Ο Πολ Μέισον στα «ΝΕΑ»: «Είμαστε στο πρώτο μέρος ενός δράματος με δύσκολες επιλογές»

Μοιάζει στον Τζορτζ Οργουελ, αλλά δεν έχει μουστάκι. Εντάξει, δεν έχει γράψει έργο επιπέδου «1984». Ισως, πάλι, το δικό του «1984» δεν είναι τόσο δυστοπικό. Ο Αγγλος Πολ Μέισον, συγγραφέας και δημοσιογράφος, μόλις συνόψισε το δικό του κοινωνικό πρόταγμα σε ένα βιβλίο 527 σελίδων με τον τίτλο «Μετακαπιταλισμός, ένας οδηγός για το μέλλον μας» (εκδ. Καστανιώτη). Και έχει ενδιαφέρον πως ως αρχισυντάκτης του Channel 4 και μάχιμος δημοσιογράφος δεν κατέληξε σε αυτήν τη θεωρία μέσα από εργαστηριακή ακαδημαϊκή παρατήρηση. Αλλά μέσα από τη δική του πυρετική πείρα συμμετοχής και κάλυψης των γεγονότων από χώρες που βίωσαν και βιώνουν την κρίση.

Για παράδειγμα, κάλυψε τα της χώρας μας από το 2010. Σε βαθμό παρεξηγήσεως μάλιστα, αφού με μια gonzo λογική δεν αρκέστηκε στην απλή καταγραφή των εδώ πύρινων γεγονότων. Σχεδόν πήρε το μέρος της αρχικής αντιμνημονιακής αγανάκτησης και αμέσως μετά του συριζαϊκού κυβερνητικού εγχειρήματος. Εφτασε να τσακώνεται με φιλελεύθερους χρήστες στο twitter. Και έκανε και ένα ντοκιμαντέρ με τίτλο «This is a coup», εν πολλοίς με αρκετά αντι-ΕΕ ματιά. Δουλευταράς, γεμάτος όρεξη, βρέθηκε πάλι στην Ελλάδα την προηγούμενη εβδομάδα. Οχι μόνο για να υπογράψει το νέο του βιβλίο στο roof garden του Public (εδώ όπου το 1944 και κατά την Απελευθέρωση εκφώνησε τον λόγο του ο Γεώργιος Παπανδρέου).

Αλλά και για ένα νέο σενάριο με θέμα την Ελλάδα. Μένει Εξάρχεια για τις ανάγκες του. «Ησασταν αντικειμενικός στην κάλυψη των ελληνικών γεγονότων ή υπήρξατε και λίγο η φωνή του ΣΥΡΙΖΑ;» τον ρωτώ. «Σίγουρα δεν είμαι και δεν ήμουν η φωνή του ΣΥΡΙΖΑ. Ακόμη και οι υπουργοί της κυβέρνησης δεν πιστεύουν ότι είμαι η φωνή τους. Για μένα η ερώτηση εδώ ήταν: Πρέπει η θέληση του ελληνικού λαού να γίνεται σεβαστή και να εκτελείται; Οι Ελληνες δύο φορές εξέφρασαν την άποψή τους. Εξέλεξαν τον ΣΥΡΙΖΑ. Η Ευρώπη συνεχώς προσπαθεί να καταστείλει τη θέληση αυτή. Αυτό το πλαίσιο θέτω για τη δουλειά μου. Το θέμα είναι ότι όταν θες να περιγράψεις κάτι, θα πρέπει να το κάνεις όσο πιο ξεκάθαρα γίνεται. Με τη μεγαλύτερη ακρίβεια. Πρέπει να καταλάβεις τη χώρα σου πριν αρχίσεις να δίνεις μαθήματα σε ξένους δημοσιογράφους. Να καταλάβεις το πλαίσιο. Να δεις τον ΣΥΡΙΖΑ ως μια ιστορική δυναμική. Να ονοματίσεις τι συμβαίνει στην Ευρώπη. Σήμερα η ΕΕ είναι ένας πόλος χωρίς δημοκρατία».

«Και ο ΣΥΡΙΖΑ; Είναι σύμπτωμα της κρίσης ή κόμμα με μέλλον;». Ο Μέισον είναι απόλυτος: «Αν ανεβαίνει σε μερικό επίπεδο η Ευρωπαϊκή Αριστερά, αυτό γίνεται για έναν λόγο. Ο νεοφιλελευθερισμός δεν λειτουργεί. Η πεποίθηση των τραπεζιτών και όλων αυτών με τα πανάκριβα γιοτ είναι πως το κράτος δεν πρέπει να παρεμβαίνει στην οικονομία. Στην πράξη όμως το κράτος υποστηρίζει τις τράπεζες σε όλη την Ευρώπη.

