Tο μυστικό της φάλαινας

Στα πολύ παλιά χρόνια, αν κάποιος ήθελε να αγοράσει χαυλιόδοντες από

φάλαινα της Αρκτικής, θα έπρεπε να πληρώσει πολλές φορές το βάρος τους σε

χρυσάφι. Όχι μόνο επειδή ήταν ένα σπάνιο εμπόρευμα αλλά κυρίως επειδή

εθεωρείτο ότι είχε μαγικές δυνάμεις. Τον 16ο αιώνα για παράδειγμα, η βασίλισσα

Ελισάβετ απέκτησε έναν χαυλιόδοντα που κόστιζε 10.000 λίρες, όσο δηλαδή ένα

κάστρο! Σύμφωνα μάλιστα με έναν αυστριακό μύθο, ο Κάιζερ Κάρολος E’, ξεπλήρωσε

ένα μεγάλο εθνικό χρέος δίνοντας ως αντίτιμο δύο τέτοιους χαυλιόδοντες.

Οι επιστήμονες προσπαθούσαν για πολύ καιρό να καταλάβουν τον λόγο για τον

οποίο μια κοντόχοντρη φάλαινα που ζει στα αρκτικά νερά και τρέφεται με

μπακαλιάρους διαθέτει τόσο μεγάλους χαυλιόδοντες. Είχαν εκφράσει διάφορες

θεωρίες όπως ότι τους χρησιμοποιεί για να σπάει τους πάγους, για να τρυπά τα

ψάρια, για να μεταδίδει ήχους, για να αναμοχλεύει τον πυθμένα προς εύρεση

τροφής, για να υπερασπίζεται τα μωρά της, για να εδραιώνει την κυριαρχία στον

περίγυρό της, για να διαχέει την παραπανήσια θερμότητα από το σώμα της.

Όμως μία ομάδα επιστημόνων από το Χάρβαρντ έκανε προσφάτως μια αναπάντεχη

ανακάλυψη. Διαπίστωσαν ότι οι χαυλιόδοντες της συγκεκριμένης φάλαινας

αποτελούν ένα από τα πιο αξιοθαύμαστα αισθητήρια όργανα που έχουν παρατηρηθεί

ποτέ στη φύση. H ανακάλυψη αυτή έγινε όταν η ερευνητική ομάδα έβαλε κάτω από

το μικροσκόπιο ηλεκτρονίων ένα δείγμα από τον χαυλιόδοντα. Στην αρχή

παρατήρησαν ενδείξεις οδοντικής ανατομίας. Στη συνέχεια, με προσεκτικότερη

εξέταση, διαπίστωσαν ότι η εξωτερική επιφάνεια του χαυλιόδοντα πλαισιωνόταν

από τις απολήξεις 10 εκατομμυρίων νεύρων, τα οποία μάλιστα είχαν την ιδιότητα

να επικοινωνούν με το θαλάσσιο περιβάλλον και να αντιλαμβάνονται τι συμβαίνει

σ’ αυτό.

Οι επιστήμονες λένε ότι τα νεύρα μπορούν να ανιχνεύσουν ανεπαίσθητες αλλαγές

στη θερμοκρασία και την πίεση, μπορούν να ανιχνεύσουν την συμπεριφορά

σωματιδίων στο νερό και σίγουρα πολύ περισσότερα ακόμη πράγματα παρέχοντας

έτσι τη δυνατότητα στη φάλαινα να αντιλαμβάνεται ανά πάσα στιγμή το τι γίνεται

στο περιβάλλον που κινείται.

«H φάλαινα αυτή έχει μια εμμονή στο να καταλαβαίνει το περιβάλλον της», λέει

στην εφημερίδα «The New York Times» ο δρ Μάρτιν Νέια που είναι επικεφαλής της

ερευνητικής ομάδας και υφηγητής στη Σχολή Οδοντιατρικής του Πανεπιστημίου

Χάρβαρντ. «Σε αντίθεση με την κοινή πεποίθηση, οι χαυλιόδοντες δεν

προορίζονται για λαθροθήρες που τους αφαιρούν με μαχαίρια και τους

εμπορεύονται».

