Πένθος και πάθος

Ο Κατσικονούρης νοιάζεται για τα κοινά και την παθογένεια που ο κοινωνικός βίος, η τριβή με τα γεγονότα που τον συγκροτούν, δημιουργεί τις συγκρουσιακές σχέσεις ανάμεσα στο ατομικό και το δημόσιο. Είχα τη χαρά να προλογίσω πριν από χρόνια την έντυπη έκδοση του έργου του Κατσικονούρη «Οι αγνοούμενοι». Το έργο είχε παιχτεί παλαιότερα και παίζεται και τώρα στο θέατρο Αργώ και προκαλεί τα ίδια και θα έλεγα πλέον οξυμένα ερωτήματα. Το θέμα τον ανίδεο και αφελή μπορεί να τον αποπροσανατολίσει και να το πάρει τοις μετρητοίς. Οπως όμως συμβαίνει στα σπουδαία θεατρικά κείμενα συχνά η επικαιρότητα ενός θέματος είναι απλώς το πρόσχημα, το θεμιτό παράδειγμα για να προχωρήσει κανείς πέρα από την επιφάνεια στο βάθος της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Σ’ ένα ζεύγος που ζει στην Αθήνα και η σύζυγος είναι Κυπρία έρχεται ως ξαφνική επισκέπτρια η βαρυπενθούσα αδελφή της συζύγου για να διαμαρτυρηθεί για τις πολιτικές και άλλες στρατηγικές που έχουν αφήσει στη λήθη και στην απαξίωση το μεγάλο πρόβλημα των αγνοουμένων Κυπρίων κατά την τουρκική εισβολή. Ο Κατσικονούρης ακολουθεί τη δοκιμασμένη μέθοδο της συλλογιστικής του Πασκάλ: ο κόκκος άμμου στην ουρήθρα. Στη φυσική και στη χημεία αυτό ονομάζεται καταλύτης και είναι η μεγάλη μέθοδος αποκάλυψης της αλήθειας στη μεγάλη λογοτεχνία και στο θέατρο.

Η πενθούσα αδελφή έρχεται να ταράξει, να διαταράξει την καλοβολεμένη ζωή ενός ζεύγους που θέλει να λησμονεί βουτηγμένο μέσα στην καταναλωτική ευφορία, στην ισοπεδωτική αλλοτριωμένη μεγαλοαστική και πλαστική νωχέλεια. Μέσα στο επιπλωμένο αυτό σύμπαν της αμνησίας εισβάλλει το πανάρχαιο πένθος, η υπαρξιακή κραυγή, συνήθως εκρηκτικά βουβή και όπως ο κόκκος της άμμου σφηνωμένος στην ουρήθρα διαλύει την ισορροπία ενός ολόκληρου μηχανισμού, παραλύει και τινάζει στον αέρα την οργανωμένη αυτάρκεια.

Το πένθος είναι ο καταλύτης που διαλύει τη βολή του ζεύγους στο έργο του Κατσικονούρη και συνάμα διαλύει κάθε ψευδαίσθηση, αφελή και μακάρια, που τρέφεται από τον εύπεπτο τρόπο ζωής και την πολυτέλεια της επαγγελματικής επιτυχίας και του μεγαλοαστικού περιτυλίγματος.

Στο θέατρο Αργώ μέσα σ’ ένα σεμνό και λιτό χώρο που οργάνωσε η Χριστίνα Κωστέα και υπογράμμισε τον σκηνικό χώρο η μουσική του Τάκη Δημόπουλου και οι φωτισμοί του Κ. Μαραγκουδάκη, οι τρεις ηθοποιοί που ετεροπροσδιορίστηκαν υφολογικά πλάθουν αληθινούς χαρακτήρες αναγνωρίσιμους και γι’ αυτό υπερβατικούς.

