Διχάζει το… Μάαστριχτ της Ανώτατης Εκπαίδευσης

Δεκάδες φοιτητικοί σύλλογοι θα κάνουν ­ ένα ακόμα ­ συλλαλητήριο σε λίγες

ημέρες (12 Δεκεμβρίου) στην Αθήνα, διαμαρτυρόμενοι για τη… Διακήρυξη της

Μπολόνια. Τον Ιανουάριο η Σύνοδος Πρυτάνεων των Ελληνικών Πανεπιστημίων θα

συνέλθει εκτάκτως, για να εκφράσει τις αντιδράσεις της στις αποφάσεις της

Μπολόνια. Το υπουργείο Παιδείας, από την πλευρά του, διαβεβαιώνει ότι η

Διακήρυξη της Μπολόνια δεν περιλαμβάνει ευθέως το «3-5-8» και πως θα

διαμορφωθεί καλύτερα κατόπιν διαπραγματεύσεων για το Ευρωπτυχίο την ερχόμενη

άνοιξη. Το «3-5-8» είναι το… 666 των Πανεπιστημίων!

Τα παραπάνω μοιάζουν με κινέζικα; Και όμως, αφορούν άμεσα το μέλλον των

Πανεπιστημίων σε όλη την Ευρώπη, καθώς η Διακήρυξη της Μπολόνια μπορεί να μην

έχει γίνει ευρέως γνωστή, ωστόσο καθορίζει τις τάσεις για το ευρωπαϊκό

Πανεπιστήμιο της τρίτης χιλιετίας. Αφορά άμεσα τα εκπαιδευτικά μας πράγματα,

γεννά αντιπαραθέσεις στα ελληνικά Πανεπιστήμια και υποχρεώνει την Τριτοβάθμια

Εκπαίδευση σε συγκεκριμένες κατευθύνσεις, οι οποίες δεν είναι για όλους

αποδεκτές. Η Μπολόνια ισοδυναμεί με «Μάαστριχ της εκπαίδευσης» και ξεκίνησε

πρόπερσι από τη Σορβόννη, για να ολοκληρωθεί του χρόνου στην Πράγα!

Σορβόννη, Μάιος 1998: Οι υπουργοί Παιδείας της Γαλλίας, της Γερμανίας, της

Αγγλίας και της Ιταλίας υπογράφουν συμφωνία για τον εναρμονισμό των

εκπαιδευτικών συστημάτων των χωρών τους, ύστερα από διαπίστωση ότι η

κινητικότητα μεταξύ τους παραμένει χαμηλή, παρά τη δημιουργία ανοικτών συνόρων

εργασίας. Και αυτό, διαπιστώνουν, οφείλεται στην ποικιλία των προσόντων με τα

οποία εφοδιάζονται οι απόφοιτοι των Πανεπιστημίων των χωρών της Ε.Ε. Πρότειναν

μια ανοικτή πανεπιστημιακή εκπαίδευση σε όλη την Ε.Ε., η οποία θα σέβεται μεν

τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας, αλλά θα απαιτεί συνεργασία, γενικό εναρμονισμό

των συστημάτων και ελαχιστοποίηση των διακρατικών εμποδίων. Στόχος ­ είπαν ­ η

καλύτερη σύνδεση σπουδών με την αγορά εργασίας και η μείωση της ανεργίας. Με

άλλα λόγια, πρότειναν ένα Ευρωπτυχίο.

Μπολόνια, Ιούνιος 1999: Οι 15 υπουργοί Παιδείας της Ε.Ε. μαζί με τις υπό

σύνδεση χώρες ­ συνολικά 29 υπουργοί, με τον κ. Αρσένη για λογαριασμό της

Ελλάδας ­ υπογράφουν κοινή διακήρυξη που υιοθετεί τις προτάσεις της Σορβόννης,

θέτει τις βασικές κατευθύνσεις των αλλαγών στη δομή των πανεπιστημιακών

σπουδών και έχει ορίζοντα ολοκλήρωσης το 2010. Μεταξύ άλλων, όμως, οι βασικές

επιλογές των τεσσάρων «μεγάλων» κρατών προσκρούουν στις δομές των

εκπαιδευτικών συστημάτων ορισμένων μικροτέρων, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα.

