Αν έψαχνε κανείς χθες την Ευρώπη που αξίζει να αγαπάμε θα την έβρισκε στην ψηλόλιγνη φιγούρα του Γιούργκεν Χάμπερμας. Στον μειλίχιο τόνο της φωνής του, στην εκφορά του λόγου, που παρέμενε ήπια ακόμη κι όταν η διατύπωση της σκέψης άφηνε χώρο στο κρεσέντο, έβρισκε κανείς την Ευρώπη του διαλόγου, της διακίνησης ιδεών, της διαρκούς αναζήτησης, της έλλειψης βεβαιοτήτων. Οποιος είχε την τύχη να παρακολουθήσει τον Χάμπερμας στο αμφιθέατρο της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών είδε έναν 84χρονο καθηγητή, ελαφρώς σκυφτό αλλά πεισματικά όρθιο στο βήμα, να καταθέτει σκέψεις και απόψεις όχι με τη σιγουριά του φιλοσόφου που έχει απαντήσεις για τα πάντα, αλλά με το σθένος του διανοητή που δεν ξέρει σχεδόν τίποτα.

Ο Γιούργκεν Χάμπερμας αποδέχεται την πολυπλοκότητα των πραγμάτων. Η απλουστευτική προσέγγιση δεν του είναι καθόλου οικεία. Δεν ήταν εκεί για να συγκινήσει το ακροατήριο, να παρασύρει συναισθηματικά τους πιο ευάλωτους από τους ακροατές του, να συνθηματολογήσει, να οικτίρει τον σημερινό κόσμο, να εξωραΐσει το παρελθόν. Και όμως, στο τέλος το κοινό ξεσπά σε ένα δυνατό χειροκρότημα. Γιατί; Μα επειδή η ομιλία του είναι ένας μακρύς στοχασμός, μια σπορά αμφιβολίας. Η παραδοχή του ότι δεν υπάρχουν εύκολες λύσεις, η αποστροφή του για τους πάσης φύσεως μάγους είναι εξίσου λυτρωτική με την έκκλησή του για περισσότερη Ευρώπη. Είναι μια Ευρώπη των πολιτών αυτή που επαγγέλλεται ο Χάμπερμας. Μια Ευρώπη συνεργασίας και πολιτικής αλληλεγγύης, όχι μια κουρασμένη ήπειρος με βαρύ παρελθόν και δυσοίωνο μέλλον που χωρίζεται σε καλούς και κακούς, Βόρειους και Νότιους, πλούσιους και φτωχούς. Είναι αυτή η Ευρώπη που αξίζει να αναζητήσουμε εμείς οι υπόλοιποι, όχι ως ευρωπαϊστές αλλά ως κάτοικοι ενός γεωγραφικού χώρου για τον οποίο είμαστε βέβαιοι πια πως μόνο ως ενιαία πολιτική οντότητα μπορεί να βρει μια θέση στον κόσμο.

Δεν πρόκειται για πίστη στην ενωμένη Ευρώπη που οραματίστηκαν οι ιδρυτικοί πατέρες της αλλά για συνθήκη επιβίωσης. Ο ευρωπαϊσμός του Χάμπερμας, του Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ή του Ντανιέλ Κον-Μπεντίτ έχει μια πρακτική διάσταση. Δεν εδράζεται σε ένα ιδεολογικό νεφέλωμα αλλά σε έναν ρεαλιστικό υπολογισμό. Ο ρεαλισμός αποτέλεσε τη συγκολλητική ουσία της Ευρώπης μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, σε αυτόν τον ρεαλισμό πάτησε η μεταπολεμική ουτοπία της ενωμένης Ευρώπης για να πάρει σάρκα και οστά.

Σήμερα ξέρουμε ότι το ευρωπαϊκό οικοδόμημα δεν είναι τόσο στέρεο όσο υποθέταμε, γνωρίζουμε τα λάθη που έγιναν. Ξέρουμε, επίσης, ότι θα παραμείνει σαθρό εάν δεν κερδίσουμε το επόμενο μεγάλο στοίχημα, που δεν είναι αυτό της ολοκλήρωσης αλλά της δημοκρατικής νομιμοποίησης. Ενα τεχνοκρατικό μόρφωμα θα πέσει με το πρώτο φύσημα του ανέμου. Να κάτι για το οποίο ο Χάμπερμας είναι απολύτως βέβαιος.

– Ρεπορτάζ για την ομιλία του Γιούργκεν Χάμπερμας στις σελ. 2-3.