Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
Αν είστε συνδρομητής μπορείτε να συνδεθείτε από εδώ:
Αν θέλετε να γίνετε συνδρομητής μπορείτε να αποκτήσετε τη συνδρομή σας εδώ:
Εγγραφή μέλους
Διδάσκει Νέα Ελληνικά στην έδρα του Τμήματος Κλασικών Σπουδών του Πανεπιστημίου του Μίσιγκαν. Και όπως εξηγεί η Αρτεμις Λεοντή στη διάρκεια της συνάντησής μας, η ελληνική γλώσσα σε ένα αμερικανικό πανεπιστήμιο δεν εξυπηρετεί αποκλειστικά τη φιλολογική κατάρτιση ενός ειδικού. Είναι εργαλείο πολιτισμού, μέσο σύνδεσης με το παρόν, τρόπος γνωριμίας με έναν κόσμο.
Ελληνίδα δεύτερης γενιάς η ίδια, περνά στην Αθήνα τα καλοκαίρια της, καθώς η αρχειακή έρευνά της για την Εύα Πάλμερ - Σικελιανού δεν σταμάτησε στην εξαιρετική συγγραφή της βιογραφίας της, αλλά την οδηγεί και σε άλλους κρυμμένους θησαυρούς. Ο ρόλος της για τη συγκρότηση του αρχείου της Εύας Πάλμερ - Σικελιανού υπήρξε άμεσος. Αφού πήρε ειδική άδεια για να ερευνήσει κάποια συγκεκριμένα θραύσματα από τη ζωή της Εύας, η Αρτεμις Λεοντή διάβασε και οργάνωσε το αρχείο των μη προσβάσιμων επιστολών της Πάλμερ - Σικελιανού που φυλάσσονται στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Οι μεγάλοι αρχειακοί φάκελοι περιείχαν την αλληλογραφία της Εύας Πάλμερ με τη Νάταλι Μπάρνεϊ. Στη ράχη των φακέλων ήταν γραμμένες οι λέξεις «Μη προσιτά», που ύστερα από αίτημα της Αννας Σικελιανού (δεύτερης συζύγου του ποιητή Αγγελου Σικελιανού) παρέμειναν άγνωστα έως το 2020.
«Πάντα με ενδιαφέρουν τα θέματα που μένουν εκτός. Τι είναι αυτό που υπάρχει μπροστά στα μάτια μας και δεν το βλέπουμε». Ηταν η φράση της με την οποία άρχισε να μιλάει για τα υφάσματα της Εύας, τα οποία εκείνη είχε υφάνει για τις Δελφικές Γιορτές, για τις δημιουργικές της αυθαιρεσίες μέσα από τις οποίες μεταμόρφωνε την ταυτότητά της, για τα φαινόμενα της μόδας και τη σχέση που θα μπορούσε να διακρίνει κανείς ανάμεσα στις υφαντές πτυχώσεις της Πάλμερ - Σικελιανού και στις σύγχρονες Greek chic προτάσεις των σχεδιαστών.
Τι σας τράβηξε στην περίπτωση της Εύας Πάλμερ και ερευνήσατε τον βίο της;
Από τη μια, παρατηρούσα την ασταμάτητη δημιουργικότητά της. Ηταν διαρκώς ανήσυχη. Παρόλο που της δόθηκε μια άνετη ζωή στην υψηλή κοινωνία της Νέας Υόρκης, την άφησε πίσω για να παίξει πρωταρχικό ρόλο στη δημιουργία ενός λεσβιακού καλλιτεχνικού κύκλου στο Παρίσι στις αρχές του 20ού αιώνα και στα επόμενα 27 χρόνια να χωθεί βαθιά σε πολιτισμικά ζητήματα στη Ελλάδα. Κυνηγούσε την εναλλακτική ζωή, πράγμα δύσκολο. Προσέφερε πολλά. Από την άλλη έβλεπα μια στατική εικόνα, έναν μύθο: της πιστής συζύγου που ερωτεύτηκε τον Αγγελο Σικελιανό. Αναρωτιόμουν γιατί δεν είχε γίνει καμιά συστηματική έρευνα για αυτήν. Τι τεκμήρια θα έβρισκα και τι θα έδειχναν για την αποσιωπημένη ζωή της;
Ποια τεκμήρια από το αρχειακό υλικό που εξετάσατε σας γοήτευσαν και σας τροφοδότησαν με πληροφορίες;
Σαφώς οι ερωτικές επιστολές της Εύας Πάλμερ με τη Νάταλι Κλίφορντ Μπάρνεϊ. Ενα μέρος βρίσκεται στο Κέντρο Μικρασιατικών Σπουδών. Για πολλά χρόνια αυτό το πλούσιο υλικό ήταν αυστηρά «Μη προσιτό». Μου δόθηκε άδεια να το ερευνήσω και αργότερα να το ταξινομήσω και ψηφιοποιήσω ώστε σήμερα να είναι ανοιχτό. Για αυτό είμαι ευγνώμων. Η πρώτη επαφή ήταν αξέχαστη. Καθιστή σε ένα τραπέζι στο αναγνωστήριο του Κέντρου, μου ήρθαν δύο γαλάζια κουτιά. Μέσα στο κάθε κουτί: Σωριασμένες στοίβες με επιστολές και κάρτες τυλιγμένες με σατέν κορδέλες της εποχής. Τις διάβασα όπως τις βρήκα. Κάτι που ξεχωρίζει σε αυτό το αρχειακό υλικό είναι ο παρατηρητικός, προσωπικός λόγος και οι άφθονες πληροφορίες για έναν σημαντικό κύκλο γυναικών. Τον απίθανα ζωντανό λόγο της Εύας Πάλμερ σε αυτές τις επιστολές δεν τον συνάντησα πουθενά αλλού.
