης) και του ζητήσαμε να μας βοηθήσει να κατανοήσουμε πώς η τεχνητή νοημοσύνη μπορεί να συμβάλει στην αντιμετώπιση των ψευδών ειδήσεων.
«Η startup μας ονομάζεται Factmata. Η ιδέα μας είναι η ανάπτυξη ενός εργαλείου το οποίο θα εγκαθίσταται στον browser του χρήστη. Θα «διαβάζει» τις σελίδες που κατεβάζει ο χρήστης και θα κάνει αυτόματο έλεγχο –αν χρειαστεί θα προσφέρει στατιστικά στοιχεία και θα αναφέρει τις πηγές, για παράδειγμα την Παγκόσμια Τράπεζα ή το ΔΝΤ. Πιστεύουμε ότι το σημαντικό για τον αναγνώστη είναι να γνωρίζει την πηγή ώστε να κρίνει ο ίδιος. Δεν είναι αρκετό να λέμε στον χρήστη ποιο είναι το σωστό και ποιο το λάθος. Πρέπει να κερδίσουμε την εμπιστοσύνη του. Ας διαφωνήσουμε, αλλά ας έχουμε τις σωστές πηγές».
και το disinformation
Το ενδιαφέρον της επιστήμης για τα fake news δείχνει το εύρος του φαινομένου. «Το σημαντικό με την παραπληροφόρηση», παρατηρεί ο έλληνας επιστήμονας, «είναι πως οι άνθρωποι τσεκάρουμε αυτό που ακούμε όταν το ακούμε από κάποιον τον οποίο δεν εμπιστευόμαστε. Το πρώτο άρθρο μου για τα fake news το έγραψα το 2014. Για μένα το θέμα αυτό είναι ακαδημαϊκού ενδιαφέροντος. Ομως, είναι πολύ ωραίο να νιώθω ότι η έρευνά μου έχει αντίκτυπο στην κοινωνία. Βέβαια, αυτά που μπορούμε να κάνουμε με αλγόριθμους μέχρι τώρα είναι πολύ απλά σε σχέση με εκείνα που κάνουν οι δημοσιογράφοι που ψάχνουν την αλήθεια με πολλούς τρόπους».
Δηλαδή; «Ας πούμε ότι κάποιος ισχυρίζεται πως η κυβέρνηση έχει μειώσει την ανεργία. Αυτό για να ελεγχθεί πρέπει να δημιουργηθούν οι σωστές ερωτήσεις. Για να κρίνουμε εάν έχει συμβεί πραγματικά, υπάρχει διαφορά. Οι δημοσιογράφοι ψάχνουν, συγκρίνουν σε σχέση με προηγούμενες περιόδους κ.λπ. Οι μεταβλητές που χρησιμοποιούν είναι περισσότερες. Με τους αλγόριθμους δεν μπορούμε να το κάνουμε ακόμα». Εκείνο που προκαλεί εντύπωση στον Αντώνη Βλάχο, καθώς ασχολείται με το φαινόμενο των fake news, είναι πως «βρίσκω ψευδείς ισχυρισμούς χωρίς κίνητρο. Για παράδειγμα, έχω εντοπίσει πολλά λανθασμένα στοιχεία για τον πληθυσμό διαφόρων χωρών –ίσως επειδή διάφοροι χρησιμοποιούν στοιχεία από προηγούμενες απογραφές. Υπάρχει μια σημαντική διάκριση: Είναι άλλο το misinformation, η λανθασμένη πληροφορία, και άλλο το disinformation, η παραπληροφόρηση που γίνεται με κακή πρόθεση. Γι’ αυτό θέλουμε να δώσουμε τη δύναμη στους αναγνώστες να ελέγχουν τα γεγονότα που διαβάζουν.
Ο Ανδρέας Βλάχος στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ διδάσκει και Μηχανική Μάθηση. Αλλο ένα κομμάτι της τεχνητής νοημοσύνης που αφορά το να μαθαίνουν οι μηχανές κοιτώντας δεδομένα, παρακολουθώντας το πώς οι άνθρωποι μιλούν για κάποια θέματα. Πού βρισκόμαστε, λοιπόν, στην πρόοδο της τεχνητής νοημοσύνης; «Προχωράμε. Δεν ξέρουμε ποιο είναι το όριο. Κάθε τόσο βρίσκουμε ότι υπάρχει και κάτι παραπάνω. Για παράδειγμα, το 1969 υπήρχε ο αποκαλούμενος «χειμώνας της τεχνητής νοημοσύνης». Ενα πρόβλημα που οι επιστήμονες πίστευαν ότι δεν μπορεί να λυθεί. Τελικά το λύσαμε. Και προχωράμε».
