Γλώσσα και επικοινωνία

Ο αείμνηστος, μέγας σκηνοθέτης της Ελλάδας και δάσκαλός μου, Δημήτρης Ροντήρης όριζε το θέατρο ως τη «μουσική έκφραση των συναισθημάτων». Αυτό στην υποκριτική τέχνη σήμαινε πως η γλώσσα, ακόμη και στην καθημερινή της έκφραση, ανήκε στις μουσικές αξίες. Είχε ρυθμό, είχε μέλος, κρεσέντι και ντιμινουέντι, σιωπές – παύσεις της μουσικής ροής. Ο αείμνηστος εκείνος δάσκαλος ηθοποιός (δάσκαλος του Βεάκη, της Κοτοπούλη, του Κωτσόπουλου, της Αρώνη, της Μανωλίδου, του Αλεξανδράκη, της Καρέζη – για να αναφέρω το εύρος και την ποικιλία των ταλάντων που γαλούχησε) δεν τραγουδούσε τα ελληνικά, όπως θα παρεξηγούσε κάποιος τον ορισμό του, αλλά έβρισκε μέσα στα φωνήεντα, στα σύμφωνα και στις εμπλοκές τους αξίες μουσικές, ηχοχρώματα, ποσότητες, ποιότητες ήχων. Για την αντίληψή του ήταν ανεστραμμένη η φορά. Δεν ήταν το συναίσθημα που οδηγούσε στη μουσική, αλλά η εντός μας μουσική που μεταμφιεζόταν σε συναίσθημα. Εδινε ως παράδειγμα τους κελαϊδισμούς των πουλιών. Ο ήχος της καρδερίνας εξέφραζε τα συναισθήματά της: νανούρισμα των νεογνών, φόβο από την εμφάνιση φιδιού, χαρά στην ανακάλυψη τροφής, λύπη με τους ήχους της καταιγίδας. Οσοι είχαμε πουλί σε κλουβί, γνωρίζουμε τι εννοώ. Αφήνω και τις ανάλογες συμπεριφορές του σώματος: απόσυρση και συγκέντρωση στην ασφάλεια του σώματος και χορός και φτεροκόπημα στην εμφάνιση του αφέντη και της τροφής. Κι όλα αυτά μέσα στους κανόνες της μουσικής, δηλαδή του ρυθμού. Εξάλλου, ρυθμός (από το ρήμα «ρέω») είναι μια σειρά ηχητικών κινήσεων με επαναλαμβανόμενα μοτίβα. Αυτά μιμήθηκε και η ανθρώπινη γλώσσα. Τα μακρά και τα βραχέα φωνήεντα, τα συρριστικά, τα διπλά σύμφωνα, τα οδοντικά, τα χειλικά σύμφωνα, απλά αναφέρουν τα όργανα που παράγουν ίδιους ήχους. Θυμάμαι τον Ροντήρη να απευθύνεται σε μαθητή με τη συμβουλή: «έχεις πρόβλημα με τα οδοντικά σύμφωνα, δεν διαφοροποιείς το δέλτα με το ταυ…». Εξάλλου, πάντα με την ηχητική αξία ενός φωνήεντος ή ενός συμφώνου νοηματοδοτείται ένα συναίσθημα. Ο ήχος του άλφα σήμαινε ανάλογα με την περίπτωση έκπληξη, τρόμο, απορία, επιβεβαίωση. Ως εκ τούτου ένας χρήστης της γλώσσας, είτε στην καθημερινή της λειτουργία είτε σε έκτακτες συναισθηματικές εκδηλώσεις, μεγαλώνοντας μέσα στο οικείο οικονομικό, φιλικό, επαγγελματικό, κοινωνικό περιβάλλον καλλιεργούσε ακούσματα, μετατρέποντάς τα σε προφορικά σημαίνοντα.