Νέα όπλα κατά της ημικρανίας

Περίπου ένας στους πέντε ανθρώπους _ συχνότερα οι γυναίκες _ υποφέρει από ημικρανίες, που πλήττουν σοβαρά την προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική ζωή του. Οι επιστήμονες όμως ελπίζουν ότι χάρη στις τελευταίες έρευνες, σύντομα θα νικήσουν ολοκληρωτικά αυτή την επώδυνη νόσο.

«Η ημικρανία είναι μια πρωτοπαθής κεφαλαλγία, δηλαδή δεν υπάρχει οργανικό υπόστρωμα που δικαιολογεί την εμφάνισή της», εξηγεί η διευθύντρια του νευρολογικού τμήματος στο Γενικό Νοσοκομείο «Γ. Γεννηματάς» και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Κεφαλαλγίας Κλημεντίνη Καραγεωργίου.

«Είναι μια μορφή κεφαλαλγίας που παρουσιάζεται περιοδικά, διαρκεί από 2 έως 72 ώρες (τρεις ημέρες), εντοπίζεται συνήθως στο μισό κεφάλι, αλλά πολλές φορές μπορεί να είναι και σε όλο το κεφάλι, επιδεινώνεται από την καθημερινή δραστηριότητα (τρέξιμο, ανέβασμα σκάλας, δουλειές σπιτιού κ.λπ.) και συνοδεύεται από ναυτία, έμετο και φωτο-ηχο-ευαισθησία».

Τα χαρακτηριστικά αυτά αποτελούν τα διαγνωστικά κριτήρια της ημικρανίας χωρίς αύρα, τα οποία έχει θεσπίσει η Διεθνής Εταιρεία Κεφαλαλγίας στην τελευταία έκδοση Ταξινόμησης της Κεφαλαλγίας το 2004. «Υπάρχει σε μικρότερη συχνότητα η ημικρανία με αύρα, κατά την οποία προηγούνται της εμφάνισης της κεφαλαλγίας 30′ – 60′ με νευρολογικές εκδηλώσεις όπως διαταραχές οφθαλμικές (φωτεινά ή μαύρα στίγματα, σπινθηρισμοί, βαθμιαία απώλεια του μισού οπτικού πεδίου σαν να το καλύπτει μια κουρτίνα, ή ράγισμα στην εικόνα που υπάρχει στο οπτικό μας πεδίο κ.α.) και ομιλίας (δυσφασία, δυσκολία στην έκφραση ή στην αντίληψη του προφορικού λόγου)», λέει η κ. Καραγεωργίου. «Τα συμπτώματα αυτά μπορεί να διαρκούν από 15′ έως όση ώρα θα κρατήσει η κεφαλαλγία».

Υπάρχουν και άλλες μορφές ημικρανίας, εκτός από την ημικρανία με αύρα ή χωρίς αύρα, οι οποίες είναι λιγότερο συχνές. Αυτές είναι η αμφιβληστροειδική ημικρανία, η ημικρανία της βασικής, η ημικρανία χωρίς κεφαλαλγία, η ημικρανία με παρατεταμένη αύρα, η ημικρανική κατάσταση, το ημικρανικό έμφρακτο και η χρόνια ημικρανία.

«Στην τελευταία περίπτωση, όταν οι κρίσεις διαρκούν πέραν των τριών ημερών πρόκειται για χρόνια μορφή», επισημαίνει η κ. Καραγεωργίου. «Συνήθως, η μετάπτωση σε χρόνια μορφή γίνεται σε άτομα που κάνουν κατάχρηση αναλγητικών φαρμάκων. Το ημικρανικό έμφρακτο παρατηρείται σε ημικρανία με παρατεταμένη αύρα και σε νέες γυναίκες καπνίστριες που κάνουν χρήση αντισυλληπτικών».

Η ημικρανία παρατηρείται σε όλες τις ηλικίες της παραγωγικής περιόδου, από την παιδική κιόλας ηλικία (κυρίως εφηβική, νεανική) και αρχίζει να αραιώνει στις μεγαλύτερες ηλικίες και κυρίως στην τρίτη. Η συχνότητα εμφάνισής της κυμαίνεται στις διάφορες μελέτες από 12% έως 20%, όπως αναφέρεται και στις ελληνικές μελέτες.