«Υπάρχουν δύο είδη» διευκρινίζει ο επιστήμονας που μεγάλωσε στο Παγκράτι, σπούδασε στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, έκανε μάστερ στο Εδιμβούργο, διδακτορικό στο Κέιμπριτζ, μεταδιδακτορικές σπουδές στο Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν – Μάντισον και εργάστηκε ως ερευνητής μέχρι να γίνει καθηγητής στο Σέφιλντ. «Το ένα είναι η τεχνητή νοημοσύνη και το άλλο είναι η ανθρωπομορφική νοημοσύνη. Θέλουμε απλά μια μηχανή με νοημοσύνη ή κάτι που να συμπεριφέρεται σαν άνθρωπος; Μια από τις μεγαλύτερες επιτυχίες είναι οι μηχανές αναζήτησης. Αυτό που κάνουν είναι υπεράνθρωπο, δεν το φανταζόμασταν κάποτε. Δεν είναι ανθρωπομορφικό. Από την άλλη, όταν λέμε ότι θέλουμε η μηχανή να κατανοεί τα ανθρώπινα συναισθήματα, είναι πιο ανθρωπομορφικό».
Ο Ανδρέας Βλάχος εξηγεί πως υπάρχουν μαθηματικά μοντέλα τα οποία στηρίζονται στην ιδέα ότι το σημαντικό δεν είναι να πετύχουμε την καλύτερη απόδοση, αλλά το μοντέλο να δουλέψει και να κάνει τα ίδια λάθη που κάνει ο άνθρωπος. «Ετσι θα κατανοήσουμε τις νοητικές λειτουργίες του ανθρώπου».
Οπλα κατά της παραπληροφόρησης
Με τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης ή όχι, επιστήμονες σε όλο τον κόσμο, όπως ο Ανδρέας Βλάχος, ρίχνουν το βάρος τους στην αντιμετώπιση της παραπληροφόρησης. Το κίνητρό τους είναι επιστημονικό, όμως αναμφισβήτητα μπορεί να καταλάβει κάποιος ότι είναι, με τον τρόπο τους, και ενεργοί πολίτες που βλέπουν πώς μπορεί να επηρεαστεί μια κοινωνία από τα fake news. Αύριο είναι ο δεύτερος γύρος των προεδρικών εκλογών στη Γαλλία, τον Ιούνιο ψηφίζουν η Βρετανία και πάλι η Γαλλία για βουλευτικές εκλογές, ακολουθεί η Γερμανία και ίσως και άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Στη Γηραιά Ηπειρο οι περισσότερες ψευδείς πληροφορίες διακινούνται κυρίως μέσω των social media.
«Υπάρχει τεράστια παραπληροφόρηση» λέει ο Τζάνις Σαρτς, διευθυντής του Κέντρου Στρατηγικών Επικοινωνιών του ΝΑΤΟ, ενός think tank που εδρεύει στη Ρίγα της Λετονίας και θα φιλοξενήσει διαγωνισμό μέσα στον μήνα προκειμένου να αναζητηθούν λύσεις στο φαινόμενο. «Δεν είναι λίγοι εκείνοι που παίρνουν ακραίες απόψεις και σιγά σιγά τις μετατρέπουν σε κυρίαρχες».
Εδώ και μερικούς μήνες η Google χρηματοδοτεί περίπου 20 ευρωπαϊκά προγράμματα που έχουν στόχο να ελέγχουν τα στοιχεία σε δημοσιεύματα που πιθανόν να περιέχουν ψευδή στοιχεία. Υπάρχει μεγάλη συνεργασία με τη Γαλλία λόγω των αυριανών εκλογών. Μέχρι στιγμής έχουν εντοπιστεί 43 ψευδείς πληροφορίες (σχετικά μικρός αριθμός), μεταξύ των οποίων και οι ισχυρισμοί ότι η Σαουδική Αραβία χρηματοδοτεί την εκστρατεία του Εμανουέλ Μακρόν.
Σε λίγο καιρό, η Factmata και ο Ανδρέας Βλάχος θα δώσουν στην αγορά το νέο εργαλείο για το τσεκάρισμα των ψευδών ειδήσεων. Αναμένεται να χρησιμοποιηθεί στη Βρετανία ενόψει των εκλογών της 8ης Ιουνίου. Ο πόλεμος εναντίον των fake news αποκτά νέα όπλα.
