Η αποδόμηση των σουλτάνων

Πώς συνδέεται ο θάνατος του Μωάμεθ Β’ του Πορθητή, του οθωμανού σουλτάνου που κατέκτησε την Κωνσταντινούπολη, με τη δολοφονία μιας προοδευτικής ιστορικού πεντέμισι αιώνες αργότερα στην ίδια πόλη; Τι σχέση έχει με τον φόνο ο καθηγητής και πρώην εραστής της που τη βρίσκει νεκρή με ένα μαχαίρι καρφωμένο στον λαιμό; Ηταν το κίνητρο του δολοφόνου ερωτικό ή μήπως πρέπει να αναζητηθούν βαθύτερα αίτια; Μπορεί να συνδυαστεί η ιστορική έρευνα με την ψυχανάλυση; Και τι ρόλο παίζουν οι ιστορικοί στη συντήρηση ή κατάρριψη των εθνικών μύθων;

Αυτά είναι τα ερωτήματα στα οποία καλείται κανείς να απαντήσει διαβάζοντας τη «Δολοφονία του σουλτάνου», το πιο πρόσφατα μεταφρασμένο στα ελληνικά πόνημα του Αχμέτ Ουμίτ. Ο 56χρονος τούρκος συγγραφέας, που δεν κρύβει τη λατρεία του για την Πόλη, την Ιστορία και τα αστυνομικά μυστήρια, γίνεται ολοένα και πιο αγαπητός στη χώρα μας: εφτά από τα είκοσι τέσσερα βιβλία του έχουν ήδη κυκλοφορήσει από έλληνες εκδότες, με δημοφιλέστερο τις «Μνήμες της Κωνσταντινούπολης» (Πατάκης, 2012). Αυτό ήταν άλλωστε το μυθιστόρημα που τον έκανε ευρύτερα γνωστό και στην Τουρκία.

Οπως και τα περισσότερα βιβλία του, η «Δολοφονία του σουλτάνου» διαδραματίζεται στην πιο ευρωπαϊκή από τις τουρκικές πόλεις. Ο εξηντάρης πρωταγωνιστής Μουστάκ μπέης, διαπρεπής ιστορικός, πάσχει από διασχιστική φυγή: έχει διαλείψεις μνήμης και δεν μπορεί να θυμηθεί τίποτε από όσα έκανε ενώ βρισκόταν σε σύγχυση. Παράλληλα βρίσκεται στα πρόθυρα της σχιζοφρένειας: μιλά συχνά στον σκοτεινό εαυτό του μέσα στον καθρέφτη. Οταν λοιπόν βρίσκει δολοφονημένη τη Νουζχέτ χανούμ, νεανικό του έρωτα που δεν ξέχασε ποτέ, θεωρεί ότι ίσως ευθύνεται εκείνος για τον θάνατό της. Τη στιγμή όμως που διαπιστώνει πως η Νουζχέτ, επίσης ιστορικός, ερευνούσε αν ο Μωάμεθ ο Πορθητής είχε δολοφονηθεί από τον γιο του, αρχίζει να υποψιάζεται άλλους πανεπιστημιακούς και φοιτητές τους που θα ήθελαν να εμποδίσουν –υποτίθεται –να σπιλωθεί η εικόνα των ηρώων του τουρκικού έθνους.

Το «υποτίθεται» έχει τη βαρύτητά του. Προσωπικά δεν βρήκα τίποτα συγκλονιστικό σε μια ενδεχόμενη αποκάλυψη ότι ο Μωάμεθ Β’ δολοφονήθηκε από τον γιο του. Οι αδελφοκτονίες και οι πατροκτονίες ανάμεσα στους οθωμανούς σουλτάνους δεν ήταν ιστορικά διόλου ασυνήθιστες και αδυνατώ να καταλάβω πώς θα μπορούσε να σοκάρει αυτό την τουρκική κοινή γνώμη. Εν πάση περιπτώσει, το σπάσιμο αυτού του υποτιθέμενου ταμπού γίνεται αφορμή για ένα ταξίδι στο οθωμανικό παρελθόν και στον βίο του Μωάμεθ Β’, το οποίο κορυφώνεται με την περιγραφή της πολιορκίας και της Αλωσης της Κωνσταντινούπολης, την περιπλάνηση στα σημεία των μαχών και την παράλληλη ξενάγηση στη μοντέρνα Ιστανμπούλ. Σαν παλιός παραμυθάς, ο Ουμίτ μάς δείχνει την αγαπημένη του πόλη: αυτό ξέρει να το κάνει καλά.

Ο σκόπελος

Ο προβληματισμός για το πώς αφηγούνται την Ιστορία οι νικητές και οι ηττημένοι και το πόσο σχετική μπορεί να είναι η ιστορική αλήθεια είναι ίσως από τα πλέον ενδιαφέροντα στοιχεία του βιβλίου, ενώ άλλο αφορά τον τρόπο που ο συγγραφέας προτείνει τον συνδυασμό φαινομενικά άσχετων μεταξύ τους επιστημών για την επίλυση ιστορικών αινιγμάτων. Κάπως έτσι ο Πορθητής επικοινωνεί με τον Φρόιντ αλλά και με τον Ντοστογέφσκι. Δυστυχώς όμως το νουάρ κομμάτι του αποδεικνύεται ιδιαίτερα κουραστικό. Η αφήγηση του Ουμίτ παραμένει όμορφη, αλλά ειδικά στην αρχή επαναλαμβάνεται συνεχώς και η υπόθεση εξελίσσεται απελπιστικά αργά. Εύκολα θα αφαιρούσε κανείς 200 σελίδες από το μυθιστόρημα, το οποίο σε ορισμένα σημεία πλατειάζει δίχως κανένα λόγο. Αν ο αναγνώστης καταφέρει και ξεπεράσει αυτόν τον σκόπελο, θα φτάσει στη λύση του δράματος, η οποία πάντως είναι επίσης μάλλον απογοητευτική. Θα ανακουφιστεί –πιθανότατα –που θα έχει ολοκληρώσει το βιβλίο, μα τουλάχιστον θα έχει πάρει ένα ενδιαφέρον μάθημα Ιστορίας.