Αναζήτηση
«Η ΠΡΟΦΟΡΙΚΟΤΗΤΑ ΔΙΕΚΔΙΚΕΙ ΤΗΝ ΑΛΗΘΕΙΑ,
ΤΗΝ ΕΝΤΙΜΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΑΥΤΟΔΙΟΡΘΩΣΗΣ,
ΤΗ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ, ΚΑΤΙ ΣΑΝ ΚΟΙΝΟ
ΚΤΗΜΑ. ΜΕ ΤΟ ΓΡΑΠΤΟ, ΜΕ ΤΟ ΒΙΒΛΙΟ, ΟΛΑ
ΑΥΤΑ ΧΑΝΟΥΝ ΤΟ ΚΥΡΟΣ ΤΟΥΣ», ΛΕΕΙ Ο
ΤΖΟΡΤΖ ΣΤΑΪΝΕΡ ΚΑΙ ΜΕ ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΟΞΥΔΕΡΚΕΙΑ
ΘΕΤΕΙ ΕΝΑ ΚΕΦΑΛΑΙΩΔΕΣ ΕΡΩΤΗΜΑ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΜΑΣ: ΤΗΝ ΤΥΧΗ ΤΟΥ
ΒΙΒΛΙΟΥ ΣΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ
Τα βιβλία είναι σε τέτοιο βαθμό δεμένα με την ιστορία του δυτικού πολιτισμού, ώστε κάθε συζήτηση για τη χρησιμότητά τους να θεωρείται αυτονόητη. Ωστόσο ξεχνάμε ότι οι δυο σπουδαιότερες διδασκαλίες στις οποίες στηρίχθηκε ο πολιτισμός μας, του Σωκράτη και του Ιησού, ήσαν προφορικές. Κι ακόμη ξεχνάμε ότι τα ολοκληρωτικά καθεστώτα και οι φονταμενταλιστές κάθε παράταξης καίνε ενστικτωδώς τα βιβλία, ενώ υπήρχαν πάντα εικονοκλάστες που αμφισβητούσαν το βιβλίο ως απόλυτη αξία, όπως ο Πασκάλ. Αυτές τις πραγματικότητες σχετικά με το βιβλίο έρχεται να μας θυμίσει ο Τζορτζ Στάινερ στο δοκίμιό του Η σιωπή των βιβλίων. Ανατρέχοντας στην ιστορία του βιβλίου ο Στάινερ μας θυμίζει μιαν άλλη παράδοση, της προφορικότητας, που υπήρχε πριν από τη γραφή, όταν η αφήγηση, η ποίηση, οι θρησκευτικές και μαγικές γνώσεις, μεταδίδονταν προφορικά, αλλά και παράλληλα με αυτήν, στην Αθήνα του Σωκράτη και στην Ιερουσαλήμ του Ιησού. «Η σωκρατική μέθοδος κατάγεται απευθείας από την προφορικότητα, όπου η πραγματική συνάντηση, η παρουσία, το ενέργημα της παρουσίας του συνομιλητή είναι απαραίτητα», παρατηρεί ο Στάινερ και επισημαίνει την αμεσότητα στη σχέση λόγου και βιωμένης εμπειρίας: «Η προφορική ανταλλαγή επιτρέπει ή, καλύτερα, εξουσιοδοτεί, την άμεση αμφισβήτηση, τον αντίλογο και τη διόρθωση. Επιτρέπει σ΄ εκείνον που διατυπώνει την πρόταση να αλλάξει γνώμη, να κάνει πίσω αν χρειαστεί, και να εκθέσει τις θέσεις του υπό το φως μιας έρευνας από κοινού και μιας εξερεύνησης που θα έχει γίνει με πολλούς».
Ο συγγραφέας μάς θυμίζει ότι η προφορικότητα απαιτούσε την τέχνη της μνήμης, και υπογραμμίζει τη σημασία της αποστήθισης: αυτός που απομνημόνευε έκλεινε το κείμενο στην καρδιά του, το έκανε δικό του, μπορούσε να το ανακαλέσει οποιαδήποτε στιγμή σαν περιουσία του.
