AΦIEPΩMA Mικρασιατική καταστροφή «Tι τα κρατάτε τα φίδια στους κόρφους σας;»

Δυτικά παράλια. Περιφέρεια Αδραμυττίου. Αδραμύττι.

Το Αδραμύττι (τουρκ. Edramit) είναι παλαιά αποικία των Αθηναίων στο μυχό του

Αδραμυττηνού κόλπου. Ήταν έδρα Καζά και οικονομικό κέντρο των γύρω χωριών.

Υπαγόταν στο Σαντζάκι του Μπαλούκεσερ. Από το 1914 έγινε έδρα Επισκοπής. Με τη

Συνθήκη των Σεβρών ο Καζάς Αδραμυττίου συμπεριελήφθηκε στην ελληνική

«διοικουμένη ζώνη». Πριν το 1922 αριθμούσε 17.000 κατοίκους (7.000 Έλληνες,

εποίκους κυρίως από τη Λέσβο και τους υπόλοιπους Τούρκους). Απέχει 42 χλμ. BA

του Αϊβαλιού και 130 B της Σμύρνης.

Πληροφορίες για το Αδραμύττι και την περιοχή του: Δημ. Κωφού,

Αδραμυττηνά. Ιστορία της κοινότητας Αδραμυττίου (Μικράς Ασίας) και των πέριξ,

Αθήναι 1968.

Ο κακός δαίμων των Ελλήνων…

(Μαρτυρία Άννας Παρή – αποσπάσματα)

Εμείς οι Έλληνες του Αδραμυττηνού κόλπου κρατούσαμε στα χέρια μας όλη την

οικονομική ζωή του τόπου, το εμπόριο και τη βιομηχανία. Ο πατέρας μου Δαδιώτης

είχε ελαιοτριβεία, αλευρόμυλους· το ίδιο και άλλοι Έλληνες του Αδραμμυττιού.

Κάναμε και εμπόριο. Ο άντρας μου είχε εμπορικές συναλλαγές με τη Σμύρνη, την

Πόλη, τη Μυτιλήνη, την Αλεξάνδρεια, τη Μασσαλία. Το επίνειο του Αδραμυττιού,

το Ακτσάι, ήταν η σκάλα όπου φόρτωναν και ξεφόρτωναν κάθε μέρα τα καράβια για

το εισαγωγικό και εξαγωγικό εμπόριό μας.

Οι Τούρκοι μας ζήλευαν, αλλά δεν μπορούσαν να κάνουν τίποτα. Άλλωστε,

ωφελούνταν κι αυτοί από τον πλούτο το δικό μας. Όλα πήγαιναν καλά, μαζεύαμε

στις κάσες μας λίρες. Αγοράζαμε ολοένα και τσιφλίκια. Στα χρόνια μάλιστα του

Χαμήτ, ως το 1909, περνούσαμε μέλι-γάλα με τους Τούρκους.

Το 1908 με το Χουριέτ (Σύνταγμα) αναθαρρήσαμε οι Χριστιανοί. Μας έλεγαν οι

Τούρκοι ότι θα επικρατούσε ισοπολιτεία, θα είχαμε όλοι οι Τούρκοι υπήκοοι,

ανεξάρτητα από φυλή, ίσα δικαίωματα.

H χαρά μας όμως δεν κράτησε πολύ. Παρουσιάστηκε ο κακός δαίμων των Ελλήνων της

Τουρκίας, ο Γερμανός Λίμαν Φον Σάντερς πασάς, οργανωτής του τούρκικου στρατού.

Σε μια επιθεώρησή του στις παράλιες μικρασιατικές πόλεις, είδε από κοντά την

ακμή του ελληνικού στοιχείου και είπε στους Τούρκους: «Τι τα κρατάτε τα φίδια

αυτά στους κόρφους σας;». Έτσι έδωσε το σύνθημα των διωγμών. Είχαν κανονίσει

μάλιστα και τη μέρα της επίθεσης. Είχαν δώσει έγγραφες οδηγίες στους

μουχτάρηδές τους.

Την άλλη μέρα του Αγίου Κωνσταντίνου, στις 22 Μαΐου του 1914, άρχισαν με ξύλα

να χτυπούν τις πόρτες μας, για να μας τρομοκρατήσουν. Ήταν Βόσνιοι Τούρκοι

πρόσφυγες, που με τους Βαλκανικούς πολέμους είχαν φύγει από τη Σερβία και

είχαν έρθει στην Τουρκία. Παράλληλα βγήκε διαταγή από τον καϊμακάμη, να

εγκαταλείψουμε τα σπίτια μας. Υπήρχαν δυο δρόμοι· ή να κατεβούμε στο Άκτσαϊ

και να φύγουμε για τη Μυτιλήνη ή να πάμε στο εσωτερικό, στο Μπαλούκεσερ και

στην Μπάλια.

Οι πιο πολλοί πήγαν στο Άκτσαϊ. Το ίδιο και η δική μας οικογένεια. Ήρθαν

ελληνικά βαπόρια και μας πήγαν στη Μυτιλήνη. Μείναμε εκεί ως το 1920. Το 1917,

πολλοί από μας πήγαν στη Γαλλία, γιατί με τον πόλεμο χρειάστηκε η Γαλλία πολλά

εργατικά χέρια. Δε γύρισαν πίσω· είναι πολλοί πατριώτες μας εκεί.

