[Γνώμη] Το δίλημμα μιας καταγγελίας

Οι αντιδράσεις στις πρόσφατες αποκαλύψεις του Εντουαρντ Σνόουντεν θύμισαν σε όλους το μεγάλο ηθικό δίλημμα που αντιμετωπίζει κανείς όταν πρόκειται να καταγγείλει κάποιον: είναι ήρωας ή προδότης όποιος αποκαλύπτει τα λάθη που εντοπίζει;

Ζητήσαμε από δύο ομάδες εθελοντών να γράψουν για μια περίπτωση ανήθικης συμπεριφοράς την οποία οι μεν κατήγγειλαν, οι δε αποσιώπησαν. Διαπιστώσαμε ότι όσοι είχαν προβεί σε καταγγελία χρησιμοποιούσαν δέκα φορές συχνότερα όρους σχετικούς με την εντιμότητα και τη δικαιοσύνη, ενώ η άλλη ομάδα επέλεγε διπλάσιες φορές να αναφερθεί στην αφοσίωση. Μοιάζει, λοιπόν, να συγκρούονται δυο θεμελιώδεις ηθικές αξίες. Αρκετοί επιλέγουν να δίνουν προτεραιότητα στη μία έναντι της άλλης, όπως έγινε εμφανές με τις απόψεις που εκφράστηκαν για τον Σνόουντεν: για μερικούς ήταν προδότης της πατρίδας του, ενώ για άλλους ήταν αυτός που άνοιξε τα μάτια των συμπατριωτών του.

Σε ένα άλλο πείραμα που κάναμε, θελήσαμε να δούμε αν γίνεται να προβλεφθεί ότι κάποιος θα καταγγείλει, θέτοντας ερωτήσεις σχετικές με την εντιμότητα και την αφοσίωση. Από μόνες τους οι ερωτήσεις για τα χαρακτηριστικά αυτά δεν έδειξαν κάτι. Το μόνο στοιχείο που μπορούσε να βοηθήσει σε μια πρόβλεψη είναι η διαφορά στο πόσο ο καθένας εκτιμούσε τη μία σχέση με την άλλη από τις δύο αυτές θεμελιώδεις αρετές. Οσο περισσότερο εκτιμούσε τη μία σε σχέση με την άλλη, τόσο ευκολότερα ή δυσκολότερα θα αποκάλυπτε ένα περιστατικό. Επίσης, τους ζητήσαμε να σχολιάσουν σε ένα κείμενο μία από τις δύο αρετές. Οποιος επέλεξε να γράψει για την εντιμότητα ήταν πιθανότερο να καταγγείλει σε σχέση με όποιον επέλεξε να γράψει για την αφοσίωση, που ήταν πιο πιθανό να μην καταγγείλει.

Στο τελευταίο στάδιο της έρευνας, έπρεπε να δούμε πώς όλα αυτά εφαρμόζονται σε πραγματικές συνθήκες. Ζητήσαμε τη συνδρομή μιας υπηρεσίας του διαδικτυακού Amazon. Μια ομάδα 142 πελατών έγραψε πρώτα ένα κείμενο είτε για την εντιμότητα είτε για την αφοσίωση. Βεβαιωθήκαμε ότι θα γίνουν μάρτυρες ενός περιστατικού αντιεπαγγελματικής συμπεριφοράς από τους υπαλλήλους της Amazon και στο τέλος τους ρωτήσαμε αν έχουν να μας αναφέρουν κάποια παραβίαση κανόνων ή αν όλα έγιναν στην εντέλεια. Το συμπέρασμα ήταν και πάλι το ίδιο: όσοι έγραψαν για την εντιμότητα ήταν πιο έτοιμοι να καταγγείλουν μια συμπεριφορά, ενώ οι υπόλοιποι όχι.

Ολα αυτά δεν σημαίνουν ότι το να γράψουν ένα μικρό κείμενο θα κάνει τους κυβερνητικούς υπαλλήλους να αποκαλύπτουν εμπιστευτικές πληροφορίες. Αλλά η έρευνα δείχνει ότι μπορούμε να ενισχύσουμε τη μία εναλλακτική έναντι της άλλης. Αν τυχόν το θέλει κανείς, ακόμα και η καταγγελία μπορεί να παρουσιαστεί ως ένδειξη αφοσίωσης, όπως ακριβώς έκαναν μερικοί υποστηρίζοντας ότι ο Σνόουντεν «επέλεξε να δείξει αφοσίωση στο κοινό συμφέρον». Και έτσι οι ηθικές αρετές μας δεν έρχονται σε σύγκρουση.