Σαν σήμερα, 10 Νοεμβρίου 1919, γεννήθηκε στη Σιβηρία ο Μιχαήλ Τιμοφέγεβιτς Καλάσνικοφ, ο άνθρωπος που άλλαξε για πάντα την ιστορία του πολέμου, της στρατιωτικής τεχνολογίας και –κατά κάποιον τρόπο– της ίδιας της ανθρωπότητας. Δημιουργός του AK-47, του πιο αναγνωρίσιμου και διαδεδομένου όπλου εφόδου στον κόσμο, ο Καλάσνικοφ υπήρξε ταυτόχρονα σύμβολο τεχνικής ιδιοφυΐας και ηθικού διλήμματος, ένας μηχανικός που δεν σταμάτησε ποτέ να παλεύει ανάμεσα στην υπερηφάνεια και τη θλίψη για το δημιούργημά του.
Από αγρότης σε μηχανικό του Κόκκινου Στρατού
Ο Μιχαήλ Καλάσνικοφ γεννήθηκε σε μια αγροτική οικογένεια στη μικρή πόλη Κουρια, στην επαρχία Αλτάι της τότε Σοβιετικής Ρωσίας. Ήταν το 17ο παιδί μιας πολύτεκνης οικογένειας που υπέστη διώξεις από το σταλινικό καθεστώς, καθώς θεωρήθηκε «κουλάκος» – εύπορος αγρότης. Από μικρός έδειξε κλίση στη μηχανική και στις κατασκευές, συναρμολογώντας μηχανές και εργαλεία με ελάχιστα μέσα.
Η ζωή του άλλαξε το 1938, όταν κατατάχθηκε στον Κόκκινο Στρατό ως μηχανικός αρμάτων μάχης. Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, τραυματίστηκε σοβαρά στη μάχη του Μπριάνσκ το 1941. Νοσηλευόμενος σε στρατιωτικό νοσοκομείο, άκουγε συνεχώς τους τραυματίες στρατιώτες να διαμαρτύρονται για τη χαμηλή αξιοπιστία των σοβιετικών όπλων. Εκεί γεννήθηκε η ιδέα που θα άλλαζε τον 20ό αιώνα: να σχεδιάσει ένα όπλο απλό, ανθεκτικό και αποτελεσματικό, που θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει κάθε στρατιώτης, σε κάθε συνθήκη.
Το AK-47: Ένα όπλο, ένας μύθος
Το Avtomat Kalashnikova 1947, όπως ήταν η πλήρης ονομασία του, παρουσιάστηκε επισήμως το 1947 και έγινε το βασικό όπλο του σοβιετικού στρατού από το 1949. Το AK-47 ξεχώριζε για την απλότητα στον μηχανισμό λειτουργίας, την αντοχή του σε λάσπη, άμμο, νερό και ακραίες θερμοκρασίες, τη χαμηλή ανάγκη συντήρησης, και την ευκολία κατασκευής και εκπαίδευσης.
Χρησιμοποιήθηκε από δεκάδες χώρες και στρατούς, έγινε σύμβολο επαναστάσεων και ελευθεριακών κινημάτων, αλλά και εργαλείο σε χέρια τρομοκρατών, ανταρτών και εγκληματικών οργανώσεων. Υπολογίζεται ότι πάνω από 100 εκατομμύρια αντίγραφα και παραλλαγές του AK έχουν παραχθεί παγκοσμίως, καθιστώντας το το πιο διαδεδομένο όπλο στην ιστορία.
Η εικόνα του Καλάσνικοφ συνδέθηκε με την ισχύ της Σοβιετικής Ένωσης, ενώ το όπλο του έγινε σύμβολο στη σημαία της Μοζαμβίκης, στο εθνόσημο της Ζιμπάμπουε και σε δεκάδες επαναστατικές οργανώσεις. Παρά τη δόξα του, ο ίδιος δεν κέρδισε ποτέ περιουσία από την εφεύρεσή του, καθώς τα δικαιώματα ανήκαν στο κράτος.
Ηθικό βάρος μιας «ιδιοφυΐας»
Παρότι έγινε ήρωας της Σοβιετικής Ένωσης, ο Καλάσνικοφ δεν έπαψε να νιώθει βαθύ ηθικό προβληματισμό για τη χρήση του όπλου του. «Εγώ έφτιαξα ένα όπλο για την υπεράσπιση της πατρίδας μου», έλεγε. «Δεν είμαι υπεύθυνος για το ότι χρησιμοποιήθηκε σε εγκλήματα ή από τρομοκράτες».
