Το 2005, η Τουρκία, λίγο διάστημα μετά την υπογραφή της συμφωνίας για την έναρξη ενταξιακών διαπραγματεύσεων με την Ευρωπαϊκή Ενωση, εγκαινίασε την έκθεση «Οι Τούρκοι» στη Βασιλική Ακαδημία Τεχνών του Λονδίνου. Ο πεντακοσίων σελίδων μεγάλου σχήματος κατάλογος της έκθεσης καλύπτει μια χιλιετία (600-1600) και περιλαμβάνει δείγματα της τέχνης των λαών και φυλών που από τη Μογγολία έφτασαν στη Μεσόγειο και οικοδόμησαν την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η ακμή της οποίας ολοκληρώνεται από την Αλωση ώς τον Σουλεϊμάν τον Μεγαλοπρεπή (1494-1566). Η απόδοση των εκθεμάτων ήταν αβέβαιη («πιθανόν από το Ιράν», «πιθανόν από την Τουρκία», «αποδοσμένα σε»), η επιλογή τους όμως τόνιζε την ισλαμική θρησκευτική και κοσμική τέχνη και παράδοση δίχως αναφορά στο Βυζάντιο, που επηρέασε την τουρκική πολιτική και πολιτιστική επέκταση μέσα από τα εδάφη του κατά τον 7ο ώς τον 9ο αιώνα. Αυτό το κενό κάλυψε λεπτομερώς η έκθεση «Βυζάντιο και Ισλάμ» στο Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης το 2012. Νοοτροπίες, θέματα και τεχνοτροπίες που καλλιεργήθηκαν στο Σινά, σε περιοχές της Συρίας, μαθήματα ζωής από τους Στυλίτες, τους Κόπτες, τους ερημίτες και τους μοναχούς υπήρξαν μια ευδιάκριτη κληρονομιά, αναπόφευκτη για τα τουρκικά επιτεύγματα.
Προσεκτικά διαστρωματωμένο
Το σουλτανικό χαρέμι έμοιαζε πολύ με το χαρέμι στους οίκους των κοινών ανθρώπων, με τη διαφορά ότι ήταν πιο εκτεταμένο και προσεκτικά διαστρωματωμένο. Για τις περισσότερο ή λιγότερο ευκατάστατες οικογένειες το χαρέμι εξυπηρετούσε την πεποίθηση περί σεξουαλικής ευπρέπειας, ότι δηλαδή οι άγαμες γυναίκες και άνδρες που μπορούσαν να συνάψουν νόμιμες ερωτικές σχέσεις έπρεπε να μένουν ξεχωριστά, υποδηλώνοντας ότι η σεξουαλικότητα δεν ήταν η βασική αρχή που ρύθμιζε τα του οίκου. Αν σκεφτούμε πως η οικογένεια κάλυπτε όλους τους βαθμούς συγγένειας, το χαρέμι ήταν ο τόπος όπου συγκατοικούσαν και συμβίωναν ο σύζυγος με τη σύζυγο ή τις συζύγους του (τέσσερις το πολύ), παλλακίδες (δίχως περιορισμό), σκλάβες, αγόρια και κορίτσια, άγαμες, διαζευγμένες, χήρες αδελφές του συζύγου, η χήρα μητέρα του, υπηρέτριες που εξυπηρετούσαν γυναίκες και άνδρες της οικογένειας. Αυτή η δομή διαμόρφωνε ένα εξαιρετικά σύνθετο πλέγμα σχέσεων με την κεφαλή του σπιτιού, πλέγμα που ενείχε το ερωτικό στοιχείο, γεγονός που διατάρασσε σε αρκετές περιπτώσεις τις ισορροπίες και έφερνε στο φως άνομες ή παράνομες πράξεις, αλλά και κουτσομπολιά, που με τη σειρά τους ενίσχυαν την μυθολογία του χαρεμιού ως κέντρου ακολασίας, εκδικήσεων, ατιμωτικής σκλαβιάς, ευνοιοκρατίας. Με αυτό τον τρόπο βεβηλωνόταν η ιερότητα του οίκου, καθώς το ιδιωτικό έχανε την αποκλειστικότητα του μυστικού: έβγαινε στον δημόσιο χώρο και αποτελούσε κοινό θέμα ή και θέαμα. Τέτοια αταξία δυσάρεστη και επιζήμια για την κοινωνία ήταν άκρως ανησυχητική όταν τα βλέμματα στρέφονταν στο σουλτανικό χαρέμι και στις εξουσίες των γυναικών του.
Η βαλιδέ σουλτάνα
Μακρά μελέτη
Ενα στολίδι γλώσσας και τεκμηρίωσης
Το βιβλίο της Λέσλι Πιρς, καθηγήτριας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης, αποτέλεσμα μακράς μελέτης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με έμφαση στις αρχές της νεωτερικής περιόδου, κυκλοφόρησε το 1993 και δεν έχει πάψει να αποτελεί έργο αναφοράς. Το υλικό που προσφέρει θα χρησίμευε για μια έκθεση «Οι Τούρκοι και το χαρέμι»: θα διέλυε τις «οριεντελιστικές» παρερμηνείες και παρεξηγήσεις, θα αποδείκνυε πόσο σημαντικός και σχεδόν πρωτοπόρος υπήρξε ο τουρκικός πολιτισμός του χαρεμιού, θα φώτιζε τις θρησκευτικές και κοσμικές επιρροές της βυζαντινής αυτοκρατορικής αυλής στη σουλτανική ηγεμονία, θα ύψωνε τις «ευνοούμενες» του χαρεμιού στο επίπεδο μιας Μαντάμ ντε Πομπαντούρ, θα υπογράμμιζε πως οι «διομολογήσεις», δηλαδή τα προνόμια των δυτικών δυνάμεων με κέντρο την Κωνσταντινούπολη μπόλιασαν την Τουρκία στη Δύση, θα εξερευνούσε με τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα τις επαφές των ελληνικών κοινοτήτων και των Φαναριωτών με το χαρέμι. Εν αναμονή, το βιβλίο της Λέσλι Πιρς, στολίδι γλώσσας και τεκμηρίωσης, είναι ο απαραίτητος μπούσουλας για τον επαρκή αναγνώστη, για εκείνον που δεν παρασύρει ο άνεμος της πνευματικής ανευθυνότητας και απαιδευσίας.
Το Σουλτανικό χαρέμι
Γυναίκες και εξουσία στην Οθωμανική Αυτοκρατορία
Μτφ. Αννα Πλατάκη
Εκδ. ΜΙΕΤ, 2018, σελ. 614
Τιμή: 37 ευρώ
- Περίεργη διάρρηξη στην Διεύθυνση Εκλογών του ΥΠΕΣ, την ημέρα που παραδόθηκε το πόρισμα για το email gate
- Κουτσούμπας: Μας συναρπάζει η μαζικότητα των κινητοποιήσεων – Στο πανεπιστήμιο Columbia ο γραμματέας του ΚΚΕ
- «Τόσα δίνω, πόσα θες;» – Γιατί οι ΗΠΑ δεν μπορούν να φτιάξουν επαρκή πυρομαχικά για πολέμους