Αναζήτηση
Ήλθε και παρήλθε η Μέρα της γυναίκας και μαζί της ήλθαν και παρήλθαν τα
ατέρμονα λόγια που κάθε τέτοια μέρα επαναλαμβάνονται.
Τι, αλήθεια, γιορτάζουμε κάθε 8 του Μάρτη; «Δεν γιορτάζουμε, διεκδικούμε»,
«Κάθε μέρα είναι μέρα της γυναίκας». Περίσσεψαν και πάλι οι ηχηρές ρητορικές
μεγαλοστομίες.
H γυναίκα σήμερα δεν μοιάζει ούτε με τη μητέρα της, και ακόμα λιγότερο με τη
γιαγιά ή την προγιαγιά της.
Όμως υπάρχει και η άλλη όψη των πραγμάτων: Ανεργία, φτώχεια, κακοποίηση,
σεξουαλική και οικονομική εκμετάλλευση. Όλα αυτά είναι γένους θηλυκού.
Γυναίκες λιθοβολούνται, ακρωτηριάζονται και θανατώνονται στα αυταρχικά
αντι-δημοκρατικά καθεστώτα του κόσμου ετούτου. Εκατομμύρια γυναίκες κάθε χρόνο
μεταφέρονται, πωλούνται και αγοράζονται, προωθούνται στην παγκόσμια βιομηχανία
του σεξ, που υπολογίζεται ότι αποφέρει παγκοσμίως πάνω από 50 τρισεκατομμύρια
δολάρια τον χρόνο στους εκμεταλλευτές της.
Στη χώρα μας το ποσοστό ανεργίας των γυναικών υπερβαίνει το 16%, ποσοστό
διπλάσιο από αυτό των ανδρών. H ολική απασχόληση των γυναικών μειώνεται ενώ
αυξάνεται η μερική απασχόληση, και όλες οι άτυπες, ευέλικτες και ανελαστικές
μορφές εργασίας. Η απαξίωση βέβαια που κομίζει η ανεργία ή η απόλυση είναι
κοινή και στα δύο φύλα. Κοινή είναι και η αίσθηση της μη ζωής μέσα από τη
στέρηση του δικαιώματος στη δουλειά και άρα στην επιβίωση. Είναι όμως γεγονός
ότι στον επαγγελματικό χώρο οι γυναίκες συγκεντρώνονται στις χαμηλότερες
βαθμίδες, παραμένουν στάσιμες ή προάγονται με αργότερο ρυθμό από τους άνδρες,
ιδιαίτερα αν έχουν οικογενειακές υποχρεώσεις. Πρόκειται γι’ αυτό που εύστοχα
έχει ονομασθεί «Το φαινόμενο της γυάλινης οροφής».
Φτάνουν μέχρι ένα σημείο κι έπειτα σταματούν. Μέσα από ένα γυάλινο παραπέτασμα
βλέπουν την ηγεσία δίχως να την αγγίζουν.
H ενδο-οικογενειακή βία με θύμα τη γυναίκα αποτελεί ένα φαινόμενο που κάθε
άλλο παρά μειώνεται στις εξελιγμένες δυτικές κοινωνίες. Θα άξιζε να
λειτουργήσει σαν ένα αναγκαίο ναρκισσιστικό πλήγμα οριοθετώντας την αίσθηση
υπεροχής που η εξελιγμένη Δύση νιώθει απέναντι στη «βάρβαρη» Ανατολή. H
απάλειψη της βίας δεν ακολούθησε – κάθε άλλο μάλιστα – την πρόοδο και την
εξέλιξη.
Από την άλλη μεριά η σιωπηλή, ύπουλη και αόρατη ψυχολογική βία που καθημερινά
μπορεί να υφίσταται μια γυναίκα μένει έκτος επίσημων στατιστικών.
