H μαύρη τουλίπα ήταν… φούσκα

Ο ολλανδικός 17ος αιώνας είχε τα χρώματα της τουλίπας. Το εμπόριο τουλίπας

στις Κάτω Χώρες είχε εξελιχθεί κυριολεκτικά σε τρέλα. Και οι τιμές της είχαν

φτάσει σε δυσθεώρητα ύψη. Θρυλείται ότι ένας και μόνο βολβός της τουλίπας με

το όνομα «αντιβασιλέας» κόστιζε όσο 12 πρόβατα, ένα ασημένιο κύπελλο και μια

πολύ μεγάλη ποσότητα τυριού μαζί. Λέγεται επίσης κατά κόρον ότι η τουλίπα

κατέστρεψε την ολλανδική οικονομία. Γιατί η μανία της είχε οδηγήσει σε ένα

χρηματιστήριο τουλίπας, όπου οι γεωργοί-ραντιέρηδες περνούσαν τις ώρες τους

στις παμπ στοιχηματίζοντας τη σοδειά ή και τον κλήρο τους. Στο τέλος η φούσκα

έσκασε εκκωφαντικά, σε μια καταιγίδα πτωχεύσεων που διέλυσε την οικονομία.

H ιστορία αυτή έχει εμπνεύσει πολλούς και με διάφορους τρόπους: από τον

Αλέξανδρο Δουμά μέχρι τον Τζον Κένεθ Γκαλμπρέιθ, αλλά και τον Στίβεν

Σπίλμπεργκ. Εκείνο όμως που δεν γνωρίζαμε και αποκαλύπτεται σήμερα, είναι ότι

η ίδια η ωραία αυτή ιστορία ήταν μια… φούσκα. Δύο αιώνες μετά τα γεγονότα, ο

Σκωτσέζος δημοσιογράφος Τσαρλς ΜακΚέι αφηγήθηκε την ιστορία αφιερώνοντας στη

«Μανία της τουλίπας» ένα ολόκληρο κεφάλαιο από το βιβλίο του «Εκπληκτικές

λαϊκές αυταπάτες και η τρέλα του πλήθους» και δημιουργώντας μία βεβαιότητα που

επέζησε μέχρι σήμερα. Βασικός λόγος είναι ότι ενέπνευσε τον Αλέξανδρο Δουμά,

ελάχιστα χρόνια μετά (το 1850), να γράψει τη «Μαύρη Τουλίπα». Ο ΜακΚέι είχε

γράψει ότι έψαχναν τότε τον τρόπο να φτιάξουν μαύρη τουλίπα και αν τα

κατάφερναν, θα είχε την αξία πενήντα στρεμμάτων σιταριού. Στην πραγματικότητα

όμως, η αναζήτηση της μαύρης τουλίπας ήταν πόθος του 19ου και όχι του 17ου

αιώνα.

Ο Αλέξανδρος Δουμάς, που παρέλαβε το νήμα από εκεί που το άφησε ο

ΜακΚέι, έφτιαξε μια τοιχογραφία του 17ου αιώνα με δάνεια από τον 19ο. Και

αφηγήθηκε τη μυθιστορηματική ιστορία της Εταιρείας Τουλίπας, που προσέφερε ένα

τεράστιο ποσό στον ενδεχόμενο κατασκευαστή της μαύρης τουλίπας. Το μυθιστόρημα

έγινε Ιστορία. Αν μπει κάποιος στο Ίντερνετ ή ανοίξει, κατά τα άλλα,

αξιοσέβαστα βιβλία για το θέμα, θα βρει αφηγήσεις για το πώς το 1620 μία ομάδα

ανθοκόμων από το Χάρλεμ ξεκίνησε να βρει έναν κηπουρό στη Χάγη. Ο τελευταίος

είχε παράγει μία σχεδόν μαύρη τουλίπα και την πουλούσε προς 1.500 φλορίνια.

Είδε όμως έκπληκτος τους επισκέπτες του να ξεριζώνουν τους βολβούς και να τους

καταστρέφουν, καθώς είχαν και εκείνοι καταφέρει να βρουν το μυστικό και δεν

ήθελαν ανταγωνισμό. H μαύρη τουλίπα έγινε κάτι σαν τη φιλοσοφική λίθο. Ωστόσο,

δεν είναι όλα ψέματα.

Σπέκουλα με τους βολβούς!

Οι Ολλανδοί, γύρω στο 1600, ήταν παθιασμένοι με τις τουλίπες. Οι τιμές

έφταναν πολύ ψηλά – ένας βολβός τού πιο πολύτιμου είδους είχε την αξία ενός

αξιοπρεπούς σπιτιού στην πόλη. Αλλά υπήρχαν και άλλες περιπτώσεις που τα

λουλούδια έπαιρναν μεγάλη αξία – παράδειγμα οι ορχιδέες στην Αγγλία. Ήταν θέμα

καινοτομίας και σπανιότητας. Ένας οικονομολόγος, ο Πέτερ Γκάρμπερ, επικεφαλής

του τομέα στρατηγικής τής Deutsche Bank, έκανε ειδική έρευνα και συνέγραψε (το

2001) το «Διάσημες Πρώτες Φούσκες: Τα Θεμέλια μιας Πρώιμης Μανίας». Εκεί

αναλύει με στοιχεία την ολλανδική αγορά τουλίπας του 1630 και απομυθοποιεί τις

υπερβολές. H άγρια σπέκουλα με τους βολβούς δεν κράτησε πάνω από έναν μήνα,

τον χειμώνα του 1637, και δεν είχε τόσο καταστροφικά αποτελέσματα. H… φούσκα

της φούσκας της τουλίπας προήλθε μάλλον από την κυβερνητική προπαγάνδα, που

ήθελε να προλάβει τα χειρότερα.

Επιμέλεια: Μανώλης Πιμπλής