Ύστερα από μία περίοδο «μουδιάσματος», στη χώρα μας ξεκινούν αντιδράσεις από

τους πανεπιστημιακούς και τους φοιτητές, ειδικά των αριστερών παρατάξεων, οι

οποίοι κάνουν λόγο για «εμπορευματοποίηση» της ανώτατης εκπαίδευσης και

προσπάθεια να υποταχθεί στις «ανάγκες της αγοράς». Αυτές οι αντιδράσεις

κορυφώνονται τώρα, με τις κινητοποιήσεις πολλών φοιτητικών συλλόγων και την

έκτακτη Σύνοδο Πρυτάνεων τον Ιανουάριο. Τι έχει συμβεί;

Το… σατανικό «3-5-8»

Η διακήρυξη προβλέπει, μεταξύ των άλλων, ένα σύστημα σπουδών δύο κύκλων και…

τριών ταχυτήτων, το οποίο δεν είναι μεν υποχρεωτικό, αλλά εφόσον υιοθετηθεί

από τις περισσότερες χώρες θα φέρει τη δική μας προ τετελεσμένων. Το σύστημα

παίρνει, ανεπισήμως, τον τίτλο «3-5-8» από τον χρόνο διάρκειας των σπουδών.

Προβλέπει ότι στο εξής τα Πανεπιστήμια θα δίνουν πτυχία ύστερα από σπουδές όχι

τεσσάρων, αλλά τουλάχιστον τριών ετών. Κάτι που σε ό,τι αφορά την Ελλάδα,

οδηγεί σε έμμεση ανωτατοποίηση των ΤΕΙ και ταυτόχρονη υποβάθμιση των

Πολυτεχνικών Σχολών. Στη συνέχεια, οι ενδιαφερόμενοι για πρόσθετα προσόντα θα

ακολουθούν δύο χρόνια μεταπτυχιακά για το μάστερ και άλλα τρία για το

διδακτορικό. Ο καθηγητής του ΕΜΠ και πρώην αντιπρύτανης κ. Ελ. Παπαγιαννάκης

εξηγεί τις επιπτώσεις: «Αν εφαρμοσθεί το σχήμα, πολλά Πανεπιστήμια, και το

Πολυτεχνείο ειδικά, θα τιναχθούν στον αέρα, καθώς τώρα σε ορισμένους τομείς το

πτυχίο μας είναι πενταετές. Βέβαια ούτε η άποψη κάποιων που αρνούνται εντελώς

την ανάγκη μεταπτυχιακών δεν είναι ανθεκτική, αλλά πάντως το «3-5-8″ πολλοί το

παρομοιάζουν με το… 666 των Πανεπιστημίων και μιλούν για υποταγή στην αγορά.

Επίσης, η διακήρυξη υιοθετεί τη λογική επέκτασης των συνεργασιών Πανεπιστημίων

σε άλλες χώρες. Κατάσταση που συντόμως θα ξαναθέσει για την Ελλάδα ζήτημα

ιδιωτικών ΑΕΙ».

Πράγα, Μάιος 2001: Εκεί θα γίνει η επόμενη συνάντηση των υπουργών Παιδείας της

Ε.Ε., με σκοπό την οριστικοποίηση και την έναρξη υλοποίησης της Διακήρυξης της

Μπολόνια. Οι διαπραγματεύσεις αναμένεται να είναι σκληρές, όμως οι αποφάσεις

που θα ληφθούν εκεί θα καθορίσουν την τελική μορφή των ενοποιημένων ευρωπαϊκών

πανεπιστημιακών σπουδών. Η διακήρυξη όμως ενώ θεωρητικά στοχεύει στην

αναβάθμιση της ευρωπαϊκής συνοχής και στη μείωση της ανεργίας, έχει ήδη

υποστεί έντονη κριτική.

