Η Ευρωπαϊκή Ενωση ήταν μια ιδέα που βασίστηκε στην ελπίδα: ελπίδα ότι η ειρηνική και, βασισμένη στον νόμο, ενοποίηση θα ξόρκιζε τους δαίμονες του παρελθόντος της Γηραιάς Ηπείρου και θα εμπέδωνε δημοκρατικές νόρμες και θεσμούς στην πολιτική της κουλτούρα. Αυτή η ελπίδα έχει φθάσει πιο κοντά στην υλοποίηση από ό,τι θα ανέμενε οποιοσδήποτε όταν ξεκινούσε η διαδικασία πριν από 60 χρόνια. Η, επί αιώνες, σύγκρουση για την κυριαρχία μεταξύ Γαλλίας και Γερμανίας έχει φθάσει στο τέλος της. Τα φασιστικά καθεστώτα που είχαν κάποτε την εξουσία στην Πορτογαλία, την Ισπανία και την Ελλάδα εξαφανίστηκαν, όπως και τα καθεστώτα-μαριονέτες των Σοβιετικών που κάποτε εξουσίαζαν δέκα χώρες στην Κεντρική και Ανατολική Ευρώπη.

Ομως αυτά τα επιτεύγματα κινδυνεύουν σήμερα. Λόγω της κρίσης στην ευρωζώνη – και το μείγμα πολιτικής σκλήρυνσης και χρηματοπιστωτικής αστάθειας που τη συνοδεύουν – δεν θεωρούμε πλέον ως δεδομένο ότι ο εκδημοκρατισμός της Ευρώπης έχει ολοκληρωθεί. Στην Πορτογαλία, την Ελλάδα, την Ισπανία, την Ιταλία και την Ιρλανδία οι ψηφοφόροι έχουν ανακαλύψει ότι οι αγορές ομολόγων έχουν μεγαλύτερη εξουσία στο μέλλον τους από ό,τι οι ίδιοι. Οι κυβερνήσεις μπορεί να είναι των λαών, όμως δουλεύουν πλέον για να ικανοποιήσουν τους οίκους πιστοληπτικής αξιολόγησης.

Πίσω από αυτή τη σκληρή πραγματικότητα βρίσκεται το παμπάλαιο ερώτημα: πόσο συμβατά είναι η δημοκρατία και ο καπιταλισμός; Και πώς μπορεί να εκτονωθεί η αναπόφευκτη ένταση μεταξύ τους; Αυτά τα ερωτήματα δεν είναι καινούργια, είναι όμως πιο νευραλγικής σημασίας για την Ευρώπη σήμερα από οποιαδήποτε άλλη φορά μετά το 1945.

Η αδυναμία των κυβερνήσεων μπροστά στην ισχύ των διεθνών αγορών έχει οδηγήσει σε απάθεια και εξτρεμισμό. Η συμμετοχή στις εκλογές για το Ευρωκοινοβούλιο έπεσε από 69% το 1979 σε 43% το 2009. Στις πρόσφατες βουλευτικές εκλογές στην Πολωνία, ποσοστό μικρότερο από 50% των ψηφοφόρων πήγε στις κάλπες – στην Ουγγαρία, μόλις 46%.

Στον πρώτο γύρο των γαλλικών εκλογών τον περασμένο Απρίλιο, η Ακροδεξιά και η Ακροαριστερά συγκέντρωσαν το 29% των ψήφων – περισσότερες από τον ηττημένο πρόεδρο Νικολά Σαρκοζί ή τον τελικό νικητή Φρανσουά Ολάντ. Η Λίγκα του Βορρά, το ολλανδικό κόμμα της Ελευθερίας, το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη στην Πολωνία, το αυστριακό κόμμα της Ελευθερίας και το ουγγρικό Τζόμπικ αποτελούν παραλλαγές της ίδιας Ακροδεξιάς. Η απάθεια είναι σαν μια αργή, εκφυλιστική ασθένεια. Ο λαϊκιστικός εξτρεμισμός μοιάζει περισσότερο με επιθετικό καρκίνο. Μαζί, αποτελούν μια μεγάλη απειλή για την ευρωπαϊκή δημοκρατία.

