Αν και εξ ορισμού τους τα βραβεία που απονέμει το αμερικανικό παράρτημα της Διεθνούς Ενωσης Συγγραφέων (PEN American Center) υπερασπίζονται την ελευθερία της έκφρασης από τη λογοκρισία και ενώνουν τους συγγραφείς ή τους διανοουμένους, η προχθεσινή απονομή διοργανώθηκε στη σκιά ενός μικρού εμφυλίου. Δίχασε τον συγγραφικό κόσμο εξαιτίας της διάκρισης που κέρδισαν οι υπεύθυνοι του γαλλικού σατιρικού περιοδικού «Charlie Hebdo». Το βραβείο Θάρρος στην Ελευθερία της Εκφρασης δόθηκε τελικά, αλλά πρώτα κατάφερε να διχάσει ορισμένους από τους πιο σημαντικούς λογοτέχνες της εποχής μας και κατόχους του Μπούκερ.

Το δεκαήμερο ντιμπέιτ σχετικά με την πρόκληση, την ισλαμοφοβία και τα όρια της ελευθερίας της έκφρασης που ξεκίνησε στους κόλπους του λογοτεχνικού κόσμου της Νέας Υόρκης, κορυφώθηκε προχθές το βράδυ με την απονομή των βραβείων. Από το επίσημο γκαλά στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, όπου κάθε συμμετοχή κόστιζε 1.109 ευρώ, έλαμψαν διά της απουσίας τους έξι από τα κορυφαία ονόματα του αμερικανικού τμήματος της διεθνούς οργάνωσης. Οι Πίτερ Κάρεϊ, Μάικλ Ονταάτζε, Λόρι Μουρ, Φρανσίν Προζ, Τζόις Κάρολ Οουτς και Τζούνο Ντίαζ μαζί με 200 ακόμα συναδέλφους τους οργάνωσαν ένα άτυπο μποϊκοτάζ, εκφράζοντας έτσι τη δυσαρέσκειά τους για τη βράβευση του «Charlie Hebdo». Μάταια, ο διευθυντής σύνταξης του περιοδικού Ζεράρ Μπιάρ και ο κριτικός κινηματογράφου Ζαν-Μπατίστ Τορέ προσπάθησαν να ρίξουν τους τόνους της αντιπαράθεσης δηλώνοντας πως «το να σοκάρεσαι είναι κομμάτι μιας δημοκρατικής αντιπαράθεσης. Το να σε πυροβολούν, όχι».

Το χάσμα ανάμεσα στις δύο πλευρές είχε προκύψει πριν από δέκα ημέρες. Ολα ξεκίνησαν με την ανακοίνωση όσων επρόκειτο να βραβευτούν, ανάμεσα στους οποίους συγκαταλέγονταν και οι εκπρόσωποι του γαλλικού περιοδικού. Η ομάδα των «αντιρρησιών» συγγραφέων με δημόσια επιστολή διαμαρτυρίας ανακοίνωσε την αποχή της από τη βραδιά, τονίζοντας πως ο οργανισμός με αυτήν τη βράβευση «είχε ξεπεράσει τα όρια, υπερασπίζοντας σθεναρά μια φωνή που παραβιάζει το ανεκτό και ανταμείβοντάς την ενθουσιωδώς». Ο Πίτερ Κάρεϊ που δημοσιοποίησε πρώτος τη διαφωνία του σε συνέντευξη χρησιμοποίησε σκληρά λόγια για το «Charlie Hebdo». «Το βραβείο υπερβαίνει τον παραδοσιακό ρόλο της Ενωσης να προστατεύει την ελευθερία της έκφρασης από την καταπίεση κυβερνήσεων. Εγινε, βέβαια, ένα φρικτό έγκλημα. Είναι όμως θέμα ελευθερίας του λόγου, όπως τόσο αυτάρεσκα υποστηρίζει το PEN; Και τα πράγματα περιπλέκονται από το γεγονός ότι η Ενωση κλείνει τα μάτια στην αλαζονεία του γαλλικού έθνους που δεν αναγνωρίζει τις ηθικές του υποχρεώσεις απέναντι σε ένα μεγάλο και χωρίς δύναμη τμήμα του πληθυσμού του».

