Οι δύο επισκέψεις του Ούγο στην Tσεχία

Περίληψη

H Τερέσα Αλμένδρος μαθαίνει από τις κρατικές υπηρεσίες της Τσεχίας ότι ο

πατέρας της εντοπίστηκε στην Πράγα, δύο φορές: τον Μάιο του 1968 κοντά στον

Ντούπτσεκ και 10 χρόνια αργότερα, με μια μυστηριώδη γυναίκα, στέλεχος του K.K.

του Κάστρο, που την φώναζε «Αποκάλυψη», όπως ήταν το παρατσούκλι της Αθηνάς,

της φιλολόγου της Τερέσα. Αυτή τη δεύτερη φορά προκλήθηκαν υπόνοιες ότι έφερε

μαζί του χρυσό με τον οποίο χρηματοδότησε παγκόσμια επαναστατικά κινήματα.

Όμως τα ίχνη του χάθηκαν ξαφνικά και κατά μία εκδοχή δολοφονήθηκε στην Πράγα.

H πιθανότερη ωστόσο εκδοχή είναι ότι οι τσέχικες μυστικές υπηρεσίες

σκηνοθέτησαν διάφορα περιστατικά προκειμένου να αποπροσανατολίσουν τους

διώκτες του.

maria-theressa@hotmail. com

Αξιότιμη δεσποινίς Αλμένδρος,

Επιτρέψτε μου να σας απαντήσω στο e-mail που είχατε στείλει στον πρόεδρο της

Τσεχικής Δημοκρατίας Βάτσλαβ Χάβελ. Επειδή το λάβαμε μία μέρα μετά τη λήξη της

προεδρικής του θητείας, η γραμματεία του καινούργιου προέδρου το παρέδωσε στο

γραφείο του πρωθυπουργού, ο οποίος το προώθησε στο υπουργείο Εσωτερικών,

συγκεκριμένα στο δικό μας τμήμα, που ασχολείται με τη διερεύνηση των

εγκλημάτων του κομμουνιστικού καθεστώτος. Έτσι μου δόθηκε η εντολή να σας

εξηγήσω γιατί συνέβη αυτό και να συζητήσουμε περαιτέρω.

Το Κομμουνιστικό Κόμμα μετά το πραξικόπημα του 1948 κατέστησε την ελεύθερη και

δημοκρατική Τσεχοσλοβακία σοβιετικό προτεκτοράτο και μέσω κυβερνήσεων-

μαριονετών έγινε εκτελεστικό όργανο της πολιτικής του Κρεμλίνου. Για λόγους

στρατηγικής θέσης είχαν επιλέξει τη χώρα αυτή ως κέντρο δράσης των μυστικών

υπηρεσιών, ιδιαίτερα εκείνων που σκοπό τους είχαν την ιδεολογική διάβρωση του

ελεύθερου κόσμου.

Στην Πράγα κατέφυγαν δύο ομάδες ανθρώπων, που ήταν όμως τόσο διαφορετικές

μεταξύ τους όσο η μέρα με τη νύχτα. Προσωρινό καταφύγιο βρήκαν εδώ σημαντικές

προσωπικότητες, κυνηγημένες από δεξιές δικτατορίες, ειδικά από στρατιωτικές

χούντες. Οι Τσέχοι μπορούσαν να είναι περήφανοι που προσέφεραν άσυλο σε

μεγάλες προσωπικότητες, όπως ήταν ο Χόρχε Αμάντο, ο Ναζίμ Χικμέτ ή ο Πάμπλο

Νερούντα· Αυτός – σημειώνω – είχε υιοθετήσει ως ψευδώνυμο το όνομα του

αγαπημένου του Τσέχου κλασικού, Γιαν Νερούντα. Μυστικά όμως και με ψεύτικο

όνομα κρύβονταν εδώ και εγκληματίες, όπως ο Μεξικανός δολοφόνος του Λέοντος

Τρότσκι ή τρομοκράτες των ιταλικών Ερυθρών Ταξιαρχιών και της γερμανικής

Rote-Armee-Fraktion. Αυτοί πιθανότατα εξορμούσαν από εδώ. H σχετική έρευνα

είναι αναπόσπαστο κομμάτι της δραστηριότητάς μας, και αυτό το οφείλουμε στην

πτώση του σιδηρού παραπετάσματος και την επικράτηση της λεγόμενης βελούδινης

επανάστασης του 1989.

