Όταν το μουσείο «μιλάει» στα παιδιά

«Παραξενευτήκαμε όταν βρήκαμε μεγάλα αυγά που τα είχαν μετατρέψει σε αγγεία.

Σκεφτήκαμε ότι μόνο η στρουθοκάμηλος γεννάει τόσο μεγάλα αυγά. Όμως

στρουθοκάμηλοι δεν ζούσαν απ’ όσο ξέρουμε τότε στην Ελλάδα! Επιπλέον, πού

βρήκαν το ελεφαντόδοντο για να φτιάξουν μικρά γλυπτά; Πάλι ο Όμηρος μας

διαφώτισε! Με τα ίδια πλοία που οι Αχαιοί διέσχισαν το Αιγαίο για να φτάσουν

στην Τρωάδα, οι δραστήριοι έμποροι ταξίδεψαν νότια κι έφτασαν στην Αίγυπτο»

(Μυκήνες 15 Οκτωβρίου 1876, Ερρίκος Σλήμαν, αρχαιολόγος).

Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο «Μικρές Ιστορίες του Μουσείου – Θησαυροί του Εθνικού

Αρχαιολογικού Μουσείου» (Εκδ. Κάστωρ), που κέρδισε το κρατικό βραβείο βιβλίου

γνώσεων για παιδιά, καταλαβαίνεις αμέσως το γιατί ένα παιδί έχει πολλές

πιθανότητες να το βρει γοητευτικό. Η μάθηση καμιά φορά μπορεί να γίνει και

παιχνίδι ερωταπαντήσεων. Ή μια ωραία ιστορία που μοιάζει περισσότερο με ένα

καλά σκηνοθετημένο παραμύθι (με ζωντανές εικόνες, πρωταγωνιστές, αφηγητή) παρά

μ’ εκείνη την ακατανόητη και τελικά μη αποτελεσματική διαδικασία της

αποστήθισης ημερομηνιών και ονομάτων.

Οι δύο συγγραφείς του, η Μαρίζα Ντεκάστρο και ο Πάνος Βαλαβάνης, είχαν

όλα τα εχέγγυα να πετύχουν τον «τέλειο» συνδυασμό: Εκείνη έχει ασχοληθεί με τη

δημιουργική διδασκαλία της Ιστορίας και της Λογοτεχνίας στα παιδιά. Έχει

εκδώσει άλλα επτά παιδικά βιβλία με θέματα τέχνης και Ιστορίας. Το αντικείμενό

της τη φέρνει σε καθημερινή επαφή με παιδιά του Δημοτικού (διδάσκει, από μια

ιδιαίτερη σκοπιά, Ιστορία και Λογοτεχνία). Ο Πάνος Βαλαβάνης, πάλι, είναι

καθηγητής της Κλασικής Αρχαιολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών αλλά έχει

ασχοληθεί ιδιαίτερα με τα παιδιά. Έχει δε δημοσιεύσει άλλα έξι βιβλία για

εφήβους, όλα με επίκεντρο την αρχαία Ελλάδα.

Οι «Μικρές Ιστορίες του Μουσείου» είναι ένας ευφάνταστος και καλοφτιαγμένος

οδηγός του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου μέσα από συγκεκριμένα έργα που έχουν

επιλεγεί γιατί είναι πιο εύκολο να ενταχθούν σε μυθοπλαστικό πλαίσιο. Έργα που

αφηγούνται πράγματα για ανθρώπους, για την καθημερινότητά τους, τις συνήθειές

τους.

«Κάθε έκθεμα» λέει η Μαρίζα Ντεκάστρο «συνοδεύεται από ένα παραμύθι. Στα

παιδιά αρέσουν τα παραμύθια. Μέσα απ’ αυτά μπορούν να αναπλάσουν την εποχή

τους. Στα μικρά δεν έχει νόημα να μιλάμε για ημερομηνίες και ρυθμούς. Τα

ξεχνούν. Το σημαντικό είναι να αισθανθούν ότι αυτά που εκτίθενται στο μεγάλο

μουσείο είναι κοντά τους και μπορούν να το ανακαλύψουν παίζοντας και

διαβάζοντας».

Υπέρμαχος της διάχυσης της επιστημονικής γνώσης στο ευρύ κοινό, ο Πάνος

Βαλαβάνης ασχολείται εδώ και 20 χρόνια με τα εφηβικά βιβλία (απευθύνεται σε

παιδιά 10 έως 15 ετών). «Μόνον έτσι αποκτάει νόημα η δουλειά μας» λέει. «Αυτή

είναι η ιδεολογική μου τοποθέτηση και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο άρχισα να γράφω

για τα παιδιά».