«Ο ΛΟΓΟΣ ΜΠΡΟΣΤΑ ΣΤΗ ΒΙΑ». Από την πλευρά του, ο πρόεδρος της Ενωσης Αντριου Σόλομον υπεραμύνθηκε των επιλογών του, κάνοντας λόγο για αντιδράσεις από ελάχιστα μέλη. Στο προχθεσινό γκαλά, απάντησε στους επικριτές του αναφέροντας πως «η υπεράσπιση των ανθρώπων που δολοφονήθηκαν επειδή ακολουθούσαν την ελευθερία της έκφρασης βρίσκεται στην καρδιά αυτού που πρεσβεύει το PEN. Το σημερινό προσωπικό του «Charlie Hebdo» δεν το έβαλε κάτω και το αποψινό βραβείο αντανακλά την άρνησή τους να αποδεχθούν τον περιορισμό του λόγου μπροστά στη βία».

Μπορεί οι επικριτές της βράβευσης να ήταν αυτοί που τις τελευταίες ημέρες μονοπώλησαν τα μέσα ενημέρωσης, αλλά το βράδυ της Τρίτης απέναντί τους στάθηκαν και άλλοι που στήριξαν την απονομή του βραβείου. Ανάμεσά τους οι γνωστοί συγγραφείς Πολ Οστερ, Σίρι Χούστβεντ, Νιλ Γκέιμαν, Σάιμον Σάμα και Ρίτσαρντ Φορντ που ανέλαβαν να απονείμουν τις διακρίσεις στο γκαλά και να τιμήσουν έτσι τη δουλειά των ανθρώπων του «Charlie Hebdo».

Το βαρύ πυροβολικό, βέβαια, στο πλευρό του τιμώμενου γαλλικού περιοδικού ήταν ο Σαλμάν Ρούσντι. Ο συγγραφέας, ο οποίος έχει διατελέσει και πρόεδρος του PEN, με δηλώσεις του καταφέρθηκε εναντίον των «αποστατών» συναδέλφων του. Για τη στάση του μάλιστα ως σθεναρού υπερασπιστή στην υπόθεση και με δεδομένο ότι ο ίδιος γνώρισε τη δύναμη του μίσους, αφού έχει στοχοποιηθεί από τους φανατικούς ισλαμιστές για τους «Σατανικούς στίχους», η «Γκάρντιαν» του αφιέρωσε πρόσφατα μια ανάλυση με το ερώτημα «Μήπως είναι ο Βολταίρος της εποχής μας;». Σε δήλωσή του πάντως στους «Νιου Γιορκ Τάιμς» και στη συνέχεια μέσω twitter ο Ρούσντι άσκησε κριτική στους έξι διαφωνούντες συγγραφείς: «Πρόκειται για έξι κότες. Εξι συγγραφείς σε αναζήτηση προσωπικότητας. Εάν το PEN, οργανισμός για την ελευθερία του λόγου, δεν μπορεί να υπερασπιστεί και να τιμήσει ανθρώπους που δολοφονήθηκαν επειδή ζωγράφισαν σκίτσα, τότε ειλικρινά δεν αξίζει τον τίτλο του». Την Τρίτη, στο γκαλά, παρουσιάστηκε πιο ήπιος πάντως: «Τις τελευταίες δέκα ημέρες, στον αγγλόφωνο κόσμο, δόθηκαν αρκετές πληροφορίες για να καταλάβει ότι το «Charlie Hebdo» είναι το ακριβώς αντίθετο από το ρατσιστικό έντυπο που ειπώθηκε ότι είναι».