Ιστορικά, πολιτικά, κοινωνιολογικά και κυρίως λογοτεχνικά προσεγγίστηκαν στα 75 χρόνια που πέρασαν τα αιματηρά γεγονότα του Μάη του ΄36 στη Θεσσαλονίκη. Και συνεχώς αποκαλύπτονται νέα στοιχεία για τους φόνους διαδηλωτών που οδήγησαν σε μια δικτατορία και σε ένα αγαπημένο ποιητικό- τραγουδιστικό έργο, τον «Επιτάφιο».
Ο Μάιος είναι «βαρύς» μήνας σε γεγονότα και μνήμες για τη Θεσσαλονίκη: Μάης του ΄36 (8-10 του μήνα, η δολοφονική μανία της χωροφυλακής εναντίον των απεργών καπνεργατών), Μάης του ΄63 (23 Μαΐου, η δολοφονία Λαμπράκη από το παρακράτος) και σειρά άλλων αιματηρών γεγονότων στιγμάτισαν το σώμα της πόλης κι έγιναν «μοιραία» αρχή για τις δικτατορίες που ακολούθησαν: του Μεταξά τον Αύγουστο του 1936 και των συνταγματαρχών το 1967.
Σήμερα, 75 χρόνια μετά τις «μοιραίες» για την πολιτική εξέλιξη δολοφονίες 11 εργατών- διαδηλωτών, εκπρόσωποι των εργατικών σωματείων θα καταθέσουν, εθιμικά πλέον, στεφάνια στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Εγνατίας, όπου βρίσκεται (από την πρωτομαγιά του 1997) το μνημείο στο σημείο ακριβώς όπου σκοτώθηκε από πυρά της αστυνομίας ο αυτοκινητιστής Τάσος Τούσης- ο πρώτος νεκρός του ΄36.
Η Θεσσαλονίκη στις αρχές του 20ού αιώνα ήταν μια μεγάλη βιομηχανική πόλη. Από την απελευθέρωσή της το 1912 μέχρι και το 1936 είχαν ιδρυθεί 270 εργατικά σωματεία, που διεκδίκησαν κυρίως την καθιέρωση 8ώρου εργασίας. Το περίγραμμα αυτών των γεγονότων σκιαγραφεί στο πρόσφατα εκδοθέν βιβλίο του ο καθηγητής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Γιώργος Αναστασιάδης στο «Παλίμψηστο του αίματος…». Κι όπως γράφει, ανάμεσα στα σωματεία, ένα, το
«Τα “Τρία Εψιλον”, όπως λεγόταν, εμφανίστηκαν στη Θεσσαλονίκη το 1927 με στόχο την “άμυνα του Εθνους” απέναντι στον κομμουνισμό και σε όλα εκείνα τα αλλότρια ρεύματα στα οποία χρέωναν την ευθύνη για την οικονομική και την ηθική κρίση. Οι “τριεψιλίτες”, όπως αυτοαποκαλούνταν τα μέλη της, είχαν υιοθετήσει ως έμβλημα τον δικέφαλο αετό, οραματίζονταν την αναβίωση της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας και πίστευαν στην ανωτερότητα της ελληνικής φυλής».
Το 1928 οι καπνεργάτες έφταναν στους 48.000 (το 11,3% της εργατικής τάξης). Επειτα όμως από την παγκόσμια οικονομική κρίση του 1929-1932 οι αμοιβές που κυμαίνονταν μεταξύ 135-150 δρχ. (ημερομίσθιο) έπεσαν στις 75, ενώ πολλοί αναγκάζονταν να δουλεύουν «δωρεάν» – μόνο για τα ένσημα τους…
Τέλη Απριλίου του 1936 πραγματοποιείται στη Θεσσαλονίκη το πρώτο καπνεργατικό συνέδριο που αποφασίζει για τις 29 του μήνα απεργία, με βασικό αίτημα την αύξηση των ημερομισθίων. Ακολουθούν μέρες έντασης. Στις 6 Μαΐου «τριεψιλίτες» πυροβολούν εναντίον απεργών τσαγκαράδων στην Πλατεία Βλάλη, ενώ η έφιππη αστυνομία συγκρούεται με ομάδες απεργών. Στις 8 Μαΐου η πόλη μετατρέπεται σε πεδίο μάχης με 70 τραυματίες απεργούς. Και στις 9, όταν πια στην απεργία μετέχουν οι εφημερίδες, οι φούρνοι, οι υπάλληλοι στον ηλεκτρισμό, τις συγκοινωνίες- όπως αναφέρει ο καθηγητής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών Αντώνης Λιάκος σε ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ με τίτλο «Μάης του ΄36», σε σκηνοθεσία Φώτου Λαμπρινού- στις 10.30 το πρωί πέφτει νεκρός στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Εγνατίας ο Τάσος Τούσης από το Ασβεστοχώρι Θεσσαλονίκης.
Ο θρήνος της μάνας του πάνω από τη σορό καταγράφεται φωτογραφικά, δημοσιεύεται και χάρη στους στίχους του Γιάννη Ρίτσου γίνεται «αιώνιο» σύμβολο των εργατικών αγώνων. Οι συγκρούσεις συνολικά διαρκούν τέσσερις ώρες. Απολογισμός: 12 νεκροί, 32 βαριά και 250 ελαφρά τραυματίες, όλοι πολίτες. Το βράδυ, με διαταγή του στρατού απαγορεύονται οι συγκεντρώσεις και κλείνονται στα αστυνομικά τμήματα όλοι οι χωροφύλακες.
«Το σπίτι μας ήταν πάνω ακριβώς στην Πλατεία Δικαστηρίων, ιδανικό θεωρείο, φάτσα στο μεγάλο παλκοσένικο της πλατείας όπου πραγματικοί αστυνόμοι και πραγματικοί πολίτες δίνανε πραγματικές μάχες τις μέρες εκείνες του Μάη του ΄36» θυμόταν ο ποιητής Μανόλης Αναγνωστάκης. «Από τα παράθυρα του σπιτιού μας είδα τραυματίες και νεκρούς, άκουσα μανάδες και παιδιά να κλαίνε, άκουσα λόγους, κατάρες ζητωκραυγές…». Την Κυριακή 10 Μαΐου γίνεται η κηδεία των νεκρών διαδηλωτών. Πάνω από 150.000 άτομα δίνουν το «παρών». Η χωροφυλακή εξακολουθεί να βρίσκεται στα τμήματα… Ακολουθεί πορεία. Περνάει από το κτίριο της Γενικής Ασφάλειας στην οδό Εθνικής Αμύνης. Οι διαδηλωτές λιθοβολούν την