Παρατηρείται συχνότερα στις γυναίκες από ό,τι στους άνδρες σε μια σχέση 2:1, ενώ στην παιδική ηλικία παρατηρείται εξίσου σε αγόρια και κορίτσια. Η μεγαλύτερη συχνότητα στις γυναίκες κατά την παραγωγική περίοδο έχει συσχετιστεί με τα επίπεδα των ορμονών.

«Ως προς τα αίτια της ημικρανίας, έχουν ενοχοποιηθεί πολλαπλοί παράγοντες», λέει η κ. Καραγεωργίου. «Υφίσταται οικογενειακή προδιάθεση και μπορεί να υπάρχει σε μια οικογένεια σε διαφορετικές γενεές. Επιπλέον, σε ορισμένες μορφές ημικρανίας με αύρα (ημιπληγική ημικρανία) έχουν βρεθεί συγκεκριμένα γονίδια τα οποία έχουν άμεση σχέση με την ημικρανία και την εμφάνιση αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου που σχετίζεται με αυτήν».

Αλλοι παράγοντες που έχουν ενοχοποιηθεί για την έκλυση ημικρανίας είναι η έλλειψη ύπνου ή ο υπερβολικός ύπνος, η νηστεία, το στρες, η κόπωση και ορισμένες τροφές (χωρίς όμως να γενικεύονται, αλλά εξατομικεύονται κατά περίπτωση) όπως είναι η σοκολάτα, τα εσπεριδοειδή, το κινέζικο φαγητό, το αλκοόλ κ.ά. «Πολλές φορές, αρκεί κάποιος να φάει ή να πιει ένα φλιτζάνι καφέ για να υποχωρήσει η ημικρανία», σημειώνει η κ. Καραγεωργίου.

Διάγνωση και θεραπεία

«Η διάγνωση της ημικρανίας γίνεται με τη λεπτομερή λήψη του ιστορικού από τον γιατρό και με τη βοήθεια ημερολογίου των κρίσεων ημικρανίας», λέει η κ. Καραγεωργίου. «Ο εργαστηριακός έλεγχος δεν είναι άμεσα απαραίτητος για τη διάγνωση». Η θεραπεία της ημικρανίας είναι συμπτωματική ή προληπτική.

«Η συμπτωματική θεραπεία συνίσταται στην αντιμετώπιση της κρίσης με αναλγητικά απλά ή ειδικά (τριπτάνες)», εξηγεί η κ. Καραγεωργίου. «Η προφυλακτική θεραπεία δίνεται συστηματικά, εφόσον υπάρχουν πάνω από δύο κρίσεις την εβδομάδα ή μια κρίση πολύ βαριά που καθιστά ανάπηρο τον ασθενή. Εκτός από τη φαρμακευτική αγωγή, υπάρχουν και μη φαρμακευτικές προσεγγίσεις όπως είναι η άσκηση (γυμναστική, γιόγκα, πιλάτες, χορός, ασκήσεις χαλάρωσης), με την οποία αντιμετωπίζεται το στρες (γενεσιουργός αιτία της ημικρανίας), καθώς και η ομοιοπαθητική θεραπεία και ο βελονισμός».

Νέα όπλα προστίθενται συνεχώς στη θεραπευτική φαρέτρα. «Τα τελευταία χρόνια έχει καταλάβει σημαντική θέση στη θεραπεία η χρήση μπότοξ, ειδικά στη χρόνια ανθεκτική μορφή», σημειώνει η κ. Καραγεωργίου. «Ολες οι θεραπείες βασίζονται στον γνωστό έως σήμερα παθογενετικό μηχανισμό της ημικρανίας. Καθημερινά όμως ανακαλύπτονται νέα παθοφυσιολογικά στοιχεία που αφορούν την ημικρανία, με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέων φαρμακευτικών μορίων».

Μετά τις τριπτάνες, αναμένονται τα αμέσως επόμενα χρόνια οι αναστολείς του σχετιζόμενου με το γονίδιο της καλσιτονίνης πεπτιδίου (CGRP), με τις ουσίες telcagepan ή olcegepan.