Η Μαρία Τσαρούχα είχε και άνεση και η μετάβασή της προς ένα πεδίο διαφοροποιημένης ψυχικής έντασης και ποιου έγινε με γνήσια υποκριτικά μέσα. Ο Αλέξανδρος Σταύρου διαθέτει σκηνικό κύρος, εσωτερικούς ρυθμούς και μέτρο στις συναισθηματικές κλιμακώσεις. Η εμπειρία της Αιμιλίας Υψηλάντη την καθοδηγεί σε έναν δύσκολο να κυλήσει στο μελό ρόλο να τον κρατήσει σε μια συνταρακτική αξιοπρέπεια γεμάτο από σημαίνουσες σιωπές που συντρίβουν τη φλυαρία της αναισθησίας των βολεμένων.

Στο θέατρο Κάτω από τη Γέφυρα που χρόνια είναι το άλλοθι ποιότητας μιας νεκρής πνευματικά περιοχής που ξεκινάει από τη Σαρωνίδα και φτάνει μέσω Καλλιθέας στις παρυφές του Μενιδίου, όπου απουσιάζει κάθε ίχνος θεατρικού λόγου, ο Νίκος Δαφνής διακονεί το επιτήδευμά του όπως ο πυροτεχνουργός στο ποίημα «Περί ύψους» του Εγγονόπουλου. Φτιάχνει εκρηκτικά χαλκούνια… Τον παρακολουθώ χρόνια και θαυμάζω το πείσμα και την τόλμη του. Στην πρεμιέρα που παρακολούθησα είδα με χαρά μου να παρευρίσκεται και ο δήμαρχος Πειραιά, παλιός μαθητής μου. Επιτέλους, διότι παλαιότερα ο Δαφνής είχε κύριο εχθρό τους δημάρχους που διεκδικούσαν τον έξοχο χώρο κάτω από τη γέφυρα, απέναντι από το Στάδιο Ειρήνης και Φιλίας, για να τον κάνουν μπαρ ή σκυλάδικο.

Φέτος στη μικρή σκηνή αυτού του θαυμάσιου χώρου (που λειτουργεί σε δύο σκηνές, εκθεσιακό χώρο, ωραίο καλλιτεχνικό στέκι με μουσική) παίζεται ένα τρομακτικά επίκαιρο θεατρικό δράμα της αγγλίδας συγγραφέως Σίλα Στίβενσον που έχει και παλιότερα ανέβει στο Εθνικό Θέατρο. Πρόκειται για το σχεδόν ντοκιμαντερίστικο δοκίμιο πάνω στην ενδοοικογενειακή βία με κύριο πυρήνα την αιμομιξία. Ενας πατέρας που με τη βιασμένη σιωπή της συζύγου του βιάζει τις δύο κόρες του. Οχι, το έργο δεν σκανδαλοθηρεί, δεν κραυγάζει, δεν επιθυμεί να προκαλέσει τον οίκτο, καταγράφει και συνάμα διαπιστώνει το γνωστό σύνδρομο της κοινωνικής ενοχής διά της αιδήμονος σιωπής. Η Ελένη Ρεπούση που το μετέφρασε έδωσε τον τίτλο «Πέντε σιωπές», όπου τέσσερις είναι οι συμμετέχοντες της ενδοοικογενειακής μουγκαμάρας που σκεπάζει τις εκατέρωθεν ενοχές και πέμπτη σιωπή ο φόβος, η απέχθεια αλλά και η αδιαφορία της κοινωνίας που βουβή παρακολουθεί τη χαίνουσα πληγή ενός αμαρτήματος που η Αγία Γραφή τολμάει να το αντιμετωπίσει με το επεισόδιο του Λωτ και των θυγατέρων του.

Το έργο είναι αποκαλυπτικό για τον τρόπο που η συγγραφέας του, γυναίκα, αναλύει τον ψυχισμό του προστατευτικού τέρατος που υποκαθιστά τον θεό και είναι πατέρας, της φοβισμένης μητέρας και των δύο θυγατέρων που η κάθε μια με διαφορετικό τρόπο εισπράττει και μεταποιεί την ντροπή σε οργή και την οργή σε αυτοδικία.