H αίτησή σας παραδόθηκε στα χέρια των επιστημονικών μας συμβούλων, που έχουν

πρόσβαση στα απόρρητα έγγραφα και στις πιο σημαντικές πηγές πληροφοριών – στα

αρχεία του πρώην Κομμουνιστικού Κόμματος, της μυστικής αστυνομίας και της

αντικατασκοπίας. Σήμερα γνωρίζουμε πως εκείνοι οι υποτιθέμενοι στυλοβάτες της

μονολιθικής δικτατορίας, στην πραγματικότητα ήταν γιγάντια χταπόδια που

πάλευαν μεταξύ τους για την εξουσία, πολύ πιο αδυσώπητα και από τους μαφιόζους

του Σικάγο την εποχή της ποτοαπαγόρευσης. Οι εσωτερικές διαμάχες έστειλαν στις

κρεμάλες, στις αίθουσες των βασανιστηρίων και σε άγνωστους τάφους, πιο πολλούς

νεκρούς απ’ ό,τι όλες οι πολεμικές συγκρούσεις εκείνης της εποχής.

Επί της ουσίας, τώρα.(…) Οι παλαιοί συνεργάτες του λατινοαμερικάνικου

τμήματος – σημειώνω πως οι άνθρωποι του παλιού καθεστώτος αντικαταστάθηκαν όχι

μόνο από τελειόφοιτους των πανεπιστημίων, αλλά και με πρώην αντικαθεστωτικούς

– συμφωνούν ότι το όνομα του Ούγο Αλμένδρος αναφερόταν τότε με τον ίδιο

ενθουσιασμό όπως και το όνομα του Τσε Γκεβάρα. Όλοι περίμεναν, μάλιστα, πως ο

επόμενος πρόεδρος της ελεύθερης πια πατρίδας σας θα ήταν ο Αξιότιμος πατέρας

σας.

Για πρώτη φορά η είδηση για την επίσκεψη του Αξιότιμου πατέρα σας εμφανίζεται

στην πρώτη σελίδα της πιο μεγάλης πρωινής εφημερίδας, της οποίας το αντίτυπο

σας στέλνω συνημμένο. Παρουσιάστηκε στην Πράγα το απόβραδο της ταραγμένης

Πρωτομαγιάς του 1968 και η φωτογραφία τον δείχνει στην εξέδρα των επισήμων της

πρωτομαγιάτικης διαδήλωσης των πολιτών πλάι στον μυθικό Αλεξάντρ Ντούμπτσεκ,

που προσπάθησε με ρεφορμισμό να αλλάξει τον σταλινικό σοσιαλισμό. Το σχόλιο

τονίζει ότι, μεταφέρω αυτολεξεί, «ο διάσημος επαναστάτης κομαντάντε, που

έφτασε ως εδώ κατευθείαν από τη ζούγκλα, χαιρέτησε την «Άνοιξη της Πράγας» με

ένα λόγο, που για τα μέρη μας ήταν ασυνήθιστος, πομπώδης και φλογερός, και

στον οποίο διαφοροποιήθηκε κάθετα από το λόγο του Φιντέλ Κάστρο». Σημειώνω πως

ο Κουβανός ηγέτης, που υπέκυπτε όλο και πιο πολύ στη σοβιετική επιρροή, σε

ομιλία του λίγες μέρες πριν, είχε κατακρίνει την προσπάθεια ανανέωσης του

σοσιαλισμού ως μια επαναφορά στον καπιταλισμό.

Από τη φωτογραφία δυστυχώς λείπει το άτομο, γένος θηλυκού, με το οποίο ο

Αξιότιμος πατέρας σας ήρθε στην Τσεχοσλοβακία. Το κομμουνιστικό πρωτόκολλο –

σημειώνω πως διατηρείται και σήμερα! – συνήθιζε να αναφέρει στα επίσημα

έγγραφα με διακριτικότητα μόνο τους νόμιμους συνοδούς των επιφανών επισκεπτών.

Μάλιστα και στο ξενοδοχείο «Παρίσι», όπου διέμεναν αρκετοί από τους

εκπροσώπους των κομμάτων, παρά τις σχετικές αυστηρές εντολές που είχαν,

σημειώσανε δίπλα στο όνομα του Αξιότιμου πατέρα σας μόνο ένα κωδικό, ένα «Συν

1». Στον κατάλογο των δώρων όμως, που έλαβε ο πατέρας σας, αναφέρονται και τα

πασίγνωστα τσέχικα κρύσταλλα, που συνήθως προσέφεραν στις γυναίκες-συνοδούς. Ο

Ούγο Αλμένδρος και η «Συν 1» συνεχίσανε το ταξίδι τους τρεις μέρες αργότερα

αεροπορικώς με προορισμό τη Γιουγκοσλαβία και τη Ρουμανία. Σημειώνω πως οι

κυβερνήσεις των δύο αυτών χωρών ήταν οι μοναδικές κομμουνιστικές κυβερνήσεις

των ανατολικών κρατών που εξέφραζαν συμπάθεια στις ρεφορμιστικές πρακτικές και

δεν συμμετείχαν στην ένοπλη εισβολή του λεγόμενου Συμφώνου της Βαρσοβίας στις

21 Αυγούστου του 1968.