«Τα φάρμακα αυτά έχουν βασικό πλεονέκτημα», αναφέρει ο Ντομινίκ Βαλάντ, υπεύθυνος του μεγάλου Κέντρου Κεφαλαλγιών Λαριμπουαζιέρ στη Γαλλία, «ότι θα μπορούσαν να ωφελήσουν ασθενείς με ημικρανία, οι οποίοι είτε έχουν περάσει έμφραγμα ή εγκεφαλικό επεισόδιο, είτε πάσχουν από υπέρταση και δεν μπορούν να πάρουν τριπτάνες». Επιπλέον, για την αντιμετώπιση της χρόνιας ημικρανίας _ σύμφωνα με τον γάλλο ειδικό _ βρίσκεται σε εξέλιξη διεθνής μελέτη για τη χρήση μιας συσκευής διέγερσης του νεύρου του Αρνολντ, που εμπλέκεται στη μεταφορά των μηνυμάτων του πόνου στον εγκέφαλο.

«Οσο όμως και αν υπάρχει πρόοδος στην έρευνα και θεραπεία της ημικρανίας, η σωστή λήψη ιστορικού είναι ο ακρογωνιαίος λίθος», τονίζει η κ. Καραγεωργίου. «Η διάγνωση και παρακολούθηση από τον οικογενειακό γιατρό κατ’ αρχάς και, αν χρειαστεί, από τον ειδικό γιατρό σε Κέντρο Κεφαλαλγίας, θα θέσουν τα θεμέλια της σωστής αντιμετώπισης».

Την ενοχοποιούν και για τα εγκεφαλικά

Πολλές, κυρίως αμερικανικές εργασίες έχουν δείξει τη σχέση ημικρανιών με αύρα και εγκεφαλικών επεισοδίων. Σύμφωνα με τον νευρολόγο δρα Φρανς Γουαμάν του Νοσοκομείου Λαριμπουαζιέρ στο Παρίσι και πρώην πρόεδρο της Γαλλικής Νευροαγγειακής Εταιρείας, ο κίνδυνος εγκεφαλικού επεισοδίου σε γυναίκες με ημικρανία με αύρα διπλασιάζεται, ενώ σε καπνίστριες με ημικρανία τουλάχιστον πενταπλασιάζεται.

Σε έρευνα που παρουσιάστηκε πρόσφατα στην ετήσια συνάντηση της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας, οι ερευνητές από το Πανεπιστήμιο Τζον Χόπκινς ανέλυσαν τα ευρήματα από 21 μελέτες σε 622.381 γυναίκες ηλικίας 18-70 ετών σε Ευρώπη και Βόρεια Αμερική και κατέληξαν ότι ο κίνδυνος εγκεφαλικού επεισοδίου ήταν κατά 2,9 φορές μεγαλύτερος σε γυναίκες που υποφέρουν από ημικρανίες με αύρα.

Οι επιστήμονες συνιστούν στις γυναίκες αυτές να μην καπνίζουν, πιθανώς να παίρνουν _ με τη συμβουλή του γιατρού τους _ φάρμακα για μείωση της αρτηριακής πίεσης ή αντιπηκτικά (όπως η ασπιρίνη) και να μη χρησιμοποιούν αντισυλληπτικά χάπια ούτε θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης.

Επίσης, σε μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στην ηλεκτρονική έκδοση του περιοδικού «Neurology» από επιστήμονες του Ιατρικού Κολεγίου Αλμπερτ Αϊνστάιν της Νέας Υόρκης, σε 6.102 άτομα με ημικρανίες, διαπιστώθηκε ότι τα άτομα αυτά διατρέχουν διπλάσιο κίνδυνο να πάθουν και καρδιακά εμφράγματα χωρίς να έχει διευκρινιστεί ο λόγος.

«Υπάρχουν υποθέσεις για γενετική συσχέτιση, αλλά η φύση της δεν είναι εντελώς σαφής», λέει ο καθηγητής Νευρολογίας Ρίτσαρντ Λίπτον. «Ο κίνδυνος μάλιστα παρέμενε αυξημένος ακόμα και όταν συνυπολογίζαμε τους γνωστούς παράγοντες κινδύνου».