Οι αντιδράσεις

Η Σύνοδος των Πρυτάνεων αναφέρει για το θέμα: «Οι προτάσεις της Μπολόνια,

εφόσον εφαρμοστούν, υποβιβάζουν τα Ελληνικά Πανεπιστήμια. Ειδικότερα, η

καθιέρωση ενός πρώτου κύκλου σπουδών ελάχιστης διάρκειας τριών ετών, οδηγεί

κατ’ ανάγκην είτε στη διάσπαση της δομής των σπουδών των ελληνικών ΑΕΙ είτε

στην ντε φάκτο υποβάθμισή τους στην κατηγορία των μη πανεπιστημιακών ιδρυμάτων

μεταλυκειακής εκπαίδευσης τριετούς διάρκειας».

Ο πρύτανης του Πολυτεχνείου κ. Θ. Ξανθόπουλος εξηγεί τους λόγους: «Τα πράγματα

είναι κρίσιμα και επικίνδυνα σε μια εποχή κατά την οποία οδηγούμαστε δυστυχώς

και με αποφάσεις της Ε.Ε. σε υποβάθμιση των παραδοσιακών σπουδών του

Πολυτεχνείου. Πτυχίο σε τρία χρόνια είναι αμφίβολης αποτελεσματικότητας. Το

κλίμα αυτό ακολουθούν πολλά νέα Πανεπιστήμια της Ευρώπης, τα οποία ήταν

προηγουμένως «μη Πανεπιστήμια» (σ.σ.: δηλαδή αντίστοιχα των ΤΕΙ) και τώρα

έχουν την πλειοψηφία ύστερα από το ρεύμα ανωτατοποίησης που ξεκίνησε από την

Αγγλία και επεκτείνεται. Για να βγει όμως ένας γερός μηχανικός, πρέπει δύο με

δυόμισι χρόνια να κάνει βασικές επιστήμες και μετά να μπαίνει στην ειδικότητα.

Αν εφαρμοστεί το τριετές μοντέλο, μοιραία θα τον οδηγήσει σε ρηχές βάσεις

επιστημών και ένα πασάλειμμα στην ειδικότητα. Που σημαίνει ότι χάνει την

ευκαιρία της σωστής σπουδής ή γίνεται μηχανικός δύο ταχυτήτων, γιατί μπορεί

ύστερα από δύο χρόνια να πάρει κάποιο μάστερ, αφού θα γίνεται για πολύ

λιγότερους».

Αντίστοιχη είναι η άποψη του πρύτανη του Πανεπιστημίου της Αθήνας κ. Γ.

Μπαμπινιώτη. «Από όσα μας είπε το υπουργείο, το μοντέλο «3-5-8» δεν είναι μεν

υποχρεωτικό, όμως αν το εφαρμόσει όλη η Ευρώπη και εμείς όχι, τότε θα έχουμε

εκ των πραγμάτων πρόβλημα. Αυτό το κάνουν ώστε ο πτυχιούχος να βγαίνει πιο

γρήγορα στην αγορά, όμως στην πράξη θα οδηγηθούμε στην ανάγκη των

μεταπτυχιακών και έτσι οι σπουδές από τριετείς θα γίνουν ουσιαστικά

πενταετείς. Και όποιος δεν τις κάνει, θα έχει πτυχίο μειωμένης ισχύος. Αλλά

πόσοι Έλληνες θα «χωράνε» στα μεταπτυχιακά; Θα δημιουργηθεί λοιπόν σειρά

επιπτώσεων και γι’ αυτό είμαστε αρνητικοί».

Και ο πρόεδρος του ΤΕΕ κ. Κ. Λιάσκας προσθέτει: «Το ενδιαφέρον σε αυτήν την

απόφαση είναι ότι όποιος τελειώνει τον πρώτο κύκλο σπουδών θα έχει πρόσβαση

στην αγορά εργασίας, αυτό είναι όλο το «μυστικό». Θέλουν δηλαδή ένα μεγάλο

πλήθος επιστημόνων «μέσης στάθμης» για να καλύψουν τις ανάγκες της προηγμένης

βιομηχανίας που διαθέτουν».