Μάλιστα ο Τζέιμς Μιντ, που είναι έφορος θαλασσίων θηλαστικών στο Ινστιτούτο

Σμιθσόνιανς στην Ουάσιγκτον, λέει πως οι νευρικές απολήξεις στους χαυλιόδοντες

φαίνεται πως είναι μοναδικές στη φύση. «Πρόκειται για ένα μοναδικό φαινόμενο,

στον βαθμό που μπορώ να ξέρω», τονίζει στην αμερικανική εφημερίδα. «Πρόκειται

για κάτι καινούργιο στην επιστήμη και μας αποδεικνύει με τον πιο εύγλωττο

τρόπο το πόσα λίγα πράγματα γνωρίζουμε για τις φάλαινες και τα δελφίνια».

H ομάδα των Αμερικανών επιστημόνων αιχμαλώτισε πριν από λίγο καιρό μια τέτοια

φάλαινα στα παγωμένα νερά του Καναδά. Με προσοχή τής πέρασαν ηλεκτρόδια στο

κεφάλι. Όταν οι ειδικοί αυξομείωναν την αλμυρότητα του νερού, τότε παρατήρησαν

ότι στον εγκέφαλο της φάλαινας έφθαναν διάφορα εναλλασσόμενα σήματα,

ενισχύοντας έτσι την υπόθεση ότι οι χαυλιόδοντες λειτουργούν ως αισθητήριο

όργανο. Στη συνέχεια η φάλαινα απελευθερώθηκε στο φυσικό της περιβάλλον.

Οι ειδικοί τώρα προσπαθούν να καταλάβουν πώς οι φάλαινες χρησιμοποιούν αυτές

τις πληροφορίες. Κατά μία εκδοχή οι χαυλιόδοντες μπορούν να ανιχνεύουν τις

εναλλαγές στην αλμυρότητα ώστε να γνωρίζουν αν τα παγωμένα νερά

στερεοποιούνται, καθώς οι πάγοι έχουν κατά καιρούς σκοτώσει εκατοντάδες φάλαινες.

Ο «θησαυρός» των Βίκινγκς

Οι φάλαινες της Αρκτικής είναι πολύ κοινωνικά θηλαστικά. Συνήθως

ταξιδεύουν σε ομάδες των 20 – 30 ατόμων και κατά την περίοδο της μετανάστευσης

σχηματίζουν κοπάδια των 1.000 ατόμων. Τα αρσενικά φθάνουν σε μήκος τα 5 μέτρα

και ζυγίζουν 1,5 τόνο. Κατέχουν περίοπτη θέση στο κοπάδι, αφού οι χαυλιόδοντές

τους μπορεί να φθάνουν σε μήκος τα 3 μέτρα. Κυρίως ζουν στα παγωμένα κανάλια

του Βόρειου Καναδά και της Βορειοδυτικής Γροιλανδίας, αλλά έχουν παρατηρηθεί

και ανατολικότερα, μέχρι τη Σιβηρία. Κατά καιρούς διάφοροι εξερευνητές που

έχουν βρεθεί στην Αρκτική έχουν παρατηρήσει από μακρινή απόσταση τις φάλαινες

να σηκώνουν κατά δεκάδες τους χαυλιόδοντές τους πάνω από την επιφάνεια του

νερού. Οι χαυλιόδοντες αυτοί άρχισαν να αποκτούν τη θρυλική τους φήμη από το

1000 μ.X. και μετά, όταν διάφοροι έμποροι τους προμηθεύονταν από τους λαούς

της Σκανδιναβίας – οι Βίκινγκς κυνηγούσαν αυτές τις φάλαινες – και τους

έφερναν στην Ευρώπη για να τους πουλήσουν ως «το κέρας του μονόκερου».

Επιμέλεια: Στέφανος Κρίκκης, Εύη Ελευθεριάδου