Πριν από πέντε χρόνια, οι λαϊκές εξεγέρσεις άρχισαν να απλώνονται στον αραβικό κόσμο. Αλλαξε κάτι θετικά από αυτές; Ο Πάτρικ Κόκμπερν, ανταποκριτής βρετανικών εφημερίδων στη Μέση Ανατολή, δεν είναι αισιόδοξος.
«Η Αραβική Ανοιξη ήταν μια παραπλανητική φράση» γράφει στην «Ιντιπέντεντ». «Υπονοούσε ότι παρακολουθούμε μια ειρηνική μετάβαση από αυταρχικά καθεστώτα στη δημοκρατία, παρόμοια με τα όσα έγιναν μετά την κατάρρευση του κομμουνισμού στην Ανατολική Ευρώπη. Η ονομασία αυτή παρουσίαζε μια υπεραπλουστευμένη άποψη των πολιτικών υλικών που παρήγαγαν τις διαδηλώσεις και τις εξεγέρσεις του 2011 και δημιούργησε υπερβολικά αισιόδοξες προσδοκίες για το αποτέλεσμα».
Πέντε χρόνια αργότερα είναι ξεκάθαρο ότι το αποτέλεσμα εκείνων των εξεγέρσεων ήταν σε αρκετές περιπτώσεις καταστροφικό, οδήγησε σε πολέμους ή μεγαλύτερη καταπίεση σε όλες –εκτός μιας –τις χώρες που κάλυψε η Αραβική Ανοιξη, συμπεραίνει.

Η Συρία, η Λιβύη και η Υεμένη σπαράσσονται από εμφύλιους πολέμους, οι οποίοι δεν δείχνουν κανένα σημάδι επίλυσης. Στην Αίγυπτο και στο Μπαχρέιν αυταρχικά καθεστώτα επιβάλλουν ακόμα μεγαλύτερους περιορισμούς ενώ οι ελευθερίες των πολιτών είναι πολύ λιγότερες από όσα ίσχυαν πριν από το 2011.

Μόνο στην Τυνησία, απ’ όπου και ξεκίνησε η σπίθα των εξεγέρσεων, οι πολίτες απολαμβάνουν σήμερα περισσότερα δικαιώματα από ό,τι πριν.

«Τι πήγε τόσο καταστροφικά λάθος;» αναρωτιέται. «Σε κάποιες περιπτώσεις η άλλη πλευρά ήταν πολύ ισχυρή, όπως στο Μπαχρέιν όπου οι ελπίδες για δημοκρατικά δικαιώματα από την πλειοψηφία των σιιτών διαλύθηκαν από τη σκληρή σουνιτική μοναρχία.

Η Σαουδική Αραβία έστειλε στρατεύματα και οι διαμαρτυρίες στη Δύση για την καταπίεση των διαδηλωτών στο Μπαχρέιν ήταν ελάχιστες. Αυτή η απραξία ήρθε σε σφοδρή αντίθεση με τις διαρκείς καταγγελίες από τη Δύση για τη βίαιη διάλυση από το καθεστώς του Μπασάρ αλ Ασαντ της σουνιτικής εξέγερσης στη Συρία. Ο εμφύλιος στη Συρία είχε κοινωνικές, πολιτικές και θρησκευτικές ρίζες, όμως η θρησκεία ήταν εκείνη που επισκίαζε τα πάντα».

Γιατί λοιπόν το ακραίο Ισλάμ που δεν ανέχεται τη διαφορετικότητα συνεργάστηκε για την προώθηση δημοκρατικών δικαιωμάτων; «Επειδή ο εθνικισμός και ο σοσιαλισμός απορρίφθηκαν ως συνθήματα των παλαιών καθεστώτων, συχνά στρατιωτικών καθεστώτων που είχαν μετατρέψει τις χώρες τους σε αστυνομικά κράτη, τα οποία συχνά ελέγχει μια βασιλική οικογένεια.

Τα ισλαμικά κινήματα έγιναν ο κύριος δίαυλος έκφρασης διαφωνιών και αντιπολίτευσης στο status quo, όμως δεν είχαν ιδέα με τι να τα αντικαταστήσουν. Αυτό έγινε έκδηλο στην Αίγυπτο όπου οι διαδηλωτές δεν κατόρθωσαν ποτέ να ελέγξουν το κράτος και η Μουσουλμανική Αδελφότητα ανακάλυψε ότι η νίκη στις εκλογές δεν έφερε την πραγματική εξουσία».

Τα κινήματα διαμαρτυρίας στις αρχές του 2011 εμφανίστηκαν ως προοδευτικά με όρους πολιτικής ελευθερίας και οι ηγέτες τους το πίστευαν πραγματικά. Ομως είχε σημειωθεί ήδη μια πραγματική αλλαγή στην ισορροπία δύναμης στον αραβικό κόσμο τα προηγούμενα 30 χρόνια, με τη Σαουδική Αραβία και τις μοναρχίες του Κόλπου να παίρνουν την ηγεσία από εθνικιστικά κράτη.

Ηταν ένα από τα παράδοξα της Αραβικής Ανοιξης –αντάρτες που θεωρητικά αποζητούσαν να τεθεί τέλος στις δικτατορίες της Συρίας και της Λιβύης υποστηρίχθηκαν από αυταρχικές μοναρχίες του Κόλπου.