Η Αριστερά μπορεί να διεκδικήσει χώρο. Αυτό που θα συμβεί είναι η ανάδυση μιας αριστερής γνήσιας σοσιαλδημοκρατίας. Αυτό μπορεί να φαντάζει ως βλασφημία για την Ακρα Αριστερά, αλλά στην πραγματικότητα αυτό γίνεται. Τι είναι το Podemos; Τι είναι ο ΣΥΡΙΖΑ; Μπορεί να είναι 500 ακτιβιστές, μέλη που έχουν ξοδέψει 30 χρόνια παλεύοντας για μια συγκεκριμένη ιδεολογία. Με πατεράδες ή παππούδες που είχαν βασανιστεί ή φυλακιστεί στον Εμφύλιο. Το όχημα που θα προηγηθεί θα είναι τώρα μια αντινεοφιλελεύθερη σοσιαλδημοκρατία με πολλές απόψεις εντός της. Οταν λες αυτό και βλέπεις τον ΣΥΡΙΖΑ, ξέρεις πως χρειάζεται δουλειά. Το ξέρουν στον ΣΥΡΙΖΑ πως πρέπει να αλλάξουν. Εχουν αποδυναμωθεί, βέβαια. Μοιάζουν παγιδευμένοι στα υπουργεία τους. Ανθρωποι, σίγουρα, έφυγαν τώρα. Νιώθουν ντροπή για τον ΣΥΡΙΖΑ. Στα κινήματα τους έχουν διαγράψει. Θα πω όμως σε αυτούς που ξεγράφουν τον ΣΥΡΙΖΑ πως είμαστε στο πρώτο μέρος ενός δράματος με πολύ δύσκολες επιλογές».

Από κάτω, η Πλατεία Συντάγματος έχει τη συνηθισμένη κίνηση ενός πρωινού. Το Κοινοβούλιο φωτίζεται από τον αττικό ήλιο. Ο Πoλ Μέισον ξέρει καλά αυτό το μέρος. Το έχει δει και βιώσει σε άγριες συνθήκες, μέσα σε χημικά και ΜΑΤ, αλλά και στις πιο ήρεμες μιας ζητούμενης κανονικότητας. Μιας κανονικότητας που και εκείνος προτείνει με τον «Μετακαπιταλισμό» του. Στον οποίο δεν θα φτάσουμε απαραίτητα μέσω επαναστατικής μεταβολής. Μα η δική του ουτοπία είναι ένα εντελώς εναλλακτικό σύστημα ή μια παραλλαγή του καπιταλισμού; «Δεν είναι σοσιαλισμός. Δεν είναι κομμουνισμός. Η δική μου πρόταση κοινωνικής οργάνωσης μοιάζει αρκετά με τον ουτοπικό σοσιαλισμό προ Μαρξ. Και η τεχνολογική αφθονία θα δώσει τη δυνατότητα αυτό το όραμα να γίνει εφικτό. Θα είναι κάτι πέραν του καπιταλισμού. Περισσότερο σημαντικό από την τελική λύση θα είναι η μετάβαση. Και αυτή η διαδικασία θα συμπεριλαμβάνει στοιχεία του καπιταλισμού και του κράτους» σημειώνει ο Πoλ.

Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο του και μιλώντας μαζί του, ο Βρετανός μοιάζει να υπερβαίνει όλα τα παλιά σχήματα για τη νέα κοινωνική μετάβαση. Με ολίγη από Κοντράτιεφ (που αναγνώρισε πρώτος τη μεγάλη προσαρμοστικότητα του καπιταλισμού), από Μάικλ Αλμπερτ (που μίλησε για νέες μορφές κοινωνικής οργάνωσης εντός του συστήματος), από Τόνι Νέγκρι (που είδε τον μετασχηματισμό της εργατικής τάξης και άρα τους νέους φορείς της ανατροπής), ο Μέισον αναγνωρίζει κατ’ αρχάς πως αυτό που ζούμε είναι ένας «ζωντανός οργανισμός». Εφτάψυχος –που όμως έχει χάσει την ικανότητα για περαιτέρω προσαρμογή. Και μερικά νέα δεδομένα, όπως οι τεχνολογίες πληροφοριών και επικοινωνιών, κάνουν πιο εφικτό τον μετακαπιταλισμό.