Στην Πράγα την περίοδο εκείνη συγκεντρώνονταν αρκετοί επαναστάτες για να

υποστηρίξουν τους Τσεχοσλοβάκους ρεφορμιστές. Τρεις μέρες μετά την εισβολή,

στο βιβλίο πελατών του ξενοδοχείου «Παρίσι» εμφανίζεται ένα ασυνήθιστο για τις

τότε επικρατούσες συνθήκες σημείωμα: αυτή τη φορά με δικά τους έξοδα διέμεναν

ο Ούγο Αλμένδρος και μια νέα γυναίκα, γραμμένη σαν – ναι! – σαν Μαρία Τερέσα

Αλμένδρος. Εξαιτίας της έκτακτης ανάγκης, το ξενοδοχείο αυτή τη φορά ζητούσε

διαβατήρια. Σημειώνω όμως ότι παραδόθηκαν τα λεγόμενα «διαβατήρια Νάνσεν», που

χορηγούσαν στους διωκόμενους σε διάφορες χώρες του κόσμου και δεν αναφέρεται

εκεί ο τόπος έκδοσής τους. Έτσι λοιπόν δεν ήταν δυνατόν να διαπιστωθεί η

γνησιότητά τους.

Το αταίριαστο αυτό ζευγάρι, το θυμάται πολύ καθαρά ένας συνεργάτης μας, ο

οποίος τυγχάνει να είναι ισπανιστής που μιλούσε από έναν παράνομο ραδιοφωνικό

σταθμό και κινητοποιούσε τον κόσμο για να εμποδίσει την εκτέλεση των

ρεφορμιστών ηγετών, οι οποίοι είχαν απαχθεί και μεταφερθεί στη Μόσχα και να

αναγκάσει τη σοβιετική κυβέρνηση να ξεκινήσει διάλογο μαζί τους. Το ζευγάρι

έπεισε να μιλήσει ένας Ισπανός δημοσιογράφος, φίλος, από έναν άλλο παράνομο

ραδιοφωνικό σταθμό εγκαταστημένο στο υπόγειο κάποιου σχολείου. Από την

κατάθεση αυτού του αξιόπιστου μάρτυρα, που μεταφράζει και αυτό το e-mail,

μεταφέρω αυτολεξεί:

«H απρόσμενη αυτή ευκαιρία, να έχω σε απευθείας μετάδοση το αντικείμενο του

θαυμασμού μου, με συντάραξε τόσο πολύ, που στην αρχή καθόλου δεν έδωσα σημασία

στη συνοδό του. Ο σύντροφος Αλμένδρος με μάγεψε πρώτα με το περίφημο κόκκινο

μαντίλι του, με το οποίο μάλλον έδινε διαταγές στους άνδρες του για επίθεση.

Όταν όμως κάλεσε με πάθος τους Τσέχους και τους Σλοβάκους σε ένοπλη αντίσταση

κατά των εισβολέων, πρόσεξα πως η πολύ νέα και εντυπωσιακά όμορφη κοπέλα τον

ενθάρρυνε με τη γροθιά της σηκωμένη. Ήταν όμως πλέον η στιγμή που ίδρωνα στην

προσπάθειά μου να παραποιήσω το λόγο του ήρωά μου: το κοκτέιλ μολότοφ το

μετέφρασα σαν προκηρύξεις και την εντολή για κάψιμο των τανκς, με έκκληση για

αντίσταση αποκλειστικά με ειρηνικά μέσα, έτσι όπως το υπαγόρευε η πολιτική

αναγκαιότητα: η ένοπλη αντίσταση θα επιβεβαίωνε τον ισχυρισμό των εισβολέων,

πως την αλλαγή την προκάλεσαν οι αντιδραστικοί και θα προκαλούσε την ίδια

μάταιη αιματοχυσία όπως έγινε το 1956 στην Ουγγαρία. Ο σύντροφος Αλμένδρος

όμως βιάστηκε να αποχωρήσει για να παρευρεθεί σε κάποια συγκέντρωση με τους

φοιτητές, μην παραλείποντας να αγκαλιάσει την κοπέλα του στο πιο χαμηλό σημείο

της μέσης της».

