Ένας Έλληνας πίσω από τη θεωρία Άινσταϊν

«Αν μου ζητούσατε ύστερα από τόσα χρόνια να κρίνω τη σχέση που είχε ο πατέρας

μου με τον Άλμπερτ Άινσταϊν, θα σας έλεγα ότι διατηρώ μια μικρή υποψία, πως

εκείνος που ωφελήθηκε περισσότερο από αυτή τη φιλία, ήταν ο Άινσταϊν».

Η Δέσποινα Ροδοπούλου-Καραθεοδωρή είναι κόρη του Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή.

Ενός ιδιαίτερα προικισμένου επιστήμονα στον τομέα των Μαθηματικών και της

Φυσικής που βοήθησε τον Άλμπερτ Άινσταϊν να θεμελιώσει την περίφημη Θεωρία της

Σχετικότητας.

Η κυρία Καραθεοδωρή θυμάται τα ανέμελα παιδικά της χρόνια στο οικογενειακό

σπίτι στο Μόναχο. Τότε που ξεκίνησε η γνωριμία του πατέρα της με τον Άινσταϊν.

Ήταν η εποχή πριν από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ο πατέρας της ήταν ήδη γνωστός

σε ολόκληρο τον κόσμο από τις εργασίες του στα ανώτερα μαθηματικά. Εκείνη την

περίοδο, το 1918, ο Καραθεοδωρής κέρδιζε μάλιστα την έδρα των Μαθηματικών στο

περίφημο Πανεπιστήμιο του Γκέτινγκεν ύστερα από υπόδειξη ενός από τους

διαπρεπέστερους καθηγητές της εποχής, του Φέλιξ Κλέιν.

Με τον Άλμπερτ Άινσταϊν ο Κ. Καραθεοδωρή είχε γνωριστεί λίγο πιο πριν. «Κατά

μία εκδοχή, τους σύστησε ο Μαξ Πλανκ μάλλον στα τέλη του 1913. Ο Πλανκ υπήρξε

καθηγητής του Καραθεοδωρή», όπως λέει στα «ΝΕΑ» ο μαθηματικός Ευάγγελος

Σπανδάγος, συγγραφέας του βιβλίου «Η ζωή και το έργο του Κωνσταντίνου

Καραθεοδωρή» (εκδ. Αίθρα), που βραβεύτηκε από την Ακαδημία Αθηνών.

Ο Καραθεοδωρή και ο Άινσταϊν είχαν ακουστά ο ένας τον άλλο από τις

δημοσιεύσεις που έκαναν σε σημαντικά επιστημονικά περιοδικά όπως το

Mathematische Annalen και το Annalen der Physik. Αργότερα άρχισαν να

αλληλογραφούν τακτικά. Η Δέσποινα Ροδοπούλου-Καραθεοδωρή λέει ότι η φιλία τους

στη Γερμανία διατηρήθηκε μέχρι και το 1933 όταν ο Αϊνστάιν εγκατέλειψε τη χώρα

για να πάει στην Αμερική.

«Θυμάμαι μάλιστα ότι ο πατέρας μου εκτός από την επιστημονική βοήθεια που

προσέφερε στον Άινσταϊν, είχε συνεργαστεί μαζί του για να φυγαδεύσουν από τη

Γερμανία Εβραίους και να τους στείλουν να εργαστούν σε πανεπιστήμια της Αμερικής».

Στηρίχθηκε στη μαθηματική ιδιοφυΐα του

Στη σχέση του Καραθεοδωρή με τον Άινσταϊν υπάρχει ένα αδιαμφισβήτητο γεγονός.

Ο κορυφαίος Έλληνας επιστήμονας βοήθησε αρκετά με τις μαθηματικές του γνώσεις

τον Άινσταϊν στην εκπόνηση της Θεωρίας της Σχετικότητας. «… Η συμβολή του

Καραθεοδωρή στην ολοκλήρωση της Ειδικής και της Γενικής Θεωρίας της

Σχετικότητας υπήρξε σημαντική…» έλεγε μεταξύ άλλων το απόσπασμα της εκθέσεως

του γενικού γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών Νικολάου Ματσανιώτη, που

αναγνώσθηκε στη συνεδρία της 28/12/2000 όπου βραβεύθηκε το βιβλίο του

Ευάγγελου Σπανδάγου.

