Τον Ιανουάριο του 1989, ο Φρανσουά Μιτεράν πραγματοποίησε επίσημη επίσκεψη στη Βουλγαρία. Είδε τον Ζίβκοφ, συνάντησε καθηγητές και φοιτητές από το Πανεπιστήμιο της Σόφιας, επισκέφθηκε τη Γαλλική Σχολή. Αλλά η συνάντηση που έμεινε στην ιστορία ήταν το πρωινό που οργανώθηκε στη γαλλική πρεσβεία με δώδεκα διαφωνούντες. Εκείνη την εποχή στη Σόφια δεν γινόταν τίποτα ενδιαφέρον. Και η πρόσκληση του προέδρου της Γαλλίας σε αυτούς τους «ανώνυμους» έσπασε το φράγμα του φόβου. Σε δέκα μήνες έπεσε το Τείχος και ο Ζίβκοφ εκδιώχθηκε από την εξουσία ύστερα από 35 χρόνια.
Από τους δώδεκα διαφωνούντες ζουν σήμερα οι πέντε. Και τρεις από αυτούς τίμησαν πριν από λίγες ημέρες αυτή την ιστορική επέτειο με ένα πρωινό στην ίδια πρεσβεία, αυτή τη φορά με τον γάλλο υπουργό Ευρωπαϊκών Υποθέσεων. «Σε άλλα 25 χρόνια μάλλον θα έχουμε μείνει δύο», αστειεύτηκε ο σκηνοθέτης και συγγραφέας Ανγκελ Βάγκενσταϊν, που είναι σήμερα 91 ετών. Παρών ήταν και ο πρόεδρος της Βουλγαρίας. Και η διαπίστωσή τους ήταν κοινή. «Ο δρόμος που πήρε η Βουλγαρία δεν είναι αυτός που ονειρευόμασταν πριν από 25 χρόνια», είπε ένας. «Εχει χαθεί η έννοια του καλού και του κακού», είπε μία άλλη. Ο πιο οξύς ήταν ο Βάγκενσταϊν: «Ζούμε μια καταστροφή. Πέρυσι, οι θάνατοι ήταν διπλάσιοι από τις γεννήσεις».
Γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο –μας πληροφορεί η «Μοντ» –δεν μπορούν να κατανοήσουν οι Βούλγαροι τον ενθουσιασμό των ουκρανών διαδηλωτών για την Ευρώπη. Το συμπέρασμα που έχουν βγάλει από τη δική τους εμπειρία είναι ότι για να βγεις από το κομμουνιστικό σύστημα πρέπει να έρθεις σε πλήρη ρήξη με το παρελθόν. Αυτό που έκαναν δηλαδή οι Πολωνοί, οι Ούγγροι, οι Τσέχοι, οι Σλοβάκοι. Στη Βουλγαρία, αντίθετα, όπως και στην Ουκρανία ή στη Ρωσία, την οικονομική μετάβαση την ανέλαβε η παλιά κομμουνιστική ελίτ. Με τα αποτελέσματα που βλέπουμε: εκτεταμένη διαφθορά, αυταρχισμός, ένα γενικευμένο έλλειμμα δημοκρατίας.
Ο μόνος τρόπος να υπερπηδηθεί αυτό το εμπόδιο θα ήταν η κινητοποίηση της Ευρώπης. Με τη Βουλγαρία δεν το έκανε, η σχέση των Βρυξελλών με τη Σόφια θυμίζει διάλογο κωφών. Με τη Ρωσία δεν μπορεί να το κάνει, ο Πούτιν είναι κυρίαρχος. Η Ουκρανία, αντίθετα, αποτελούσε πρόσφορο έδαφος. Αλλά η Ευρώπη έμεινε στις διακηρύξεις και τα ευχολόγια. Το αποτέλεσμα ήταν να ριζοσπαστικοποιηθούν και τα δύο στρατόπεδα. Οι διαδηλωτές, μεταξύ των οποίων αυξάνονται συνεχώς οι ακροδεξιοί, απομακρύνονται από την Ευρώπη. Και ο πρόεδρος Γιανουκόβιτς διατρέχει τον κίνδυνο να ακολουθήσει τον δρόμο του Τσαουσέσκου.
Η ίδια αποστασιοποίηση της Ευρώπης οδήγησε και στην αυταρχική στροφή της ηγεσίας της Τουρκίας. Ο Φρανσουά Ολάντ προσπάθησε χθες στην Αγκυρα να διορθώσει τα λάθη του προκατόχου του, αλλά η ζημιά έχει γίνει. Το όνειρο μιας Ευρώπης από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια μοιάζει πιο μακρινό από ποτέ.
