Ο νόμος για το άσυλο (II)

Υποστήριξα σε προηγούμενο σημείωμά μου (29/7) ότι το πανεπιστημιακό άσυλο εμποδίζει, αντί να προστατεύει, την ακαδημαϊκή ελευθερία, ότι στερείται αποτελεσματικότητας και, εν πολλοίς, χρησιμότητας, αλλά και ότι μετατράπηκε ουσιαστικά σε ένα άβατο που εμποδίζει τις κρατικές αρχές να ανταποκριθούν στην υποχρέωσή τους να προστατεύσουν αποτελεσματικά θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Θα μπορούσε αυτό να είχε αποτραπεί; Η απάντηση είναι σε μεγάλο βαθμό θετική. Μέσα αποφυγής και περιορισμού της καταστρατήγησης του αυθεντικού σκοπού του ασύλου υφίστανται. Δυστυχώς, δεν χρησιμοποιήθηκαν αποτελεσματικά και συστηματικά.

Κατάλληλα εργαλεία για την ευθυγράμμιση του πανεπιστημιακού ασύλου με την ratio του υπάρχουν στο νομικό μας σύστημα. Ανέφερα ήδη στο προηγούμενο σημείωμα την κατάχρηση δικαιώματος. Τελείως πρόχειρα - αν και αρμόδιοι να μας διαφωτίσουν σχετικά είναι οι διοικητικολόγοι και οι ποινικολόγοι - μου έρχονται στο νου όροι όπως πειθαρχικά ελεγχόμενη παράνομη παράλειψη που στοιχειοθετεί αξίωση αποζημίωσης και, σε ακραίες περιπτώσεις, παράβαση καθήκοντος, όταν τα αρμόδια όργανα αδρανούν και η αστυνομία δεν παρεμβαίνει στον πανεπιστημιακό χώρο.

Υπάρχει όμως και ένα άλλο, γενικότερο και πλέον ελαστικό, εργαλείο διαθέσιμο στα χέρια της ελληνικής δικαιοσύνης. Αναφέρομαι στη στάθμιση δικαιωμάτων. Οπως προανέφερα, η ελληνική πολιτεία έχει θετική υποχρέωση να προστατεύσει στο βαθμό που της είναι δυνατό (υποχρέωση μέσου, όχι αποτελέσματος) θεμελιώδη συνταγματικά δικαιώματα όπως η ζωή, η υγεία/σωματική ακεραιότητα, η περιουσία και η ελευθερία (ακαδημαϊκής) έκφρασης. Οταν αυτά απειλούνται ή πλήττονται στο χώρο του πανεπιστημίου, το άσυλο εμποδίζει την αστυνομία να παρέμβει με σκοπό να ασκήσει το πλήρες εύρος των λειτουργιών της, μεταξύ των οποίων η αποτροπή, η καταστολή, η αυτόφωρη σύλληψη και η συλλογή αποδεικτικού υλικού. Με αυτόν τον τρόπο, ένας νόμος που φτιάχτηκε για να προστατεύει την ακαδημαϊκή ελευθερία απολήγει, έτσι όπως εφαρμόζεται ως άβατο στη χώρα μας, να παρεμποδίζει σωρεία συνταγματικών δικαιωμάτων, ακόμα και έξω από τον πανεπιστημιακό χώρο.

Για παράδειγμα, ας αναλογιστεί κανείς πόσο αποτελεσματική μπορεί να είναι η απονομή της δικαιοσύνης και σε τι βαθμό μπορεί να απολαύσει ο πολίτης το δικαίωμα δίκαιης δίκης όταν η αστυνομία δεν μπορεί να συλλέξει αποδεικτικό υλικό από τον τόπο τέλεσης αξιόποινης πράξης (η οποία μπορεί να συνεπάγεται και αστική διαφορά) επειδή ο τόπος αυτός τυχαίνει να είναι το πανεπιστήμιο. Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις που η απόλαυση ενός θεμελιώδους δικαιώματος προσκρούσει στο άσυλο εφαρμόζεται η αρχή της αναλογικότητας και το κριτήριο της αναγκαιότητας που αυτή εμπεριέχει. Σε ποιο βαθμό είναι αναγκαία η διά μέσω του πανεπιστημιακού ασύλου προστασία της ακαδημαϊκής ελευθερίας όταν τελείται ένα πλημμέλημα άσχετο με τη λειτουργία του πανεπιστημίου στους χώρους αυτού; Αν δεν είναι αναγκαία, αν δεν πλήττεται διά της αστυνομικής παρουσίας η ακαδημαϊκή ελευθερία, δεν υπάρχει λόγος να εφαρμόζεται το άσυλο και να παρεμποδίζεται κατά τα λοιπά η προστατευτική δράση των κρατικών αρχών.

Η συστηματική εφαρμογή ενός τέτοιου είδους στάθμισης, αλλά και άλλων νομικών μέσων, μερικά εκ των οποίων ανέφερα, θα είχε περιορίσει τους ανορθολογισμούς του πανεπιστημιακού ασύλου και θα του είχε δώσει τις διαστάσεις που του αναλογούν, στο μέτρο και στο βαθμό που όντως εξυπηρετεί την ακαδημαϊκή ελευθερία. Οσοι πραγματικά ενδιαφέρονται για την ακαδημαϊκή ελευθερία, μέσο πραγμάτωσης της οποίας είναι το πανεπιστημιακό άσυλο στην αυθεντική του μορφή, θα έπρεπε να είχαν προστατεύσει το άσυλο περιορίζοντάς το, σταθμίζοντάς το έναντι άλλων πληττομένων αξιών και δικαιωμάτων, αλλά και αποτρέποντας την καταχρηστική άσκησή του. Στις σημερινές του, εν τοις πράγμασι σχεδόν απόλυτες νομικά διαστάσεις, το άσυλο-άβατο φαίνεται στα μάτια μου αντισυνταγματικό.

Ο Βασίλης Π. Τζεβελέκος είναι αναπληρωτής καθηγητής στη Νομική Σχολή του Πανεπιστημίου του Λίβερπουλ