Αυτές ακριβώς τις αρετές της προφορικής κουλτούρας αντικατέστησε και εξασθένισε ο γραπτός λόγος, «τρώγοντας σαν σαράκι τη δύναμη της μνήμης», και εισάγοντας το «κύρος», την «αυθεντία», την «auctoritas», που έχει πάντα χαρακτήρα κανονιστικό, είτε πρόκειται για λειτουργικό, θεολογικό έγγραφο, είτε για νομικό κώδικα ή επιστημονική πραγματεία: «Οι πράξεις που ανασύρονται από τον γραπτό λόγο αναφέρονται σε σχέσεις εξουσίας. Ο δεσποτισμός που ασκείται από τον κλήρο, την πολιτική, τον νόμο πάνω στους αναλφάβητους ή τους ημιμαθείς, εκφράζει αυτήν την απόλυτη θεμελιώδη αλήθεια». Η αμφισβήτηση
Την αμφισβήτηση του γραπτού λόγου θα επιχειρήσουν οι ρομαντικοί, μέσα στην αναζήτηση του αυθεντικού που προϋποθέτει τη δράση, το βίωμα. Φιλόσοφοι όπως ο Ρουσό, ο Γκαίτε, ο Έμερσον, επεσήμαναν τη διαφορά ανάμεσα στην άμεση συνείδηση των πραγμάτων και στην έμμεση γνώση που μας προσφέρουν τα βιβλία. Για τον Τολστόι η υψηλή μόρφωση επέδρασε στον αυθορμητισμό, προώθησε τον ελιτισμό και άσκησε καταστροφική επιρροή. Όπως παρατηρεί ο Στάινερ με τη διεισδυτική και πρωτότυπη σκέψη του, όταν αφήνουμε τα βιβλία να κυριαρχήσουν στη ζωή μας, γλιτώνουμε από τους κινδύνους τη δράσης αλλά χάνουμε και κάτι σημαντικό από την ουσία της ζωής, κι από την έκσταση που προσφέρει ή άμεση εμπειρία. Στη μεγάλη διάδοση του βιβλίου συνέβαλε αναμφίβολα η ανάπτυξη μιας προνομιούχου και μορφωμένης αστικής τάξης, που μπορούσε να εξασφαλίσει μια ιδιωτική
George Steiner
Η ΣΙΩΠΗ ΤΩΝ ΒΙΒΛΙΩΝ
ΜΤΦ. ΣΟΦΙΑ ΔΙΟΝΥΣΟΠΟΥΛΟΥ ΕΚΔ. ΟΛΚΟΣ, 2008
βιβλιοθήκη, με τη δυνατότητα της ησυχίας και της απομόνωσης στον ιδιωτικό χώρο μιας κάμαρης. Όμως αυτό που έμαθαν επίσης οι άνθρωποι της κουλτούρας του βιβλίου είναι ότι τα βιβλία δεν έθρεψαν ποτέ τους πεινασμένους και δεν μπορούν να καλύψουν τις βασικές ανάγκες που μας εξασφαλίζουν την επιβίωση.
Τα βιβλία διαμόρφωσαν γενιές φιλοσόφων και στοχαστών, όμως η υψηλή τους καλλιέργεια δεν τους εμπόδισε να κρατήσουν μια στάση απανθρωπιάς μπροστά στα προβλήματα των συνανθρώπων τους, παρατηρεί ο Στάινερ, και μας θυμίζει μεταξύ άλλων τις πιο πρόσφατες και ακραίες περιπτώσεις όπως αυτήν της ναζιστικής Γερμανίας, όπου η βαρβαρότητα συνυπήρξε με τη μελέτη των κλασικών, κι ακόμη εκείνη του Σαρτρ, που υποστήριζε έμπρακτα τον σοβιετικό κομμουνισμό, ακόμη και μετά την αποκάλυψη των διώξεων των συγγραφέων και των αγριοτήτων στα στρατόπεδα.
Η αξία
Η αξία των βιβλίων βρίσκεται αλλού: να μας απομακρύνουν από την «αρχή της πραγματικότητας». Όμως αυτή ακριβώς η απόσταση από τα υλικά, μάς επιτρέπει να έχουμε μια πιο καθαρή, πιο αντικειμενική ματιά. Κι ακόμη το βιβλίο μπορεί να γίνει «γήινη τροφή» που ανακουφίζει και βελτιώνει τις συνθήκες ζωής, παρακινεί σε πράξεις που ανεβάζουν την ποιότητά της και οδηγούν σε μεγαλύτερη ελευθερία και αυτογνωσία.
