Πρώτα πως ο Κοραής ήταν ιατροφιλόσοφος και ύστερα, παιδί, πληροφορήθηκα πως, έως περίπου το τέλος του 19ου αιώνα, στο Πανεπιστήμιο Αθηνών υπήρχε η Σχολή των Ιατροφιλοσόφων. Νομίζω, μάλιστα, πως ο χωρισμός που ισχύει μέχρι σήμερα των Ιατρικών από τις Φιλοσοφικές - Φιλολογικές Σχολές πρέπει να έγινε στα τέλη του 19ου αιώνα που εμφανίστηκαν η Ψυχολογία και η Ψυχιατρική. Για πολλά χρόνια το πανεπιστημιακό κατεστημένο δεν αναγνώριζε την Ψυχολογία ως επιστήμη, γιατί δεν μπορούσε να ορίσει ποιο είναι το αντικείμενό της διακριτά και με ποια μέθοδο το προσεγγίζει. Αφήστε που η Ψυχιατρική έδωσε αγώνα αιώνα για να της αναγνωριστεί το δικαίωμα να είναι ξεχωριστή μελέτη ενός απροσδιόριστου (;) αντικειμένου και μιας μεθόδου που στηρίζεται στην εξομολόγηση! Αφού πέρασε από μεθόδους ύπνωσης, βρήκε συμβιβασμό με την ιστορική Ιατρική, την Ιπποκράτεια, στην παροχή φαρμάκων. Και η ύπαρξη και η ίαση μέσω φαρμάκων, άρα η αντίληψη πως τα ψυχικά νοσήματα έχουν υλική βάση, οδήγησε σε μια ευαίσθητη ισορροπία τη συνύπαρξη της κλασικής Ιατρικής με την Ψυχολογία και την Ψυχανάλυση. Οταν διαβάζουμε πως ο μεγάλος λόγιος των νεότερων χρόνων, ο Αδαμάντιος Κοραής, ήταν ιατροφιλόσοφος, δηλαδή ένας επιστήμονας που βλέπει να έχουν κοινή αφετηρία ένας καρδιακός παλμός, ένας πονοκέφαλος και ένας δεκαπεντασύλλαβος και η ανάγκη να διατυπωθεί μια ιδέα με ρυθμό, η σκέψη μας πάει στην ίδια τη λέξη «ρυθμός», από το ρήμα «ρέω», που αφορά και στο στηθοσκόπιο και στο θερμόμετρο και, συνάμα, στον μετρονόμο πάνω στο πιάνο.
Γράφω αυτή την εκτεταμένη εισαγωγή για να πλησιάσω μια διακριτή ομάδα, εδώ και αιώνες, επιστημόνων που, ιατροί όντες, καταπιάστηκαν και, συχνά, αφοσιώθηκαν, παράλληλα με την επιστήμη τους, με την τέχνη, και ιδιαίτερα τη λογοτεχνική έκφραση - μυθιστορήματα, ποίηση, δοκίμιο. Δεν θα εξαντλήσω τον κατάλογο των ελλήνων γιατρών που ευδοκίμησαν ως λογοτέχνες. Για την ιστορία και μόνο αναφέρω πως, για χρόνια πριν, ιδρύθηκε Σωματείο Λογοτεχνών Ιατρών.
Αυτό δεν σημαίνει πως δεν υπήρχαν ποιητές και πεζογράφοι μηχανικοί, αστρονόμοι ή φυσικομαθηματικοί, αλλά οι λογοτέχνες ιατροί ήταν διακριτή και πλήθουσα ομάδα. Δεν θα αναφέρω γιατρούς - λογοτέχνες που ευδοκιμούν σήμερα, και συχνά καταλυτικά στα πνευματικά μας πράγματα. Αλλά θα αναφερθώ σε συγγραφείς - ποιητές και πεζογράφους - που, έως πριν λίγα χρόνια, από τη στιγμή που αναχώρησαν για το Αλλού, μας ευαισθητοποίησαν και μας προβλημάτισαν και μας πλούτισαν με την τέχνη του λόγου και τις ιδέες μέσα από αυτήν.