Αρνητικοί όμως είναι και οι φοιτητές όλων των αριστερών παρατάξεων και της

ΠΑΣΠ, ενώ η ΔΑΠ δεν διαφωνεί ευθέως, αν και όπως λέει ο Βασ. Τοκάκης «δεν

πιστεύω ότι τελικά η Μπολόνια θα προχωρήσει, γιατί ενοποίηση εκπαιδευτικών

συστημάτων σε τέτοιο βαθμό είναι μάλλον αδύνατη». Οι αριστεροί φοιτητές όμως

έχουν βρει στην Μπολόνια τον νέο «ανένδοτο» του φοιτητικού κινήματος. Ήδη

σχεδόν 35 φοιτητικοί σύλλογοι έχουν ξεκινήσει κινητοποιήσεις και απειλούν με

καταλήψεις, ενώ υποστηρίζουν ότι και το νομοσχέδιο για τις μεταπτυχιακές

σπουδές, το οποίο προωθεί το υπουργείο Παιδείας, είναι ενταγμένο στις επιλογές

της Μπολόνια. «Δεν είναι ενταγμένο, είναι όμως συμβατό», απαντά ο γραμματέας

Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης του υπουργείου Παιδείας κ. Διον. Κλάδης. «Το θέμα της

Μπολόνια δεν ανοίγει τώρα ούτε το «3-5-8″ είναι υποχρεωτικό. Θα γίνουν

διαπραγματεύσεις στην επόμενη σύνοδο υπουργών. Ωστόσο ζήτημα είναι τι θα κάνει

η χώρα μας αν οι υπόλοιπες το εφαρμόσουν», τονίζει.

Πρόκληση

«Η νέα πρόκληση λοιπόν είναι προ των πυλών. Τι θα κάνουν τα ελληνικά

Πανεπιστήμια;», διερωτάτο πριν από έναν χρόνο ο πρώην πρύτανης του

Πανεπιστημίου Πατρών και νυν πρόεδρος του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου κ. Στ.

Αλαχιώτης. «Θα αρπάξουν την ευκαιρία για να επηρεάσουν τις συνθήκες ανάπτυξής

τους και καθορισμού της θέσης τους στην κοινωνία ή θα αρχίσει πάλι μια

παρερμηνευτική αντίδραση και κωλυσιεργία για να μείνουν εκτός νυμφώνος; Έχουν

την πολυτέλεια άρνησης της συμμετοχής τους στο λεγόμενο Ευρωπτυχίο, που

πιθανόν να οδηγήσει σε περιθωριοποίηση της ελληνικής πανεπιστημιακής

εκπαίδευσης, ή θα προετοιμαστούν εγκαίρως για την ισότιμη συμμετοχή τους;».

Πώς διαμορφώνεται η εκπαίδευση στις 4 πρωτεργάτριες χώρες των αλλαγών

Στις 4 χώρες που ξεκίνησαν τις αλλαγές, τα εκπαιδευτικά συστήματα στα ΑΕΙ

προσαρμόζονται ήδη ­ εκτός από την Αγγλία, που είχε θεσπίσει το 3ετές

πανεπιστημιακό πτυχίο από το 1992 με τέτοια επιτυχία που «ζήλεψαν» οι

υπόλοιπες. Να πώς εξελίσσονται τα πράγματα στα «κέντρα των αποφάσεων», όπως

προκύπτει από συνδυασμό στοιχείων του Δικτύου Ευρωπαϊκών Πληροφοριών

«Ευρυδίκη» και μελέτη του Ελληνικού Ινστιτούτου Τεχνολογικής Εκπαίδευσης

(ΙΤΕ).

ΑΓΓΛΙΑ: Μέχρι το 1992, η Τεxνολογική Εκπαίδευση ήταν ευθύνη των

αντίστοιχων (τότε) με τα δικά μας ΤΕΙ, που ονομάζονταν Polytechnics, παρείχαν

­ και παρέχουν ­ τριετείς σπουδές και ήταν διαχωρισμένα από τα Πανεπιστήμια.