Δούλεψαν αρμονικά με τη Μαρίζα Ντεκάστρο, εκείνη έγραφε τις ιστορίες, εκείνος

διόρθωνε και συμπλήρωνε κάποια σημεία (για να είναι επιστημονικά άρτιο το

περιεχόμενο), όλα έγιναν με γνώμονα τη σύγχρονη μουσειολογική τάση που θέλει

να σκηνοθετούνται τα πράγματα…

«Μ’ αυτό τον τρόπο τα αντικείμενα αποκτούν ζωή, συνομιλούν και δημιουργούν

συνειρμούς στον επισκέπτη. Κι ενώ αυτά τα αντικείμενα είναι πολύ μακρινά από

την εποχή μας διαπιστώνουμε ότι έχουμε κοινά με τους ανθρώπους που τα

έφτιαξαν» λέει η κ. Ντεκάστρο.

«Χωρίσαμε το βιβλίο σε κεφάλαια ακολουθώντας τη δομή που έχουν οι

αίθουσες του αρχαιολογικού μουσείου, για να βοηθήσουμε τον επισκέπτη. Αυτό

βέβαια δεν σημαίνει ότι το βιβλίο δεν έχει και από μόνο του μια αυτονομία.

Μπορεί μάλιστα να χρησιμοποιηθεί και ως εισαγωγή στην ιστορία της ελληνικής

τέχνης, για παιδιά», προσθέτει ο Πάνος Βαλαβάνης.

Οι «Μικρές Ιστορίες του Μουσείου» διαβάζονται ευχάριστα, σαν παραμύθι. Όποιος

ξέρει Ιστορία μπορεί να καταλάβει ότι έχουν διάφορα επίπεδα ανάγνωσης.

Στεκόμαστε στην ιστορία των κυκλαδικών ειδωλίων: «Εξαρθρώθηκε μεγάλη σπείρα

αρχαιοκαπήλων…» (15 Νοεμβρίου 1972) αρχίζει το κεφάλαιο.

«Η παρουσίαση των κυκλαδικών ειδωλίων γίνεται μέσα από μια ιστορία

αρχαιοκαπηλίας» λέει ο Πάνος Βαλαβάνης «αφού αυτός είναι ο συνηθέστερος τρόπος

για να φτάσει το κυκλαδικό ειδώλιο στα μουσεία – παρόλο που αυτό δεν θεωρήθηκε

«πολιτικώς ορθό» από τους αρχαιολόγους του μουσείου. Έτσι οι «Μικρές Ιστορίες»

δεν έφτασαν ποτέ στον φυσικό τους χώρο, στο μουσείο. Εμείς οι αρχαιολόγοι

είμαστε λίγο συντηρητικοί άνθρωποι. Κατά τη γνώμη μου τους ξένισε και

αισθητικά το βιβλίο γιατί ξεφεύγει από το μέσο ελληνικό γούστο».

Θα έλεγε κανείς ότι και η έννοια μουσείο ξενίζει τον μέσο Έλληνα…

Π.Β.: Με αφορμή το 2004 πάρα πολλά μουσεία ανακαινίσθηκαν και απέκτησαν μια

πιο σύγχρονη μουσειολογική αντίληψη. Πρέπει όμως να γίνουν κι άλλα πράγματα…

Θεματικές εκθέσεις, εκθέσεις για παιδιά…

«Διεκδικήστε τον εκπαιδευτικό σας ρόλο»

Τη δεκαετία του ’80 μόνο δύο σχολεία είχαν εντάξει στο πρόγραμμά τους τις

επισκέψεις σε μουσεία. Σήμερα είναι μέρος της συνηθισμένης διδακτικής λογικής

και τα αποτελέσματα είναι ήδη ορατά.

Μ.Ν: Και τα ίδια τα μουσεία, κυρίως τα ιδιωτικά, οργανώνουν

εκπαιδευτικά προγράμματα και προετοιμάζουν τους καθηγητές να γίνουν ξεναγοί

των μαθητών τους.

Π.Β: Χρειάζεται όμως μεγαλύτερη πρωτοβουλία από τους συναδέλφους μας

στα μουσεία, κυρίως στα κρατικά… Πρέπει να διεκδικήσουν τον επιστημονικό και

εκπαιδευτικό τους ρόλο, να μην αφήνονται στη λογική του διοικητικού κρατικού

υπαλλήλου.

Ως εκπαιδευτικός τι γνώμη έχετε για το πώς διδάσκεται η Ιστορία στο

σχολείο;

Μ.Ν: Τα νέα βιβλία που εκδόθηκαν φέτος δίνουν ελπίδες… Πολλά όμως

εξαρτώνται από τον δάσκαλο. Όσοι εφαρμόζουν μια ανοικτή παιδαγωγική, που

κινητοποιεί τις δημιουργικές ικανότητες των μαθητών, βρίσκουν τρόπους να

κάνουν το μάθημα ενδιαφέρον.

INFO

Μαρίζα Ντεκάστρο, Πάνος Βαλαβάνης, «Μικρές Ιστορίες του Μουσείου», εικονογρ.

Αλεξάνδρα Ζαφόλια, Εκδ. Κάστωρ, σελ. 48, τιμή: 10,50 ευρώ.