Θα λέγατε ότι το ελληνικό όραμά της, ταυτισμένο με τις αναγνώσεις της Σαπφούς, συνάδει με τα συμπεριληπτικά αιτήματα της LGBTQ κοινότητας;
Η εποχή ήταν άλλη. Απέχει δεκαετίες από το ομαδικό παγκόσμιο κίνημα της LGBTQ κοινότητας και τα συμπεριληπτικά αιτήματα για αποτελεσματική νομική και θεσμική προστασία του σεξουαλικού προσανατολισμού και της ταυτότητας φύλου από πράξεις μίσους και βίας. Μόλις το 1895 ο Οσκαρ Ουάιλντ καταδικάστηκε για δύο χρόνια σε καταναγκαστικά έργα για ομοφυλοφιλία. Ο Ουάιλντ και ο εραστής του Αλφρεντ Ντάγκλας ήταν γνωστοί της Εύας Πάλμερ. Η ίδια διώχτηκε από το κολέγιο του Bryn Mawr για κάποια πράξη που δεν μπορούσε καν να ονομαστεί. Η μητέρα της δεν αποδεχόταν τον σεξουαλικό προσανατολισμό της. Εβρισκε κάθε ευκαιρία να της κάνει κριτική. Από παντού η Εύα Πάλμερ δεχόταν επιθετικά μηνύματα. Ηξερε ότι η ομοφυλοφιλία ήταν κοινωνικά ανεπιθύμητη. Αναζητούσε με τις αναγνώσεις της Σαπφούς τη δυνατότητα να αυτοπροσδιοριστεί και να βρει μια σεβαστή κοινωνική ταυτότητα σε έναν φιλικό κύκλο. Το όραμά της τελικά σχετίζεται με τα γενικότερα αιτήματα της LGBTQ κοινότητας για την ελεύθερη αναζήτηση και θετική πρόσληψη της ταυτότητας φύλου και σεξουαλικότητας.
Η μορφή της ντυμένης σε ελληνικό στυλ (πτυχώσεις) γυναίκας την πρώτη δεκαετία του 1900 συμβόλιζε την τολμηρή απελευθέρωση που και η Εύα υπογράμμιζε με τις εμφανίσεις της. Σήμερα όμως οι πτυχώσεις αποτελούν για τη μόδα ενδύματα που παραπέμπουν σε αξιοπρεπή κομψότητα. Τι συνέβη στη διαδρομή και έσβησε η εκκεντρικότητα από τα ελληνοπρεπή ενδύματα της Εύας; Τα ελληνικά πρότυπα (πέπλος, χιτώνας, ιμάτιον, σανδάλια) έχουν κάνει πολλούς κύκλους στη δυτική μόδα από την εποχή του Ναπολέοντα, καθώς ταλαντεύονται ανάμεσα στο τολμηρό και στο αξιοπρεπές. Το τόλμημα της Εύας Πάλμερ Σικελιανού ήταν να αντιστέκεται στη μόδα με το να δημιουργεί δικά της υφάσματα και να ντύνει τον εαυτό της όπως ήθελε αυτή. Η τολμηρή απελευθέρωσή της ήταν από την ίδια τη μόδα.
