«Αντρες. Γυναίκες. Δεσμώτες. Ελεύθεροι. Καλοί. Κακοί. Ναι. Οχι. Καπιταλισμός. Σοσιαλισμός. Σεξ. Αγάπη…». Αυτά- και άλλα πολλά- συζητά το εμβληματικό «Χρυσό σημειωματάριο», της νομπελίστριας Ντόρις Λέσινγκ. Ενα βιβλίο που εκδόθηκε το 1962 και αναγορεύτηκε σε ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα για τους αγώνες των γυναικών.
Στις περίφημες λίστες των «Τimes» με τα 100 καλύτερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα ξεχωρίζει «Το χρυσό σημειωματάριο» της Ντόρις Λέσινγκ. Ενα βιβλίο που έχει ως αντικείμενο την ψυχική και κοινωνική διάλυση. Τη γυναικεία απελευθέρωση. Τον κομμουνισμό ως στάση ζωής. Η συγγραφέας προσπαθεί να ξεκαθαρίσει τα πράγματα στον πρόλογο του βιβλίου: «Αυτό το μυθιστόρημα όμως δεν ήταν το πολεμιστήριο σάλπισμα της απελευθέρωσης των γυναικών». Πράγματι. Η Λέσινγκ γράφει για τους αγώνες των γυναικών, πριν αυτοί ξεσπάσουν σαρωτικά, πριν αποκτήσουν όνομα, πριν γίνουν μόδα. Η Λέσινγκ γράφει χρησιμοποιώντας τη στυγνή μέθοδο του ρεαλισμού, σπάζοντας την ευθύγραμμη δομή σε κομμάτια. Κινείται παλίνδρομα στον χρόνο, σχολιάζει με βαθύνοια την τέχνη του μυθιστορήματος εκ των ένδον. Οι ηγήτορες του μεταμοντερνισμού τρίβουν τα χέρια τους.
Οι ελεύθερες γυναίκες
Σε αυτό το ογκώδες μυθιστόρημα, που καταφέρνει να χωρέσει μια ολόκληρη γενιά και μια εποχή, ηρωίδα είναι η Αννα Βουλφ. Χωρισμένη μητέρα, μυθιστοριογράφος ενός και μόνου ευπώλητου μυθιστορήματος που της παρέχει τα προς το ζην, κομμουνίστρια, άνθρωπος με κοινωνικές ευαισθησίες, εξαιρετική μαγείρισσα, εμπαθής ερωμένη. Μπλοκαρισμένη συγγραφικά, κι ας μην το παραδέχεται. Η Αννα Βουλφ και η φίλη της Μόλι, οιΕλεύθερες Γυναίκεςτου μυθιστορήματος, έχουν πρώην συζύγους, εραστές, παιδιά. Εχουν θητεύσει στον κομμουνισμό, βδελύσσονται τον σταλινισμό. Προσπαθούν να ζήσουν τις ζωές τους στο Λονδίνο της δεκαετίας του 1950.
Η Αννα Βουλφ συγκεντρώνει τις σκέψεις της σε τέσσερα σημειωματάρια. Ενα μαύρο, στο οποίο καταγράφει την εμπειρία της από την Αφρική πριν και μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο: τα συγκεκριμένα βιώματα αποτελούν το θερμό υλικό του πρώτου της μυθιστορήματος. Ενα κόκκινο, στο οποίο αναπτύσσει τις πολιτικές σκέψεις της. Αποτυπώνει τη ζωή της άλλοτε εντός κι άλλοτε στις παρυφές του κομμουνιστικού κόμματος της Αγγλίας, μιας χώρας στην οποία «ο σοσιαλισμός έχει αναδουλειές». Με τους κλυδωνισμούς για τις αγριότητες του σταλινισμού, την προσήλωση στον κοινό σκοπό, τα απόνερα του ψυχρού πολέμου. Ενα κίτρινο σημειωματάριο, στο οποίο καταγράφει τη συναισθηματική της ζωή, με το προσωπείο της Ελλας, της ηρωίδας της σε ένα καινούργιο μυθιστόρημα. Ενα μπλε, στο οποίο καταχωρίζει συμβάντα της καθημερινότητας, λογαριασμούς και πρακτικά στοιχεία, όνειρα.
Εργασία, σεξ, έρωτας, μητρότητα, πολιτική: αυτά απασχολούν τις δύο φίλες. Η Αννα Βουλφ κολυμπά στην κατάθλιψη. Οργανώνει τη μέρα της γύρω από την ανήλικη κόρη της. Ζει σε ένα σεξουαλικό τρελοκομείο, με παντρεμένους άντρες που ζητούν έναν τακτοποιημένο έρωτα. Εναν έρωτα που να προσφέρει τα πάντα και να μη ζητά πολλά, για να ισορροπήσει ο συμβατικός γάμος τους. Κι όταν συγκρούονται οι γενιές, ακούγεται από τους πατεράδες των ελεύθερων γυναικών η φράση: «Ζητάτε πολλά. Ευτυχία. Τέτοια πράγματα. Ευτυχία! Δεν θυμάμαι να το σκέφτηκα ποτέ. Εσείς… είναι σαν να πιστεύετε ότι σας χρωστάνε κάτι. Οι κομμουνιστές φταίνε».
Τα νήματα δένονται
Στο τέλος εμφανίζεται ένας άντρας που βυθίζει την Αννα στην κατάθλιψη και την τραβά μαζί του στην τρέλα. Το χρυσό σημειωματάριο θα δέσει τα προσεκτικά χωρισμένα νήματα της ζωής της και θα ορίσει την πανηγυρική έναρξη δύο βιβλίων, ενός δικού της κι ενός δικού του. Οι δύο εραστές χαρίζουν ο ένας στον άλλον την εναρκτήρια φράση των βιβλίων που γράφουν.
Πολιτική ταυτότητα, έμφυλη ταυτότητα, προσωπική ταυτότητα. Συναισθηματική απόρριψη, σεξουαλική προδοσία. Κατευναστική μητρότητα: η μάνα δεν δικαιούται να διαλυθεί. Γυναικεία φιλία. Η Ντόρις Λέσινγκ γράφει για τα μεγάλα θέματα με ψυχολογικό ρεαλισμό και νοητικό βάθος, που παρασέρνει τον αναγνώστη. Επιλέγει μια σύνθετη φόρμα με παλίνδρομες κινήσεις στον χρόνο, για να αναδείξει το θέμα της – και το πετυχαίνει. Βέβαια συνδέει με έμφαση τον οργασμό της ηρωίδας της με τον απόλυτο έρωτα, πράγμα που αποδεικνύει πως η μεγάλη κυρία των γραμμάτων, παρά τις διάπυρες δηλώσεις της, είναι στο βάθος μια ρομαντική.