Ετσι, για την ιστορία του πράγματος, θα αναφερθώ σε ένα δομικό στοιχείο στο ευρωπαϊκό θέατρο. Από τον Ιψεν και τον Στρίντμπεργκ ως τον Τσέχοφ τα μεγάλα αριστουργήματα του κριτικού ρεαλισμού στήριζαν πάντα τις ισόρροπες λύσεις των παθών, των αντιθέσεων, των συμφερόντων στη γνώμη ενός προσώπου που ήταν γιατρός και στη γλώσσα της λογοτεχνίας ήταν ρεζονέρ (raisonneur), δηλαδή είχε ως μέσο παρέμβασης στον κόσμο των ποικίλων αντιθέσεων την ψυχρή, ορθολογιστική, τεκμηριωμένη άποψη. Συχνά, όπως ο Δικαστής Μπρακ στην «Εντα Γκάμπλερ» του Ιψεν, οι «ήρωες» αυτοί ήταν κυνικοί και, όχι σπάνια, βρίσκονταν στη σκηνή λίγες μέρες πριν διαγνωστούν ως καταδικασμένοι να πεθάνουν άνθρωποι. Ετσι παρεμβαίνουν στη δράση ως τεκμήριο ζωντανό και προσεχώς νεκρό της εντύπωσης πως ο άνθρωπος είναι μια φυσική οντότητα, όπως όλα τα άλλα ζώντα όντα που υπόκεινται νομοτελειακά στη φθορά. Και μόνο αυτή η διαπίστωση καθιστά τον άνθρωπο που το συνειδητοποιεί κυνικό μεν, φιλάνθρωπο δε, και συχνά σατιρικό και χιουμορίστα. Πριν προχωρήσω, θυμίζω πως γιατρός ήταν ο Μανόλης Αναγνωστάκης, ο Νίκος Ζακόπουλος, ο Μάρκος Αυγέρης, ο Γιώργος Χειμωνάς, ο Δημήτρης Παπαδίτσας.
Eτσι δεν ήταν για μένα έκπληξη που ένας παλιός μου μαθητής και μαθητής της μακαρίτισσας της γυναίκας μου, ο οποίος είναι σήμερα διακεκριμένος καρδιολόγος, εμφανίστηκε ως πεζογράφος, και μάλιστα πρωτότυπος. Είναι ο Θάνος Πιπιλής που τον θυμάμαι παιδί στην τάξη από τότε να έχει λογοτεχνικά ενδιαφέροντα, τουλάχιστον, παρόλο που ως γιος γιατρού προαλειφόταν για καριέρα Ασκληπιάδη, μετείχε ενεργά και τα γραπτά του σε θέματα λογοτεχνίας, κριτικής, τεχνών και πολιτισμικών θεσμών ήταν σημαντικά. Επειδή έχω μια σχεδόν άρρωστη οπτική μνήμη, μπορώ να φέρω στο παρόν τη γραφή του και να την ξεχωρίσω ανάμεσα σε δεκάδες γραπτά. Δεν θυμάται κανείς τον γραφικό χαρακτήρα ενός ανθρώπου, αν ο άνθρωπος αυτός δεν διατυπώνει ενδιαφέρουσες, αν όχι αιρετικές, ηθικές και φιλοσοφικές, ακόμη και θρησκευτικές, απόψεις.
Ο Πιπιλής ως καρδιολόγος εξαρτάται ως όργανο από το στηθοσκόπιο. Και το όργανο αυτό με τις ενδείξεις του καθοδηγεί τον γιατρό να προχωρήσει σε θεραπευτικά μέσα ανάκαμψης. Ο Πιπιλής δε με αιφνιδίασε ως λογοτέχνης ή ως εραστής της λογοτεχνίας, με ενθουσίασε με το βιβλίο του «Ιατρικό ημι-απόρρητο» των εκδόσεων Καπόν που, ψάχνοντας για θέματα και χαρακτήρες, τα βρήκε στους αρρώστους του. Ετσι 34 άρρωστοί του, ανώνυμα βέβαια, είναι ο «μύθος» της έξοχης, γεμάτης χιούμορ πεζογραφίας του. Το ενδιαφέρον αυτών των κειμένων βρίσκεται στο γεγονός ότι επιτρέπουν ποικίλους τρόπους προσέγγισης. Θα μπορούσαν να αποτελέσουν ιατρικό ημερολόγιο του γιατρού και να εξεταστούν και να προβληθούν ασθένειες, ιδιόρρυθμες και σπάνιες, πολύτιμο υλικό για το σινάφι. Θα μπορούσαν να είναι ημερολόγιο εξέλιξης κάποιων παθήσεων, όπου η πορεία της νόσου και οι αντιδράσεις του ασθενούς αποτελούν πολύτιμο υλικό έρευνας.
Ο Πιπιλής με τους 34 αρρώστους του διαπιστώνει κάτι που, ενώ θεωρητικά το θεωρούσε αυτονόητο, δεν είναι, όταν επιχειρείται μια πραγματολογική αυτοψία. Τι μας διδάσκει κατ' αρχάς η συλλογή περιπτώσεων του Πιπιλή; Το αυτονόητο, αλλά διαφεύγον, πως κάθε άνθρωπος είναι τελείως πρωτότυπη και διακριτή περίπτωση που τα χαρακτηριστικά της προβάλλονται, όταν ασθενεί. Τότε εμφανίζονται φοβίες, αρνήσεις, επιθετικότητα, μοιρολατρία, αμφισβήτηση του Θεού και άλλοτε πάλι επανάκαμψη στα θεία.
Λέμε συνήθως πως ο χαρακτήρας ενός ανθρώπου αποκαλύπτεται σε κρίσιμες περιπτώσεις. Οι Αγγλοι, μάλιστα, εντόπιζαν την αποκάλυψη των αρνητικών ή θετικών αντανακλαστικών ενός ατόμου στο τιμόνι του αυτοκινήτου. Ο Πιπιλής, αναζητώντας ως προϋπόθεση προσέγγισης του ασθενούς το ιστορικό του, πράγμα, βέβαια, αυτονόητο, εντοπίζει πλευρές, όψεις, ακόμα και λειτουργίες του πάσχοντος εκεί όπου δεν το περιμένει κανείς που οδηγούν στα μονοπάτια που φτάνουν στον πυρήνα του προβλήματος. Ο Πιπιλής έχει μετάσχει με επιτελείο γιατρών σε εκστρατείες σε μακρινά νησιά, όπως π.χ. το Καστελλόριζο, για να βοηθήσουν συμπολίτες μας να ερευνήσουν την υγεία τους και να προλάβουν ανεπιθύμητες εξελίξεις.
Ο Πιπιλής έχει χιούμορ. Εξάλλου, χωρίς χιούμορ (ελληνική λέξη: «χυμός», όπως πρώτος ο Ιπποκράτης τον θεσμοθέτησε ως κύριο συστατικό στοιχείο της ανθρώπινης συμπεριφοράς) δεν μπορεί κανείς να προσεγγίσει ανεπανάληπτες, ανθρώπινες, ψυχοσωματικές περιπτώσεις.
Το πράγματι εξαίσιο χιούμορ του Πιπιλή μάς υποχρεώνει να αντιληφθούμε άλλη μια φορά τη διαφορά χιούμορ και πλάκας. Είμαι 60 χρόνια δάσκαλος και η βιογραφία μου είναι οι μαθητές μου. Το βιβλίο του Πιπιλή είναι η δική του βιογραφία μέσω των ασθενών του. Δασκάλους και γιατρούς θα ακούσεις συχνά να εντοπίζουν γεγονότα του παρελθόντος με αναφορά σε μαθητές ή αρρώστους. Κάτι σαν δρομοδείχτες.
Δεν θέλω τώρα να επεκταθώ και να συζητήσω, αν δάσκαλος ή γιατρός, εντέλει, διαμορφώνουν χαρακτήρα με δομικά υλικά την πείρα τους και τις εξέχουσες περιπτώσεις. Το χιούμορ του Πιπιλή είναι λυτρωτικό, διότι κατορθώνει να προσεγγίσει φιλάνθρωπα, με απόλυτη κατανόηση των ανθρωπίνων, τον πόνο, την αρρώστια και, συχνά, την πορεία μιας ψυχής προς Αλλού.
Το βιβλίο του Πιπιλή εικονογραφείται από τον άλλοτε πάλι μαθητή μας Αλέξη Χατζηαλεξίου, με ανάλογο φιλάνθρωπο χιούμορ.
Θάνος Πιπιλής
Ιατρικό ημι-απόρρητο
Εικονογράφηση: Αλέξης Χατζηαλεξίου
Εκδ. Καπόν, 2020, σελ. 128
Τιμή 14,50 ευρώ
Έντυπη Έκδοση
Το παρόν άρθρο, όπως κι ένα μέρος του περιεχομένου του tanea.gr, είναι διαθέσιμο μόνο σε συνδρομητές.