Το 1992, με την απόφαση της Αγγλίας να διευρύνει την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση,

να υποδεχθεί πλήθος φοιτητών εξωτερικού και να ανοίξει παραρτήματα

Πανεπιστημίων σε άλλες χώρες, τα «Πολυτέκνικς» μετεξελίχθηκαν σε Πανεπιστήμια.

Τα πτυχία τους εξασφαλίζουν επαγγελματικά δικαιώματα και πρόσβαση στην αγορά

εργασίας.

Νέο δίπλωμα

ΓΑΛΛΙΑ: Απο τον Σεπτέμβριο του 1999 άρχισε η προσαρμογή και του

γαλλικού συστήματος στη Διακήρυξη της Μπολόνια με τη δημιουργία της ενδιάμεσης

βαθμίδας Μάστερ, κατά το αγγλικό πρότυπο, που ως τώρα δεν υπήρχε. Επίσης, ένα

νέο επαγγελματικό δίπλωμα θεσπίστηκε, που οδηγεί σε επαγγελματικά δικαιώματα.

ΓΕΡΜΑΝΙΑ: Από το 1998 θεσμοθετήθηκε η δυνατότητα χορήγησης τίτλων

Μπάτσελορ από τα γερμανικά ΑΕΙ και τεχνικά Πανεπιστήμια (FH) κατά το αγγλικό

σύστημα, με διάρκεια σπουδών από 6 έως 8 εξάμηνα, ανάλογα την ειδικότητα. Οι

απόφοιτοι έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας, ή δικαίωμα να συνεχίσουν για

Μάστερ.

ΙΤΑΛΙΑ: Τον Σεπτέμβριο του 1999 ψηφίστηκε νέο θεσμικό πλαίσιο

λειτουργίας των Πανεπιστημίων, όπου δίνεται η δυνατότητα πρώτου διπλώματος στα

3 χρόνια. Ως τώρα, μόνο στους αποφοίτους τεχνικών σχολών 3ετούς φοίτησης

παρεχόταν τίτλος που έδινε πρόσβαση σε επαγγέλματα.

Οι 4 άξονες του ευρωπανεπιστημίου

Στη Διακήρυξη της Μπολόνια γίνεται σεβαστή η ιδιαιτερότητα των εκπαιδευτικών

συστημάτων κάθε κράτους με ειδική αναφορά. Ωστόσο, καθορίζεται ένα γενικό

πλαίσιο, μέσα στο οποίο θα κινηθεί η Ευρωπαϊκή Ανώτατη Εκπαίδευση τα επόμενα

χρόνια. Κύρια κατεύθυνση, η δυνατότητα χορήγησης πρώτου πτυχίου σε 3 χρόνια.

1. ΟΙ ΚΥΚΛΟΙ ΣΠΟΥΔΩΝ

Στα πλαίσια της επιχειρούμενης διαμόρφωσης ενιαίου πλαισίου σπουδών, η

χορήγηση του πρώτου πτυχίου (μπάτσελορ) θα γίνεται ύστερα από σπουδές

«τουλάχιστον 3 ετών». Μάλιστα, αρχικά, η διατύπωση δεν περιελάμβανε το κομβικό

«τουλάχιστον», το οποίο προστέθηκε με παρέμβαση της χώρας μας. Σκοπός είναι η

γρηγορότερη έξοδος στην αγορά εργασίας ενός σημαντικού ποσοστού αποφοίτων

«τυπικών προσόντων» -και ανάλογης εργασιακής προοπτικής. Αυτό πρακτικά

σημαίνει ότι τα ΤΕΙ, με σπουδές τουλάχιστον 3 ετών σήμερα, θα θεωρούνται

πανεπιστήμια, άρα εκ των πραγμάτων επέρχεται η περίφημη «ανωτατοποίηση».

