ΤΟ 1988 ΤΟ ΝΟΜΠΕΛ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΔΟΘΗΚΕ ΣΤΟΝ ΑΙΓΥΠΤΙΟ
ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ Ν. ΜΑΧΦΟΥΖ (1911-2006). ΤΟ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΟ
ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΗΘΕΛΕ ΝΑ ΒΡΑΒΕΥΤΕΙ ΕΠΙΤΕΛΟΥΣ ΚΑΠΟΙΟΣ
ΑΡΑΒΑΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΗΣ ΚΑΙ ΑΥΤΟΣ ΣΥΝΔΥΑΖΕ ΜΙΑ
ΣΕΙΡΑ ΑΠΟ ΑΡΕΤΕΣ: ΑΡΚΟΥΝΤΩΣ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΣ, ΚΑΤΑΞΙΩΜΕΝΟΣ,
ΠΟΛΙΤΙΚΑ ΔΕ ΣΑΦΩΣ- ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΠΩ ΦΑΝΑΤΙΚΩΣ-
ΜΕΤΡΙΟΠΑΘΗΣ. ΚΙ ΟΜΩΣ…
Τέτοιες σκέψεις είχα κάνει, προ ετών, διαβάζοντας μάλλον βαριεστημένα κάποιο απ΄ τα βιβλία του, και τις επανέλαβα σε πρόσφατο ταξίδι μου στο Κάιρο, έχοντας πάρει μαζί ένα δικό του κείμενο για την Αίγυπτο, όπου επιχειρηματολογούσε περί της συνέχειας της αιγυπτιακής ταυτότητας από τους Φαραώ μέχρι σήμερα. Ως καλός καχύποπτος Έλλην, το είχα βρει άκρως απλουστευτικό και με έκανε να σκεφτώ ανάλογες καυχησιάρικες μπουρδολογίες που ενδημούν και ευδοκιμούν στα δικά μας λημέρια.

Ναι, ορθώς καταλάβατε: Ήμουν σαφώς προκατειλημμένος καθώς άνοιγα τη νουβέλα Καφενείο Καρνάκ. Καθώς την κλείνω, αναθεωρώ. Δεν εννοώ πως πρόκειται περί αριστουργήματος. Αποκόμισα όμως ουκ ολίγα διαβάζοντας αυτές τις σελίδες.

Το βιβλίο αναφέρεται στη δεκαετία του 1960 (ειδικά δε στον πόλεμο του 1967), ολοκληρώθηκε το 1971 και κυκλοφόρησε λογοκριμένο το 1974. Με άλλα λόγια, τόσο το περιεχόμενό του όσο και η περιπετειώδης έκδοσή του μας προσφέρουν μιαν επισκόπηση σημαντικής περιόδου της σύγχρονης αιγυπτιακής ιστορίας.

Αφηγητής ένας καφενόβιος- που μπορεί κάλλιστα να είναι ο ίδιος ο Μαχφούζ, που ξημεροβραδιαζόταν σε διάφορα καφενεία κουβεντιάζοντας (εξ ων και το ωραιότατο καφενείο με τους καθρέφτες, στην καρδιά της παλιάς πόλης, που συνιστώ σε όσους επισκέπτονται το Κάιρο). Παρακολουθούμε διαδοχικά τέσσερις αλληλένδετες αφηγήσεις. Πρώτον, τον βίο και την πολιτεία της ιδιοκτήτριας του καφέ, της Κουρούνφουλα, που στα νιάτα της υπήρξε καλλονή και διέπρεψε στον χορό της κοιλιάς: χάρη στην αινιγματική ομορφιά της συνεχίζει και έλκει τους άνδρες.

