Η δύστροπη ομορφιά που επιμένει

Δυο καλόγριες καταφεύγουν σε διαφορετικές μεθόδους αντιμετώπισης του τραύματος που τους προκάλεσε ο βίαιος θάνατος μιας μικρής άστεγης σε μια περιοχή του Μπρονξ η οποία έχει μετατραπεί σε χωματερή ανθρώπινων αποβλήτων («Αγγελος Εσμεράλντα»). Η χρηματιστηριακή κρίση και η κοινωνική αναταραχή στην Ελλάδα και στο Ντουμπάι γίνονται θέμα συζήτησης μεταξύ φυλακισμένων για οικονομικά εγκλήματα («Σφυρί και δρεπάνι»). Ενας δρομέας ανασυγκροτεί την ιστορία της απαγωγής ενός παιδιού προσπαθώντας να δώσει μορφή στο ανείπωτο («Ο δρομέας»). Ενα ζευγάρι παγιδεύεται στον τροπικό παράδεισο ενός νησιού της Καραϊβικής και η πλήξη δίνει το χέρι στην ανημπόρια και τον τρόμο για το απρόβλεπτο σε μια ιστορία όπου μόνο ο έρωτας μπορεί να δώσει μια κάποια λύση («Δημιουργία»). Μια νεαρή Αμερικανίδα προσπαθεί να ανακάμψει ψυχικά μετά τον σεισμό του 1981 στην Αθήνα και βρίσκει τη λύτρωση σε ένα μινωικό αγαλματίδιο («Η φιλντισένια ακροβάτισσα»). Δυο φοιτητές σε μια παγωμένη πανεπιστημιούπολη δίνουν νόημα στην πραγματικότητα μέσω των αριθμών, ενώ επινοούν την ιστορία ενός μοναχικού γέροντα αξιοποιώντας τα διδάγματα του μαθήματος της λογικής («Μεσάνυχτα με Ντοστογιέφσκι»). Στη διάρκεια του Τρίτου Παγκοσμίου Πολέμου, οι επιβαίνοντες σε ένα διαστημικό βομβαρδιστικό ξαναδιαβάζουν τις ποιότητες του Γαλάζιου Πλανήτη, επανεκτιμούν το πυκνό υφάδι της ζωής και την υφή των χρωμάτων, ενώ ακούνε ραδιοφωνικές φωνές από τον απόμακρο εικοστό αιώνα («Ανθρώπινες στιγμές στον Τρίτο Παγκόσμιο Πόλεμο»). Στα δύο απομένοντα διηγήματα της συλλογής («Μπάαντερ Μάινχοφ» και «Η θεονήστικη») ο ΝτεΛίλο αρθρώνει τις ζωές των μοναχικών, παραιτημένων ηρώων του μέσω της κοινωνίας του θεάματος και της εικονοποιίας, χωρίς ωστόσο οι ιστορίες τους να αποδειχθούν ικανές να συγκλίνουν και να ανασυντεθούν. Η ανία και ο τρόμος θα συζευχθούν χωρίς προοπτική λύτρωσης.

Η παγωμένη ομορφιά του βλέμματος του 76χρονου Ντον ΝτεΛίλο ανατέμνει λοιπόν, για πρώτη φορά σε μικρή φόρμα, την κοινωνία της διακινδύνευσης, ανασκάπτοντας τα πολιτισμικά ερείπια. Πρόκειται για τη θεματική που διασχίζει όλο το έργο του από την ύστερη δεκαετία του ’70 ώς τα σήμερα. Ο συγγραφέας αποφασίζει να εμφανισθεί για πρώτη φορά και έπειτα από μια ντουζίνα μυθιστορήματα με μια συλλογή διηγημάτων που είναι γραμμένα από το 1979 ώς το 2011 και που εμφανίζουν τεράστιες αποκλίσεις στο θεματικό υλικό τους αλλά μια παράδοξη συνέπεια ως προς τη θεματική. Οπως σε όλο το έργο του και κυρίως στα διασημότερα μυθιστορήματά του («Λευκός θόρυβος», «Αμερικάνα», «Μάο ΙΙ», «Κοσμόπολις», «Υπόγειος κόσμος»), οι συγγραφικές εμμονές του ΝτεΛίλο συνοψίζονται, κατά τη γνώμη μου, στην αυτονόμηση της τεχνολογίας από την κοινωνία και στη διαβίωση σε μια δομική κατάσταση διακινδύνευσης όπως την περιέγραψε ο γερμανός φιλόσοφος Ούλριχ Μπεκ. Από το τοξικό χημικό νέφος και την εκκένωση μιας πόλης στον «Λευκό θόρυβο» ώς την αποξένωση ενός ζάπλουτου χρηματιστή που διαβιεί σε μια λιμουζίνα στο «Κοσμόπολις», από την έρημη χώρα των πυρηνικών δοκιμών στον «Υπόγειο κόσμο» στη δομική τρομοκρατία στα «Ονόματα» και στην καταστροφή των Δίδυμων Πύργων στο «Σημείο Ωμέγα» (όλα από το Βιβλιοπωλείο της Εστίας), ο ΝτεΛίλο ανασκάπτει με συνέπεια τα ερείπια ενός οικουμενικού πολιτισμού όπου το απρόβλεπτο έχει υπερβεί κατά πολύ τις φυσικές καταστροφές και όπου τα απόβλητα της αναπτυξιακής διαδικασίας καταλήγουν σε μια αχανή χωματερή. Υποκείμενο της καταστροφής είναι ο άνθρωπος. Αντικείμενό της ομοίως.

Αυτό είναι όλο; Οχι ακριβώς. Γιατί ο ΝτεΛίλο ανακαλύπτει με εμμονή την ομορφιά των άσχημων πραγμάτων και είναι αυτό που μετατρέπει μια απαισιόδοξη προφητεία σε ουσιώδη τέχνη. Λέει λ.χ. στο «Αγγελος Εσμεράλδα»:

«…διακόσιοι άνθρωποι μπουλούκι σε μια νησίδα του δρόμου στο κατώτατο σημείο του Μπρονξ, όπου ο αυτοκινητόδρομος περνά πάνω από την αγορά του σταθμού και οι πολλαπλές ράγες εκτείνονται προς τα στενά, όλη αυτή η βιομηχανική εγκατάλειψη που ραγίζει την καρδιά με τη δύστροπη ομορφιά της Υφεσης –οι ράμπες όπου φυτρώνουν ψηλά αγριόδενδρα και η παλιά σιδηροδρομική γέφυρα που περνά πάνω από τον ποταμό Χάρλεμ, έχοντας έναν περίτεχνο πύργο στην κάθε μεριά, γέφυρα που ίσως ταλαντεύεται ελαφρά στον επίμονο άνεμο».

Δύστροπη ομορφιά, λοιπόν, που επιμένει ακόμη και στις εσχατιές της ανθρώπινης ύπαρξης. Τα αστικά τοπία του ΝτεΛίλο συναρμόζονται με το ανθρωπολογικό τοπίο της ύστερης βιομηχανικής κοινωνίας, με την αναζήτηση νοήματος στις ποικίλες ασύμπτωτες γλώσσες της ανθρώπινης πανίδας, με τους θαμμένους πολιτισμούς (εξού και η εμμονική ενασχόλησή του με την Ελλάδα όπου έζησε μερικά χρόνια). Οι ήρωές του σ’ αυτή τη συλλογή αναζητούν επίμονα μια ιστορία για τους ίδιους και τους ομοίους τους που παρελαύνουν σαν φευγαλέες εικόνες μέσα από το οπτικό τους πεδίο.