Η παραχώρηση περισσότερων εξουσιών στους τεχνοκράτες δεν είναι λύση. Ο μοναδικός τρόπος να ξεπεραστεί το σημερινό αδιέξοδο στην Ευρώπη είναι μια πραγματική πολιτική ένωση. Μια αντίρρηση που εκφράζεται συχνά είναι ότι αυτό θα έδινε ακόμα μεγαλύτερη εξουσία στους γραφειοκράτες της ΕΕ και τους τραπεζίτες των Βρυξελλών και της Φρανκφούρτης. Αυτό, ισχυρίζονται οι επικριτές, θα διαβρώσει περαιτέρω την εξουσία των δημοκρατικά εκλεγμένων Κοινοβουλίων και κυβερνήσεων.

Ομως η ευρωπαϊκή ενοποίηση έχει ήδη προχωρήσει πολύ ώστε να την ελέγχουν οι εθνικές Αρχές. Στους τομείς όπου η Ενωση δείχνει αποτελεσματικότητα, η νομοθεσία αποφασίζεται πλέον σε ευρωπαϊκό επίπεδο και επικυρώνεται από τα εθνικά Κοινοβούλια. Οι ευρωπαϊκές εθνικές Αρχές, η καθεμία ξεχωριστά, είναι απλά πολύ αδύναμες ώστε να εξισορροπήσουν τη συσσώρευση οικονομικής εξουσίας που έχει προκαλέσει η παγκοσμιοποίηση.

Η Γερμανία επωφελείται περισσότερο από όλους από το ευρώ, που έχει δώσει στις γερμανικές εξαγωγικές βιομηχανίες το πλεονέκτημα ενός υποτιμημένου νομίσματος. Αντί όμως να κατανοήσει ότι η Γερμανία και οι πιο αδύναμες οικονομίες της ευρωζώνης έχουν κοινό συμφέρον στην ευημερία, η Καγκελάριος Μέρκελ δείχνει αποφασισμένη να τις σπρώξει σε λιτότητα, χρέη και ακόμα περισσότερη λιτότητα. Με δεδομένα όλα αυτά, είναι θαύμα το ότι η αύξηση του λαϊκιστικού εξτρεμισμού δεν έχει φθάσει ακόμα στα επίπεδα που είχε τις δεκαετίες του ’20 και του ’30. Θα ήταν όμως ανόητο να υποθέσουμε ότι τα θαύματα διαρκούν πολύ.

Η πολιτική ένωση δεν είναι πανάκεια. Ολα εξαρτώνται από την κατασκευή και τον σκοπό που εξυπηρετεί. Φαίνεται ξεκάθαρο ότι η Μέρκελ βλέπει την πολιτική ένωση ως έναν τρόπο να επιβάλει λιτότητα σε όλη την Ευρώπη – κάτι που θα οδηγήσει σε περισσότερη απάθεια και εξτρεμισμό.

Ομως η πολιτική ένωση δεν χρειάζεται να είναι μια παγίδα λιτότητας που επιβάλλουν οι Γερμανοί. Χρειάζεται μια δημοκρατική ομοσπονδιακή ένωση, βασισμένη στις αρχές της λαϊκής κυριαρχίας, σχεδιασμένη να προτρέπει τους πολίτες να εμπλακούν με τα κοινά. Τα εμπόδια είναι η διστακτικότητα, η έλλειψη φαντασίας και ο μικρονοϊκός εθνικισμός. Το μέλλον είναι μια πραγματικά δημοκρατική Ευρώπη.

Ο Ντέιβιντ Μάρκαντ, συγγραφέας του βιβλίου

«Το τέλος της Δύσης: η Ευρώπη του παρελθόντος και του μέλλοντος», ήταν βουλευτής του Εργατικού Κόμματος της Βρετανίας και αξιωματούχος της Κομισιόν

Τελευταία Νέα