Επιπλέον, η τάση είναι έμφαση στις μεταπτυχιακές σπουδές με την αναλογία

«3-5-8», που σημαίνει 3 χρόνια για πτυχίο, άλλα 2 για πρώτο μεταπτυχιακό

(μάστερ) και ακόμα 3 για δεύτερο (διδακτορικό-Ph.D). Σήμερα το ελληνικό

σύστημα προβλέπει τουλάχιστον 4 χρόνια για το πτυχίο ΑΕΙ. Το Πολυτεχνείο

Αθήνας μάλιστα, σε ορισμένα Τμήματα (Πολ. Μηχανικών, Μηχανολόγων), καθιέρωσε

5ετείς σπουδές για την απόκτηση πρώτου πτυχίου, που ονομάζεται «πτυχίο

προχωρημένων σπουδών» και θεωρείται επιπέδου μάστερ αντί μπάτσελορ -και χωρίς

δίδακτρα.

2. ΥΠΕΡΕΘΝΙΚΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ

Η συμφωνία για την επέκταση της ανάπτυξης υπερεθνικών δραστηριοτήτων των ΑΕΙ

θέτει εμμέσως για την Ελλάδα -και άλλες μικρές χώρες- ζήτημα ιδιωτικών

πανεπιστημίων ξανά. Σήμερα το θέμα έχει προς το παρόν παγώσει με αποφάσεις του

ΣτΕ και του ΔΙΚΑΤΣΑ, που δεν αναγνωρίζουν τα πτυχία που απέκτησαν Έλληνες με

σπουδές στην Ελλάδα, σε κέντρα ελευθέρων σπουδών που συνεργάζονται με ξένα

πανεπιστήμια. Έως εδώ καλά. Σε λίγα χρόνια όμως, αντί για ταμπέλα «κέντρο

ελευθέρων σπουδών συνεργαζόμενο με Οξφόρδη», π.χ, θα δούμε ίσως ταμπέλα

«Όξφορντ Γιουνιβέρσιτι, παράρτημα Αθηνών»! Τότε θα είναι πολύ δυσκολότερο θέμα

το τι κάνουμε με τα ιδιωτικά πανεπιστήμια…

3. ΚΙΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ-ΠΙΣΤΩΤΙΚΕΣ ΜΟΝΑΔΕΣ

Προβλέπεται η διευκόλυνση της ενδοευρωπαϊκής κινητικότητας φοιτητών με

καθιέρωση ενός «Συμπληρωματικού Διπλώματος», που θα εκδίδεται παράλληλα με το

πτυχίο και θα περιλαμβάνει πληροφορίες για πρόσθετες σπουδές, σεμινάρια

γλωσσομάθειας κ.λπ. του κατόχου του. Έτσι διευκολύνεται η αναγνώριση από τη

χώρα υποδοχής και πιστοποιούνται επιπλέον προσόντα. Επίσης επεκτείνεται το

σύστημα των διδακτικών πιστωτικών μονάδων. Κάθε μάθημα αντιστοιχεί σε έναν

αριθμό μονάδων, ενώ στο σύστημα εντάσσονται και άλλες μορφές εκπαίδευσης,

κατάρτισης, αλλά και η εργασιακή εμπειρία.

4. ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ-ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΕΣ

Θέμα αιχμής για την Ευρώπη -και για την Ελλάδα- είναι η αξιολόγηση των

πανεπιστημίων, καθώς προβλέπεται η διασφάλιση ποιότητας σπουδών. Ήδη, σε

πανευρωπαϊκό επίπεδο οι διαδικασίες ξεκίνησαν πέρυσι, με τη σύσταση

«Ευρωπαϊκού Δικτύου για τη Διασφάλιση της Ποιότητας στην Ανώτερη Εκπαίδευση».

Στην Ελλάδα, ως γνωστόν, η κεντρική αξιολόγηση της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης

έχει ανακοινωθεί αρκετές φορές, αλλά… στο νομοσχέδιο για την «ανωτατοποίηση»

των ΤΕΙ, σύμφωνα με τις αρχικές εξαγγελίες τουλάχιστον, θα προβλέπεται σύστημα

ενιαίας αξιολόγησης του συνόλου των ιδρυμάτων.