Ωστόσο, προς το τέλος της ζωής του, παραδέχθηκε τη θλίψη και την ενοχή που ένιωθε βλέποντας τη φήμη του AK-47 να εξαπλώνεται ανεξέλεγκτα. Σε επιστολή του προς τον Πατριάρχη Κύριλλο λίγο πριν πεθάνει, έγραφε:
«Η ψυχή μου πονάει κάθε φορά που σκέφτομαι πόσες ζωές έχει αφαιρέσει το όπλο μου. Ίσως φταίω εγώ, ως χριστιανός, που έδωσα σε τόσους ανθρώπους τη δυνατότητα να σκοτώνουν».
Παρότι ο Πατριάρχης απάντησε ότι «η ευθύνη για τις δολοφονίες ανήκει σε όσους πατούν τη σκανδάλη», ο Καλάσνικοφ δεν ξεπέρασε ποτέ το βάρος της δημιουργίας του.
Από την κόκκινη σημαία στην παγκόσμια κουλτούρα
Το AK-47 έγινε κάτι πολύ περισσότερο από ένα όπλο: ένα παγκόσμιο πολιτισμικό σύμβολο. Εμφανίστηκε σε ταινίες, τραγούδια, βιντεοπαιχνίδια, σημαίες και διαφημίσεις. Ήταν το «όπλο του λαού» στα μάτια των επαναστάσεων, αλλά και ο εφιάλτης στα χέρια των εγκληματιών.
Από τους Βιετκόνγκ στο Βιετνάμ μέχρι τους αντάρτες στην Αφρική, από τους μουτζαχεντίν στο Αφγανιστάν έως τις παραστρατιωτικές ομάδες στη Μέση Ανατολή, το Καλάσνικοφ υπήρξε παντού. Έγινε σύμβολο δύναμης, αντίστασης, αλλά και αιματοχυσίας.
Ο Μιχαήλ Καλάσνικοφ παρέμεινε πιστός στη Σοβιετική πατρίδα του, απλός και λιτός μέχρι το τέλος. Δεν φορούσε ποτέ στολές πολυτελείας ούτε επεδίωκε τιμές και χρήματα. Συνέχισε να εργάζεται ως τεχνικός σύμβουλος στο Ιζέβσκ, την πόλη όπου κατασκευαζόταν το όπλο του.
Πέθανε στις 23 Δεκεμβρίου 2013, σε ηλικία 94 ετών. Η Ρωσία τον αποχαιρέτησε με τιμές ήρωα, ενώ το όνομά του παραμένει συνώνυμο τόσο με τη στρατιωτική τελειότητα όσο και με τη σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης εφευρετικότητας.
Σήμερα, περισσότερο από έναν αιώνα μετά τη γέννησή του, ο Καλάσνικοφ εξακολουθεί να προκαλεί θαυμασμό και αντιπαράθεση. Για κάποιους, ήταν ένας αυτοδίδακτος ιδιοφυής μηχανικός που έδωσε στο στρατό του ένα εργαλείο επιβίωσης. Για άλλους, ήταν ο δημιουργός του πιο φονικού μηχανισμού του 20ού αιώνα.
Όπως έλεγε και ο ίδιος: «Το όπλο μου είναι ένα όπλο άμυνας, όχι αδικήματος. Οι άνθρωποι είναι αυτοί που κάνουν τα εγκλήματα, όχι τα όπλα».
Σαν σήμερα, 10 Νοεμβρίου 1919, γεννήθηκε ένας άνθρωπος που με ένα κομμάτι μέταλλο, μερικές βίδες και ένα όραμα, έγραψε ιστορία.
Ένα όπλο που σκόρπισε τον θάνατο και ταυτόχρονα έγινε σύμβολο ισορροπίας δύναμης σε έναν διχασμένο κόσμο.
Ο Μιχαήλ Καλάσνικοφ δεν ήταν απλώς ο δημιουργός του AK-47· ήταν η προσωποποίηση της αντίφασης του ανθρώπου που φτιάχνει για να προστατεύει, αλλά βλέπει το έργο του να σκοτώνει.
Σχόλια
Vidcast: Στα Σχοινιά