Ο Άινσταϊν ήταν ένας κορυφαίος φυσικός. Όχι όμως και μαθηματικός. Γι’ αυτό

στηρίχθηκε σε κάποιο βαθμό στη μαθηματική ιδιοφυία του Καραθεοδωρή. Η Φυσική

χρειάζεται τη γλώσσα των Μαθηματικών για να εκφραστεί. Σήμερα, για παράδειγμα,

όλοι ξέρουν τον Στέφεν Χόκινγκ. Πόσοι όμως γνωρίζουν ότι δίπλα του, «αθόρυβα»,

στέκεται ένας διαπρεπέστατος μαθηματικός σαν τον καθηγητή της Οξφόρδης, Ρότζερ

Πένροουζ;

Η ουσιαστική λοιπόν συνεργασία του Άινσταϊν με τον Καραθεοδωρή φαίνεται και

από μια επιστολή που απέστειλε ο Άινσταϊν προς τον Έλληνα καθηγητή, κατά πάσα

πιθανότητα το 1916, με την οποία αναφερόμενος σε κάποιο μαθηματικό πρόβλημα

τού έλεγε «… Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εξηγήσετε ακόμα και τους

κανονικούς μετασχηματισμούς, θα βρείτε έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο

ακροατή…».

Η επιστολή αυτή – δημοσιευμένη και μεταφρασμένη στο βιβλίο του

Σπανδάγου – είναι μία από τις ελάχιστες που έχει στην κατοχή της η κυρία

Δέσποινα Ροδοπούλου-Καραθεοδωρή.

Αρκετές από τις επιστολές που αντηλλάγησαν ανάμεσα στους δύο επιστήμονες «τις

πούλησε μετά τον θάνατο του πατέρα μου η γυναίκα του αδελφού μου Στέφανου, σε

διάφορους ενδιαφερομένους», λέει στα «ΝΕΑ» η κυρία Καραθεοδωρή και προσθέτει:

«Ένα τμήμα του αρχείου επιστολών βρίσκεται στην Εθνική και Πανεπιστημιακή

Εβραϊκή Βιβλιοθήκη της Ιερουσαλήμ, απ’ όπου δεν μπόρεσα να λάβω αντίγραφα όταν

είχα προσπαθήσει».

Στο οικογενειακό σπίτι στο Μόναχο ο Καραθεοδωρή δεν μιλούσε για την

επιστημονική σχέση που διατηρούσε με τον Άινσταϊν. «Μπορεί να μας αγαπούσε

παρά πολύ, αλλά όλα αυτά τα πολύπλοκα επιστημονικά θέματα δεν τα κουβέντιαζε

μαζί μας. Τα πρωινά, πριν ξεκινήσουμε εμείς για το σχολείο και ο πατέρας μου

για το γραφείο, καθόμασταν όλοι γύρω από το τραπέζι για το πρόγευμα. Το ίδιο

κάναμε και το μεσημέρι. Τα βράδια εκείνος καθόταν στο γραφείο του σπιτιού και

εργαζόταν μέχρι αργά».

Τέσσερα δωμάτια γεμάτα με βιβλία μέχρι το ταβάνι είχε στο σπίτι ο Καραθεοδωρή.

Πολλά από αυτά τα αγόραζε από τα παλαιοπωλεία. Όλοι οι καθηγητές πανεπιστημίου

επισκέπτονταν τότε τα παλαιοπωλεία. «Θυμάμαι που η μητέρα μου συχνά αντιδρούσε

λέγοντας «πάλι βιβλία έφερες;». Το έλεγε αυτό επειδή το πάτωμα είχε γείρει από

το βάρος των βιβλιοθηκών».

Κάθε φορά που ο Καραθεοδωρή επισκεπτόταν τον Άινσταϊν, έλειπε 3-4 ημέρες.

Έπαιρνε το τρένο και κατευθυνόταν στο Βερολίνο όπου βρισκόταν η κατοικία του

μεγάλου φυσικού. «Το περίεργο είναι ότι ο Άλμπερτ ποτέ δεν είχε έρθει στο

σπίτι μας. Ούτε όταν μέναμε στο Γκέτινγκεν που ήταν πιο κοντά στο Βερολίνο.

Έδινε την εντύπωση ότι ήθελε να είναι απομονωμένος. Γενικά δεν ταξίδευε. Μέχρι

που έφυγε για την Αμερική φυσικά. Το ότι συναντιόταν τακτικά με τον πατέρα

μου, θεωρώ ότι δείχνει την αλληλοεκτίμηση που είχαν μεταξύ τους».

Στα χρόνια που ακολούθησαν η Δέσποινα Ροδοπούλου-Καραθεοδωρή έμαθε

καλύτερα το πόσο σημαντικός επιστήμονας ήταν ο Άινσταϊν. «Ακόμα και μετά τον

θάνατο του πατέρα μου, το 1950, φίλοι και γνωστοί με ρωτούσαν: Μα καλά, είχε ο

πατέρας σας τέτοια σχέση με τον Άλμπερτ και εσείς δεν καταφέρατε ποτέ να τον

δείτε από κοντά;».