Τι χρειάζεται μια γυναίκα για να γράψει;
«Ένα δικό της δωμάτιο και 500 λίρες τον χρόνο» απάντησε η Βιρτζίνια
Γουλφ, δηλώνοντας τα λίγα και τα πολλά που χρειάζεται μια γυναίκα ώστε να
αναβλύσει από μέσα της ο εμποδισμένος λόγος, η εμποδισμένη γυναικεία έκφραση.
Πάνε πάνω από εκατό χρόνια από τότε.
Πολλά από τότε άλλαξαν. Όμως ακόμα μπορεί να λείπει το δωμάτιο καθώς και οι
500 λίρες.
Κι όμως υπάρχει εξέλιξη. Δεν αληθεύει το «Όλα τριγύρω αλλάζουνε και όλα το
ίδιο μένουν». Έτσι, αδιανόητος θα ήταν μόλις λίγα χρόνια πριν ο λόγος που
αρθρώνεται σήμερα στην Ευρωπαϊκή Ένωση γύρω από το gender mainstreaming
policy, τις πολιτικές δηλαδή που καθιστούν κεντρικό ζήτημα το ζήτημα του
φύλου.
H αρχή της κοινωνικής συνοχής, έστω μέσα από τη ρητορεία και την ασάφεια που
την περιβάλλει, έχει κινητοποιήσει την ενσωμάτωση της μεταβλητής «φύλο» στη
χάραξη κάθε πολιτικής.
Ο ορίζοντας μιας έμφυλης θέασης του κόσμου ξανοίγεται μπροστά μας. Είναι σαν
να ξαναγράφεται η Ιστορία από την αρχή.
H παρεξηγημένη έννοια του φεμινισμού έχει δώσει μια άλλη ώθηση στη γνώση. Έχει
πετύχει για παράδειγμα μια γόνιμη διασύνδεση ανάμεσα στο φύλο και την
επιστήμη. Ανάμεσα στο φύλο ως κοινωνική κατασκευή και την επιστήμη ως επίσης
κοινωνική κατασκευή. Είναι μια απελευθερωτική οπτική, καθώς μας απομακρύνει
από τη θετικιστική, ουσιοκρατική αντίληψη που πρεσβεύει ότι υπάρχουν άφθαρτες
και αμόλυντες από τον περίγυρο ουσίες πραγμάτων.
H Ιστορία ξαναγράφεται. Γράφτηκε μια φορά από τους άνδρες και σήμερα
επιχειρείται να γραφτεί από τις γυναίκες. Θα μπορούσε βέβαια στο σημείο αυτό
κανείς να νοσταλγήσει την έλευση μιας ιστορίας όχι γυναικείας, αλλά αμφίφυλης.
Δημιουργικό προϊόν δύο φύλων που αναγνωρίζουν δίχως να συγκαλύπτουν τις
εντάσεις, τις διαφορές, τις ανισότητες, τις επιθυμίες τους.
Ο φεμινισμός, επιρρεπής και αυτός σε μυθεύματα και παράδοξα καθησυχαστικά και
«τακτοποιημένα» μέσα στην επαναστατικότητά τους οράματα, προσφέρεται για μια
συνεχή επαναξιολόγηση. Μπορείς π.χ. να είσαι φεμινίστρια δίχως να ασπάζεσαι
την υπόθεση της ποσόστωσης, πιστεύοντας ότι αυτή μάλλον βλάπτει παρά
εξυπηρετεί τη γυναίκα.
Σε κάθε περίπτωση η υπόθεση του φύλου δεν αφορά μόνο το άλλο μισό, αλλά το
σύνολο του ουρανού που μας περιβάλλει με το φως αλλά και το σκοτάδι του. Στην
αποκρυπτογράφηση του σκοταδιού, στο δικαίωμα απόλαυσης του φωτός το γυναικείο
βλέμμα αρθρώνει έναν δικό του λόγο. Ο μολυσμένος αέρας που μας περιβάλλει δεν
είναι τελεσίδικος ούτε παντοτινός. H ανατροπή είναι εν τέλει γένους θηλυκού!
Η Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου
Πανεπιστημίου.