Ηπιες δράσεις που θα οδηγήσουν στο νέο σύστημα. Ως παράδειγμα δίνει την ψηφιακή εγκυκλοπαίδεια Wikipedia που παρήχθη από δωρεάν εργασία 27.000 εθελοντών και αφαιρεί από επιχειρήσεις διαφήμισης έσοδα της τάξης των 3 δισ. δολαρίων τον χρόνο! Η συνεργατική παραγωγή, λόγου χάρη, που θα αξιοποιεί την τεχνολογία δικτύων για να παράγει υπηρεσίες και αγαθά, φτιάχνει τον νέο δρόμο έξω από τις αγορές. Αν και ο Μέισον λέει πως για χρόνια οι νέες δομές και οι αγορές θα συνυπάρχουν. Με την προϋπόθεση πως η μετάβαση δεν θα περιορίζεται στα τετράδια της παλιάς Αριστεράς αλλά θα είναι εργαλείο ενός πολύ διευρυμένου κινήματος.

Η ερώτηση προφανής. «Μα θα επιτρέψει το τραπεζικό σύστημα μια τέτοια μετάβαση;». «Μα δεν θα έχει αρκετή ισχύ για να τη σταματήσει» μου απαντάει ο Μέισον κοφτά. «Η πιο λογική ερώτηση είναι αν η παγκόσμια ελίτ θα ευθυγραμμιστεί με τη νέα συνθήκη. Δεν θα το θέλουν. Κάποιοι βέβαια βλέπουν το πρόβλημα. Ειδικά στη Σίλικον Βάλεϊ –αυτοί οι τύποι που έχουν στα χέρια τους μηχανήματα τα οποία σχεδόν μπορούν να σκεφτούν –καταλαβαίνουν πια ότι θα χαθούν τουλάχιστον οι μισές δουλειές από την τεχνολογία και αρχίζουν να αναρωτιούνται τι θα κάνουν. Γι’ αυτό και μία από τις προτάσεις μου στο τέλος του βιβλίου για έναν παγκόσμιο βασικό μισθό για όλους έχει αρχίσει να συζητείται».

Υπάρχει βέβαια το μείζον θέμα της προσαρμογής του καπιταλισμού. «Πολλοί νομίζουν πως είμαι ένας ακόμη τύπος που προβλέπει το τέλος του καπιταλισμού. Ο καπιταλισμός όμως επιβίωσε και απέδειξε ότι πάντα μέχρι τώρα προσαρμοζόταν και πρέπει να δούμε ποια είναι αυτή η διαδικασία προσαρμογής. Ξεκινάει κάπως έτσι: βρίσκεται σε κρίση, οι νέες τεχνολογίες αναπτύσσονται μέσα σε αυτή την κρίση, μετά μπαίνουν σε εφαρμογή και οδηγούν σε καλύτερη ποιότητα ζωής. Αυτό όλο δημιουργεί μια μεγαλύτερη αγορά και γι’ αυτό το ΑΕΠ βρίσκεται σε ανοδική πορεία.

Οι μαρξιστές πιστεύουν ότι η διαδικασία προσαρμογής δεν είναι συνεχής, είναι μια διαδικασία μεγάλων ξαφνικών βημάτων. Για να συμβεί αυτό, πρέπει να βρούμε κι έναν τρόπο με τον οποίο η τεχνολογία της πληροφορίας θα φέρει υψηλά στάνταρ ζωής. Δεν το κάνει όμως. Κάνει ακριβώς το αντίθετο. Καταστρέφει δουλειές, μειώνει την ανάγκη για δεξιότητες, κάνει στάσιμη την παγκόσμια οικονομία. Για πολλούς ανθρώπους αποτελεί μυστήριο γιατί έχουμε στασιμότητα εν μέσω τόσο υψηλών τεχνολογικών εξελίξεων. Για μένα δεν είναι μυστήριο, αυτά τα δύο συνδέονται».

«Ο μετακαπιταλισμός είναι πολύ σχετικός με την Ελλάδα»

«Αν η Αριστερά πάρει τον έλεγχο και διοικήσει το καπιταλιστικό κράτος πρέπει να κάνει δύο πράγματα: να σταθεροποιήσει τον καπιταλισμό και να τον κάνει πιο υποφερτό. Γι’ αυτό μπορεί να ακολουθήσει κανονικές καπιταλιστικές μεθόδους. Ας υποθέσουμε ότι ο ΣΥΡΙΖΑ είχε ελευθερία πράξεων, μια συμφωνία που θα του έδινε τη δυνατότητα να επανακτήσει ελευθερία κινήσεων. Θα πρέπει να ξεκινήσουν να φτιάχνουν ανθεκτικό κοινωνικό τομέα στην οικονομία. Στον αγροτικό, ας πούμε, να κάνεις αληθινούς συνεταιρισμούς. Υπάρχουν τέτοιες κοοπερατίβες στην Ισπανία. Πάρε τον τραπεζικό τομέα. Η επόμενη τράπεζα που θα χρεοκοπήσει πρέπει να την κάνεις συνεταιριστική. Ο μετακαπιταλισμός είναι πολύ σχετικός με την Ελλάδα».