Την επόμενη κιόλας μέρα η τσεχοσλοβάκικη ηγεσία υποχώρησε περισσότερο από όσο

έπρεπε από τις διακηρύξεις της: πήρε ολοκληρωτικά πίσω τα μεταρρυθμιστικά της

σχέδια και οι εκπρόσωποί της εξορίστηκαν ή φιμώθηκαν. Την ίδια μέρα που στην

τηλεόραση δακρυσμένος ο Ντούμπτσεκ ανακοίνωνε την ήττα τους, ο Αξιότιμος

πατέρας σας με τη σύντροφό του έφυγαν προς άγνωστη κατεύθυνση. Στην Πράγα

επέστρεψε μετά από δεκαπέντε χρόνια, σε συνθήκες που δημιουργούν πολύ σοβαρά

ερωτηματικά…

Οι καινούργιοι εκπρόσωποι του Κρεμλίνου κάλεσαν τότε αρκετούς δογματικούς

κομμουνιστές από πολλές χώρες του κόσμου για να ζητωκραυγάσουν πάλι υπέρ της

Σοβιετικής Ενωσης, που έσωσε το σοσιαλισμό. Είναι απορίας άξιο πώς δέχτηκε ο

Αξιότιμος πατέρας σας και ήρθε από την Κούβα. Σημειώνω πως ο Φιντέλ Κάστρο εν

τω μεταξύ κατηγόρησε τους Τσεχοσλοβάκους ρεφορμιστές ως πληρωμένους προδότες

στην υπηρεσία του καπιταλισμού. Το ίδιο λέξη προς λέξη επανέλαβε και ο

επαναστάτης πρόεδρος της χώρας σας, ο Σαλαβέρι. Γι’ αυτό εξεπλάγην πως και ο

Αξιότιμος πατέρας σας έγραψε ένα τέτοιο λόγο που δόθηκε στη δημοσιότητα μόνο

μέσω του Τύπου, αν και η προσωπική του παρουσία στους πανηγυρισμούς θα έπειθε

πολύ περισσότερο.

Πάλι δεν ήρθε μόνος του, αυτή τη φορά τον συνόδευε μια γυναίκα που αναφερόταν

ως κομματικό στέλεχος της νομενκλατούρας του Κάστρο. Αυτό υπήρξε το κίνητρο

για να γράψει ο συνεργάτης μας στην αναφορά του(…) πως η γυναίκα αυτή

παρακολουθούσε τον φημισμένο επαναστάτη.(…) Ο Ούγο Αλμένδρος, κατά τους

παρατηρητές, της μίλησε δύο φορές στον ενικό και την αποκάλεσε Αποκάλυψη.

Βάσει του επίσημου σημειώματος του ειδικού τμήματος του αεροδρομίου της

Πράγας, που εξυπηρετούσε τις κρατικές και μυστικές επισκέψεις, το ζευγάρι

ταξίδεψε με ειδικά ναυλωμένο κουβανέζικο αεροπλάνο και με συνοδευτικό φορτίο

οκτώ σφραγισμένους σάκους με συνολικό βάρος 304 κιλά. Τα διπλωματικά

διαβατήρια αλλά και η προνομιούχα θέση των μυστικών πρακτόρων δεν επέτρεψαν τη

συλλογή άλλων στοιχείων. Ο έμπειρος προϊστάμενος του τελωνείου όμως εκτίμησε,

όπως μεταφέρω αυτολεξεί, «το περιεχόμενο των σάκων ήταν, κατά πάσα πιθανότητα,

μέταλλο».

Γέλεν-Μασίν,

Εκπρόσωπος Τύπου, Πράγα, Τσεχία e-mail address: zlocinykomunismu@marn. cz *

Ασφαλίτης.

ΠΑΒΕΛ ΚΟΧΟΥΤ

Ποιος είναι

Γεννημένος στην Πράγα το 1928, ο Πάβελ Κόχουτ θεωρείται, μαζί με τον Μίλαν

Κούντερα και τον Βάτσλαβ Χάβελ, ένας από τους γνωστότερους συγγραφείς της

Τσεχίας. Πρώην στέλεχος του K.K. Τσεχοσλοβακίας (διαγράφηκε το 1969), από τους

πρωτεργάτες της Άνοιξης της Πράγας το 1968 κι ένα από τα σημαντικότερα στελέχη

της κίνησης «Χάρτα 77», ζει από το 1979 στη Δύση. Υπήκοος της Αυστρίας από το

1980, ο Kohout έχει συνδέσει το όνομά του, εκτός των άλλων, με το φημισμένο

Burgtheater της Βιέννης.

Έχει εκδώσει πολλά θεατρικά έργα, ενώ τα μυθιστορήματά του «Ένας θηλυκός

δήμιος», «H γυναίκα μου και ο άντρας της» και «Ο άνθρωπος που δολοφονούσε

χήρες» (Εκδόσεις Καστανιώτη, 2000) έχουν μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες.