Το καθεστώς του Αλεξάντρ Λουκασένκο είναι φανερό ότι αιφνιδιάστηκε από την αποφασιστικότητα των διαδηλωτών. Οπως επισημαίνει όμως ο Πιοτρ Σμολάρ στη «Monde», αυτή η μικρή και παραγνωρισμένη χώρα αιφνιδίασε και όλους εμάς, ειδικούς, διπλωμάτες, δημοσιογράφους.
Ο μετασοβιετικός χώρος έχει γνωρίσει πολλές αναταραχές και λαϊκά κινήματα. Καμιά από τις επαναστάσεις των τελευταίων ετών όμως, στη Γεωργία, στην Ουκρανία ή στο Κιργιστάν, δεν παραπέμπει σε αυτό που γίνεται σήμερα στη Λευκορωσία. Ως τώρα πιστεύαμε ότι η χώρα αυτή θα παρέμενε για πάντα ήσυχη, λόγω της σφοδρής καταστολής από το καθεστώς, των στενών δεσμών με τη Μόσχα και της οικονομικής της εξάρτησης από τη Ρωσία. Κι όμως, όταν ο Λουκασένκο κέρδιζε το 2010 μια τέταρτη θητεία ύστερα από εκλογές βίας και νοθείας, 40.000 άνθρωποι είχαν βγει στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν.
Τότε δεν είχαν αντέξει. Τώρα τα πράγματα φαίνεται να είναι διαφορετικά. Ενας λόγος είναι ότι το λαϊκό κίνημα είναι ρευστό, όπως εκείνο του Χονγκ Κονγκ. Δεν έχει νευραλγικό κέντρο, πέρα από κάποια πρόσωπα. Εχει όμως πολλές αυτόνομες διακλαδώσεις. Εδώ πραγματοποιούν μια πορεία. Εκεί κορνάρουν στα αυτοκίνητα.
Πιο πέρα πετούν μπαλόνια, σχηματίζουν μια ανθρώπινη αλυσίδα ή διαδηλώνουν με τα ρούχα της δουλειάς, όπως γινόταν στα ναυπηγεία του Γκντανσκ το 1980, έναν χρόνο πριν από τον στρατιωτικό νόμο. Τα εργοστάσια σμίγουν με τα εργοστάσια, σε μια χώρα όπου η βιομηχανία τροφοδοτεί τη συλλογική φαντασία. Οι διευθυντές δεν μπορούν να τους συγκρατήσουν. Ηρθε λοιπόν το τέλος του Λουκασένκο;
Το καθεστώς υπερτίμησε τις δυνάμεις του ανακοινώνοντας ότι ο Λουκασένκο κέρδισε με 80%, σχεδόν όπως το 2001, το 2006, το 2010, το 2015. Ο δικτάτορας επαναλάμβανε πάντα ότι είναι ο «Μπάτκα» – ο πατέρας – που προστατεύει τον λαό του από το χάος. Το επανέλαβε αυτό το Σαββατοκύριακο, αλλά τα λόγια του τα πήρε ο αέρας. Η αποσύνθεση ενός καθεστώτος, γράφει ο Σμολάρ, αρχίζει πάντα από τη γλώσσα που χρησιμοποιεί.
Το πατερναλιστικό αυτό σύστημα, που ενισχυόταν από την οικονομική βοήθεια της Μόσχας, δεν δεχόταν σοβαρή αμφισβήτηση. Βασιζόταν πάντα στον φόβο του χάους, επικαλούμενο και τα όσα συνέβησαν μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης. Για όσους γεννήθηκαν όμως μετά την άνοδο του Λουκασένκο στην εξουσία, πριν από 26 χρόνια, τα γεγονότα εκείνα δεν σημαίνουν τίποτα.
Ο δικτάτορας πίστευε ότι όλα θα συνέβαιναν ξανά όπως παλιά: με εκτεταμένη νοθεία. Εγινε το αντίθετο. Οι χιλιάδες συλλήψεις, οι βιαιότητες, οι εξευτελισμοί συσπείρωσαν την αντιπολίτευση. Στο τέλος ήταν θέμα αξιοπρέπειας.