Μπορεί να κατασκευάσει μία γυναίκα τον εαυτό της για να γίνει «άλλος» με βάση το παράδειγμα της υφαντικής στην οποία επιδόθηκε η Εύα;
Συχνά θεωρούμε επιφανειακές τις τέχνες του ντυσίματος, της κόμμωσης, των επεμβάσεων στο δέρμα και στο σώμα γιατί αφορούν την εμφάνιση. Ομως η επιμέλεια εαυτού ξεκινάει με την περιποίηση της επιφάνειας και από εκεί συνεχίζεται στον τρόπο ζωής, στην καλλιέργεια, και στην ηθική και πολιτική συναναστροφή με τους ανθρώπους. Ετσι οι τεχνικές της ένδυσης συνυφαίνονται με το γίγνεσθαι της αυτογνωσίας και της ομαδικής ταυτότητας. Συγχρόνως οι τεχνικές αυτές στηρίζονται σε πρότυπα που κυκλοφορούν στην αγορά για σκοπούς κέρδους. Η Εύα ήταν από τους ανθρώπους που καταλάβαινε την εμπλοκή τους με τη βιομηχανία και την αποικιοκρατία. Μέσω της υφαντικής, κυκλοφόρησε σε κοινότητες δημιουργών και ερευνητών. Εμαθε καινούργιες τεχνικές. Υιοθέτησε ξένη γλώσσα, τα Ελληνικά. Τραγούδησε τραγούδια με αλλιώτικους σκοπούς. Δοκίμασε τρόπους ζωής που ήταν τελείως ξένοι σε αυτήν. Το παράδειγμα είναι πολύπτυχο και δύσκολο.
Η Εύα Πάλμερ - Σικελιανού θα δικαιωνόταν σήμερα για τις πεποιθήσεις της για μια πιο ελεύθερη ζωή;
Ηταν queer τότε και θα ήταν queer στην εποχή μας. Από τη μια, η σταδιακή πρόοδος που γίνεται τα τελευταία χρόνια απέναντι στο αίτημα της LGBTQ κοινότητας είναι μια δικαίωση για μια queer γυναίκα όπως η Εύα Πάλμερ - Σικελιανού που προσπάθησε να ζήσει ελεύθερα κάτω από συνθήκες που την ώθησαν λίγο - πολύ να κρύβει τον μη ετεροκανονικό σεξουαλικό προσανατολισμό της. Από την άλλη, στη δική μας εποχή θα αντιδρούσε σφοδρά στην πλήρη εισβολή της τεχνολογίας στην ατομική και κοινωνική ζωή.
Η λογοτεχνική επιδραστική φυσιογνωμία του Αγγελου Σικελιανού σκίασε την προσωπικότητά της; Ηταν η δική σας προσπάθεια να φωτιστεί μία επιπλέον πλευρά της αλήθειας στη σχέση του ζεύγους;
Ηταν μοιραίο ο Αγγελος Σικελιανός, ως έλληνας ποιητής και άντρας με ισχυρό λόγο και ναρκισσιστική προσωπικότητα, να επισκιάσει την προσωπικότητα της αμερικανίδας γυναίκας του. Η δομή της εθνικής πατριαρχικής κοινωνίας τείνει να εξαφανίζει τις γυναίκες. Με αυτόν τον τρόπο σβήνει άτομα που προσφέρουν το μεγαλύτερο κομμάτι στην αναπαραγωγή και στην υλοποίηση των ιδεών σε πολλές πτυχές της κοινωνίας που είναι κι αυτές αφανείς στην ιστορία. Η δική μου προσπάθεια ήταν να ανασυνθέσω τον βίο και το έργο και τους κύκλους αυτού του μισοχαμένου ατόμου που πρόσφερε τόσο πολλά στον πολιτισμό.
Μια ζωή σε ερείπια και υφαίνοντας τον μύθο μιας ζωής: Σε τι διαφέρουν οι δύο τίτλοι του βιβλίου σας;
Και οι δύο τίτλοι αναφέρονται στη ζωή που εμπλέκεται στον μύθο. Η διαφορά σχετίζεται με τη σημασία του κάθε τίτλου στη γλώσσα του. Ο αγγλικός τίτλος «Α life in ruins» έχει διπλή σημασία. Τονίζει, μαζί με την πορεία της Εύας Πάλμερ - Σικελιανού προς την οικονομική καταστροφή, και την ασταμάτητη προσπάθειά της να ανακαλύψει τη χαμένη ζωή μέσα στα αρχαία ερείπια. Στα ελληνικά η δεύτερη έννοια χάνεται στη μετάφραση. Ο ελληνικός τίτλος «υφαίνοντας τον μύθο μιας ζωής» δίνει προτεραιότητα στην ύφανση ως μέσον της δημιουργικής ανασυγκρότησης της ζωής και υπαινίσσεται τη σχέση της με την πλοκή που δημιουργεί τον μύθο.