Η απάντηση δεν βγήκε ποτέ από τα χείλη της: «Δεν τον γνώρισα προσωπικά, αλλά

γνώρισα, έστω και μετά θάνατον, την αξία του δικού μου πατέρα».

«Θα σταθώ μπροστά σας με σταυρωμένα χέρια»

Γράφει η επιστολή Άινσταϊν (μτφ: Ε. Σπανδάγου):

«Αγαπητέ κύριε συνάδελφε,

Βρίσκω θαυμάσιο τον υπολογισμό που κάνατε. Κάποιο μικρό λάθος γραφής στη

δεύτερη σελίδα με δυσκόλεψε λίγο. Τώρα όμως τα καταλαβαίνω όλα.

Πρέπει νομίζω να δημοσιεύσετε τη θεωρία στη μορφή που της δώσατε στα «Χρονικά

της Φυσικής», διότι οι φυσικοί κατά κανόνα αγνοούν το αντικείμενο αυτό, όπως

κι εγώ άλλωστε.

Με το γράμμα μου θα πρέπει να σας θυμίσω τον Βερολινέζο που μόλις ανακάλυψε το

Πάρκο του Γκρουνεβάλντ (Grunewald) και ρωτά αν ήδη προϋπήρξαν σε αυτό

άνθρωποι.

Αν θέλετε να μπείτε στον κόπο να μου εξηγήσετε ακόμα και τους κανονικούς

μετασχηματισμούς, θα βρείτε έναν ευγνώμονα και ευσυνείδητο ακροατή. Αν όμως

λύσετε και το πρόβλημα των κλειστών γραμμών του χρόνου, θα σταθώ μπροστά σας

με σταυρωμένα χέρια.

Πίσω από αυτό υπάρχει κρυμμένο κάτι που είναι αντάξιο του ιδρώτα των

καλυτέρων.

Με τους καλύτερους χαιρετισμούς.

Δικός σας, Α. Άινσταϊν»

Είπε όχι στους πυραύλους

Οι ρίζες της οικογένειας Καραθεοδωρή βρίσκονται στην ανατολική Θράκη και

συγκεκριμένα στο Βοσνοχώρι της Αδριανούπολης. Ο Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή

γεννήθηκε στο Βερολίνο το 1873 και πέθανε τον Φεβρουάριο του 1950 στο Μόναχο,

όπου και ετάφη. Η κυρία Καραθεοδωρή περιγράφει τον πατέρα της σαν έναν άνθρωπο

«καλοσυνάτο και γλυκομίλητο». Θυμάται «πως μια φορά τον μήνα συγκέντρωνε στο

σπίτι όλους τους Έλληνες φοιτητές σε όποια Σχολή και αν φοιτούσαν. Τους

ρωτούσε να του πουν τι προβλήματα αντιμετώπιζαν για να τους βοηθήσει».

Καθηγητής στο Πολυτεχνείο του Ανοβέρου, στο Πολυτεχνείο του Μπρεσλάου, στο

Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, του Γκέτινγκεν, αλλά και του Πανεπιστημίου της

Αθήνας. Οργανωτής ακόμη και του Πανεπιστημίου της Σμύρνης, που όμως δεν

πρόφτασε να λειτουργήσει. Ο Καραθεοδωρή έχαιρε της εκτίμησης όλων των

συγχρόνων του επιστημόνων. Ο Άινσταϊν τού είχε χαρίσει και μια φωτογραφία του

με ιδιόχειρη αφιέρωση.

Το έργο του Καραθεοδωρή στα Μαθηματικά και τη Φυσική ήταν σπουδαίο. Είχε

προσφέρει αρκετά και στη Θερμοδυναμική. Σύμφωνα με κάποιες ανεπιβεβαίωτες

πληροφορίες, ο Γερμανός επιστήμονας Βέρνερ Φον Μπράουν, έγραψε στο ημερολόγιό

του (που ποτέ δεν δημοσιεύτηκε) ότι είχε προσεγγίσει τον Καραθεοδωρή για να

συνεργαστεί με Γερμανούς επιστήμονες για την κατασκευή των τρομακτικών

πυραύλων τύπου V. Ο Καραθεοδωρή όμως ουδέποτε έπραξε κάτι τέτοιο. «Η αγάπη του

για την Ελλάδα ήταν πολύ μεγάλη. Όπως και η οδύνη του για τους λαούς που

υπέφεραν από τον πόλεμο».