Όσοι από τους Αδραμυττηνούς και από την περιφέρεια γενικά πήγαν στο

Μπαλούκεσερ και στην Μπάλια, βγήκαν κερδισμένοι· έβγαλαν λεφτά με το εμπόριο.

Γενικά το σχέδιο των Γερμανών πέτυχε. Τα παράλια άδειασαν από το ελληνικό

στοιχείο. Πρέπει να σημειωθεί ότι οι Τούρκοι του Αδραμυττιού δεν μας πείραξαν,

αλλά ούτε και μας υπερασπίστηκαν τότε με το διωγμό. Αν θέλανε μπορούσανε να

μας προστατέψουν από τους Βοσνίους πρόσφυγες.

Ο εγκληματίας Στεργιάδης…

Ο ελληνικός στρατός κατέλαβε το Αδραμύττι το 1920. Τότε, όσοι είχαμε φύγει με

τον πρώτο Διωγμό του 1914 και βρισκόμασταν στη Μυτιλήνη, ξαναγυρίσαμε στο

Αδραμύττι.

Το βρήκαμε κατεστραμμένο. Πού εκείνο το Αδραμύττι που αφήσαμε το 1914, το

γεμάτο ζωή και νοικοκυριό!

Διώξαμε τους Τούρκους Βοσνίους πρόσφυγες που κάθονταν στα σπίτια μας. Ο

καθένας πήγε στο δικό του σπίτι. Αρχίσαμε σιγά-σιγά να στήνουμε το νοικοκυριό

μας. Οι ντόπιοι Τούρκοι, όλο γλύκα ήταν μαζί μας. Βλέπετε, είχαν την ανάγκη

μας, ήταν ελληνική κατοχή.

Ζούσαμε αμέριμνα. Μια μέρα, 22 Αυγούστου του 1922, έρχεται σπίτι μας μια

γνωστή μας από το χωριό Αβούνια, προς το Μπαλούκεσερ πέφτει. Μας λέει ότι

έσπασε το Μέτωπο και ότι ο ελληνικός στρατός έδωσε εντολή στον παπά του χωριού

να πάρει όλους τους κατοίκους και να κατεβεί στο Αδραμύττι.

Στο μεταξύ, εμείς στο Αδραμύττι ιδέα δεν είχαμε. Ρωτάμε τον Έλληνα στρατιωτικό

διοικητή. Αυτός μας καθησυχάζει. Πάντως, μας έπιασε ανησυχία. Λόγω της

κοινωνικής μας θέσεως, είχαμε γνωριμίες στη Διοίκηση. Ήμουνα πρόεδρος της

Αδελφότητος Κυριών. Κατάφερα και έβγαλα διαβατήριο, αλλά την παραμονή της

αναχώρησής μου έρχεται σπίτι μας ο Έλληνας διοικητής και λέει του αντρός μου:

«Τι την έπιασε τη γυναίκα σου και θέλει να φύγει; Δεν υπάρχει κανένας φόβος!».

Τον υποκριτή! Με βγάζει περίπατο στο Αδραμύττι, επίτηδες, για καθησυχασμό του

κοσμάκη.

Στις 24 Αυγούστου ετοιμάστηκα να φύγω. Πέρασα πρώτα από την Αρμοστεία και

έβρισα καλά-καλά το διοικητή. «Το αίμα αυτών των αθώων ανθρώπων να σε πνίξει»,

του είπα. Άρχισε να διαμαρτύρεται ότι δεν υπάρχει φόβος. Και όμως μετά δύο

μέρες, στις 26 Αυγούστου, οι ελληνικές Αρχές έφυγαν κρυφά από το Αδραμύττι…

H κατάρα μου έπιασε, ο διοικητής πέθανε άδοξα, πνίγηκε από λοκούμι, στου

Ζαχαράτου, στην Αθήνα!

Λοιπόν, στις 24 Αυγούστου κατέβηκα στο Άκτσαϊ. Γεμάτο κόσμο. Μάταια περιμένουν

οι άνθρωποι να φύγουν. Πού να ‘ρθουν όμως πλοία! Ο εγκληματίας ο Στεργιάδης

είχε δώσει εντολή να μην πάνε πλοία να πάρουν τους πρόσφυγες του Αδραμυττηνού

κόλπου.

Εγώ και άλλες δεκαεννέα οικογένειες που είχαμε διαβατήριο, φύγαμε με το

ατμόπλοιο «Καλλίπολις».

Φτάσαμε στη Μυτιλήνη. Δε μας δέχτηκαν στη Χώρα· είχε πολλούς πρόσφυγες. Πήγαμε

στο Πλωμάρι.

Που λέτε, στη Μυτιλήνη ήταν τριάντα καράβια στο λιμάνι· ανάμεσα σ’ αυτά, το

υπερωκεάνειο «Μεγάλη Ελλάς». Παρακαλούσαμε τις εκεί Αρχές να φύγουν τα

βαπόρια, να πάνε στον Αδραμυττηνό κόλπο, να πάρουν τον κοσμάκη που περίμενε

στο Άκτσαϊ και στη Σκάλα του Κεμεριού.

Άκαρπες οι προσπάθειές μας. Ο εγκληματίας φιλότουρκος Στεργιάδης είχε δώσει

αυστηρή διαταγή να μην πάει κανένα πλοίο στον Αδραμυττηνό κόλπο…