Ακολουθώντας τους δικούς της προσωπικούς κώδικες ηθικής, έχει πάρει στη δούλεψή της ως γκαρσόνι κάποιον πρώην κρατικό υπάλληλο που για να ΄ρχεται καθημερινά να τη βλέπει καταχράστηκε δημόσιο χρήμα και κατέληξε στη φυλακή. Έχει δε υπό την προστασία της ένα ωραίο αγόρι που συχνάζει στο καφέ της μαζί με μια παρέα νεαρών. Είναι τα «παιδιά της Επα νάστασης», που νομίζουν ότι η Ιστορία άρχισε τότε, το 1952, με την άνοδο του Νάσερ. Αλλά αίφνης, εγκαινιάζεται μια βαριά εποχή σκιών και σιωπών: η συντροφιά αυτή εξαφανίζεται. Οι θαμώνες, μαζί τους και ο αναγνώστης, ανακαλύπτουν σιγά σιγά τον λόγο: έχουν συλληφθεί και κρατούνται ως ύποπτοι. Ο ένας εξ αυτών, κομμουνιστής, δεν θα βγει ζωντανός από τα κρατητήρια και τα βασανιστήρια: είναι ο αγαπημένος της Κουρούνφουλα, η οποία και θα περιέλθει σε βαρύ πένθος. Οι άλλοι δυο, ένα αγόρι κι ένα κορίτσι, ο Ισμαήλ και η Ζέναμπ, γεννημένα το 1949, θα επιβιώσουν αλλά σακατεμένοι, σμπαραλιασμένοι.

Αυτών των δυο τις φωνές ακούμε στη συνέχεια, όταν έχουν πια αποφυλακιστεί και έχει μεσολαβήσει μια εθνική τραγωδία: ο ταπεινωτικός για τους Άραβες πόλεμος του 1967, όπου το Ισραήλ καταλαμβάνει το Σινά. Πρόκειται για πανηγυρική ήττα, όπου μαζί με τον στρατό ηττάται και η επίσημη προπαγάνδα που εις μάτην προσπαθεί να αποκρύψει την πραγματικότητα με πάσης φύσεως ψέματα.

Βασανισμένος βασανιστής

Από την ίδια φτωχογειτονιά και πολύ ταπεινή καταγωγή, αγαπημένοι- ερωτευμένοι παιδιόθεν, ο Ισμαήλ και η Ζέναμπ καταφέρνουν και σπουδάζουν με τα χίλια ζόρια. Ζουν τον έρωτά τους σεβόμενοι τις παραδοσιακές απαγορεύσεις και τα ταμπού, αλλά χωρίς να μένουν ανεπηρέαστοι από τα μοντέρνα ελευθέρια ήθη που κάνουν την εμφάνισή τους στη δεκαετία του 1960. Τέκνα της Επανάστασης και οι δυο, θα αποστασιοποιηθούν από το καθεστώς χάρη στα μπουντρούμια και τα βασανιστήρια που υφίστανται για να ομολογήσουν τάχα ότι είναι είτε κομμουνιστές είτε Αδελφοί Μουσουλμάνοι: είναι οι κατ΄ εξοχήν αντίπαλοι που φοβάται το καθεστώς. Η εμπειρία τους αυτή, όπου ο Ισμαήλ και η Ζέναμπ εξωθούνται, ο καθένας χωριστά και μυστικά, να γίνουν χαφιέδες, θα καταστρέψει τη μεταξύ τους σχέση. Ο αρχιβασανιστής τους, ο Χαλίντ, θα αποκαθηλωθεί μετά το 1967, θα φυλακιστεί για να καταλήξει, στο τέλος του βιβλίου, και αυτός στο ίδιο καφενείο, συμμετέχοντας στην κουβέντα. Οποία ειρωνεία: αυτός είναι η τέταρτη αφήγηση! Στο ζοφερό, μεσοβέζικο κλίμα του «ούτε ειρήνη ούτε πόλεμος» του τέλους της δεκαετίας του ΄60, ο βασανισμένος βασανιστής, παροπλισμένος και μετανιωμένος, ναυάγιο της ζωής και αυτός, θα κάνει μια αφοπλιστικά νηφάλια επισκόπηση της πολιτικής κατάστασης.

Ναγκίμπ Μαχφούζ

ΚΑΦΕΝΕΙΟ ΚΑΡΝΑΚ

ΜΤΦ Μ. ΦΙΛΙΠΠΟΥ ΕΚΔ. ΚΕΔΡΟΣ, 2008 ΣΕΛ. 163

Τελευταία Νέα