Η Δύση έπαιξε ρόλο υποστηρίζοντας αυτές τις εξεγέρσεις εναντίον ηγετών που ήθελε να απομακρυνθούν, όπως ο Μουαμάρ Καντάφι και ο Ασαντ. Ομως ασχολήθηκε ελάχιστα με το πώς θα μπορούσαν να αντικατασταθούν αυτά τα καθεστώτα. Κανείς δεν διέβλεψε ότι ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία ήταν βέβαιο πως θα αποσταθεροποιούσε το Ιράκ και θα οδηγούσε σε αναζωπύρωση της σύγκρουσης σουνιτών – σιιτών.
«Ενας ακόμα λανθασμένος υπολογισμός», καταλήγει ο Κόκμπερν, «ήταν ότι κανείς δεν προέβλεψε πως η ένοπλη εξέγερση στη Συρία και στο Ιράκ θα περνούσε πολύ γρήγορα υπό τον έλεγχο των τζιχαντιστών. Οι αντάρτες της αντιπολίτευσης εγκατέλειψαν γρήγορα τα όπλα ή σκοτώθηκαν στη διάρκεια του πρώτου χρόνου των συγκρούσεων και τελικά εκείνοι που έμειναν και πολλαπλασιάστηκαν ήταν τα ακραία μέλη των φανατικών ισλαμικών κινημάτων που πάντα ανθούν σε συνθήκες βίας».

2010-2012: ένας άνεμος αμφισβήτησης σαρώνει τον αραβικό κόσμο

2010

17 Δεκεμβρίου

Τυνησία

Ενας μικροπωλητής ονόματι Μοχάμεντ Μπουαζίζι αυτοπυρπολείται στο Σίντι Μπουζίντ διαμαρτυρόμενος για την κατάσχεση του εμπορεύματός του από την αστυνομία. Ξεκινάει η Επανάσταση των Γιασεμιών

2011

14 Ιανουαρίου

Τυνησία

Επειτα από 23 χρόνια απολυταρχίας, ο πρόεδρος Μπεν Αλι παραιτείται και εγκαταλείπει τη χώρα υπό την πίεση της λαϊκής εξέγερσης

25 Ιανουαρίου

Αίγυπτος

Ξεσπάει η Επανάσταση του Νείλου

11 Φεβρουαρίου

Αίγυπτος

Ο πρόεδρος Μουμπάρακ, που βρίσκεται στην εξουσία από το 1981, παραιτείται και μεταβιβάζει τις εξουσίες του στον στρατό

14 Φεβρουαρίου

Μπαχρέιν

Εξέγερση της σιιτικής πλειοψηφίας εναντίον της σουνιτικής μοναρχίας. Θα κατασταλεί έναν μήνα αργότερα με τη βοήθεια της Σαουδικής Αραβίας

15 Φεβρουαρίου

Λιβύη

Ξεσπάει εξέγερση εναντίον του καθεστώτος του Μουαμάρ Καντάφι

6 Μαρτίου

Συρία

Περίπου 15 έφηβοι συλλαμβάνονται και βασανίζονται στη Ντεράα, επειδή έγραψαν σε τοίχους αντικυβερνητικά συνθήματα

15 Μαρτίου

Συρία

Διαδηλώσεις στη Δαμασκό – το κίνημα διαμαρτυρίας καταστέλλεται βίαια από το καθεστώς του Μπασάρ αλ Ασαντ

19 Μαρτίου

Λιβύη

Στρατιωτική επέμβαση στη Λιβύη, με σκοπό τη στήριξη των ανταρτών, από μια συμμαχία υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, της Γαλλίας και της Βρετανίας, με απόφαση του ΟΗΕ

3 Αυγούστου

Αίγυπτος

Αρχίζει η δίκη του Χόσνι Μουμπάρακ και των γιων του

Λιβύη

Οι λίβυοι αντάρτες καταλαμβάνουν την Τρίπολη

20 Οκτωβρίου

Λιβύη

Ο Μουαμάρ Καντάφι αιχμαλωτίζεται και σκοτώνεται από τους αντάρτες. Μια νέα κυβέρνηση, που προκύπτει μέσα από το Εθνικό Μεταβατικό Συμβούλιο των ανταρτών, θα αναλάβει να ανοικοδομήσει τη χώρα

23 Οκτωβρίου

Τυνησία

Νίκη του ισλαμικού κόμματος Ενάντα στις εκλογές για τη Συνταγματική Συνέλευση

23 Νοεμβρίου

Υεμένη

Εχοντας τραυματιστεί στη διάρκεια επίθεσης, ο Αλί Αμπντάλα Σάλεχ, πρόεδρος της Υεμένης επί 33 χρόνια, δέχεται να εγκαταλείψει την εξουσία τον Φεβρουάριο του 2012 σε αντάλλαγμα τη χορήγηση ασυλίας

2012

24-30 Ιουνίου

Αίγυπτος

Ο υποψήφιος των Αδελφών Μουσουλμάνων Μοχάμεντ Μόρσι εκλέγεται πρόεδρος της χώρας, με το 51,7% των ψήφων