Αλλη μελέτη που δημοσιεύθηκε τελευταία στο περιοδικό «Jοurnal of Neurology, Neurosurgery and Psychiatry», διαπίστωσε ότι όσοι πάσχουν από χρόνια ημικρανία έχουν διπλάσιες πιθανότητες να υποφέρουν και από κατάθλιψη, αγχώδεις διαταραχές και γενικώς χρόνιους πόνους.

Μάλιστα έρευνα από επιστήμονες στο Πανεπιστήμιο Λέντεν της Γερμανίας, η οποία είδε το φως της δημοσιότητας στο περιοδικό «Neurology» στις αρχές του χρόνου, κατέληξε στο συμπέρασμα ότι πιθανώς η ημικρανία και η κατάθλιψη έχουν το ίδιο γενετικό υπόστρωμα. Και σύμφωνα με ερευνητές του Προγράμματος Ερευνας και Θεραπείας των Πονοκεφάλων στο Πανεπιστήμιο του Οχάιο, όσοι έχουν περάσει στρεσογόνα γεγονότα στην παιδική ηλικία έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν ημικρανίες στην ενήλικη ζωή τους. Οι επιστήμονες αναφέρουν ότι τα τραυματικά γεγονότα στην παιδική ηλικία μπορεί να αλλάξουν την αντίδραση του οργανισμού στο στρες σε μόνιμη βάση.

Τέλος, μεγάλη έρευνα (η Nurses Health Study) σε 18.000 γυναίκες με ημικρανία στις ΗΠΑ συνδέει την ημικρανία με τη σκλήρυνση κατά πλάκας, αναφέροντας ότι οι γυναίκες αυτές έχουν κατά 47% αυξημένο κίνδυνο να εκδηλώσουν τη νόσο σε σχέση με όσες γυναίκες δεν εμφανίζουν ημικρανίες. Το ευχάριστο είναι πάντως πως μια τελευταία εργασία έχει δείξει ότι οι γυναίκες με ημικρανία παθαίνουν σε μικρότερο βαθμό (κατά 26%) σε σχέση με τον γενικό πληθυσμό καρκίνο μαστού, χωρίς να είναι γνωστός ο λόγος.

Οι «ύποπτες» τροφές

Η Εθνική Βιβλιοθήκη Ιατρικής των ΗΠΑ αναφέρει ως τροφές που μπορεί να «πυροδοτούν» μια ημικρανία τις ακόλουθες:

_ Επεξεργασμένες τροφές και πίκλες.

_ Προϊόντα αρτοποιίας.

_ Σοκολάτα και γαλακτοκομικά προϊόντα.

_ Τροφές που περιέχουν γλουταμινικό μονονάτριο (MSG).

_ Τροφές που περιέχουν τυραμίνη, στις οποίες περιλαμβάνεται το κόκκινο κρασί, τα καπνιστά ψάρια, το συκώτι του κοτόπουλου, τα κίτρινα τυριά και ορισμένες ποικιλίες φασολιών.

_ Εσπεριδοειδή, μπανάνα ή αβοκάντο

_ Επεξεργασμένα κρέατα που περιέχουν νιτρώδη άλατα όπως λουκάνικα, σαλάμι ή μπέικον.

_ Κρεμμύδια.

_ Καρύδια και φιστικοβούτυρο.

Η ημικρανία στα παιδιά

Ανω του 5% των παιδιών σχολικής ηλικίας πάσχουν από ημικρανίες, συχνά αρκετά σοβαρές ώστε να τα εμποδίζουν στη σχολική ζωή και το παιχνίδι τους. Οι έρευνες δείχνουν ότι ο καλός και επαρκής ύπνος και η χαλάρωση μπορεί να μειώσουν τις κρίσεις τουλάχιστον κατά 50%. Η Αμερικανική Εταιρεία Οικογενειακών Ιατρών παρέχει τις εξής συμβουλές που βοηθούν στην πρόληψη των ημικρανιών στα παιδιά:

_ Να τρώνε τακτικά και να μην παραλείπουν κανένα γεύμα.

_ Να διατηρούν ομαλό ωράριο ύπνου.

_ Να ασκούνται συστηματικά και συχνά.

_ Να αναγνωρίζουν, με τη βοήθεια των γονέων και των ειδικών, τους παράγοντες που «πυροδοτούν» τις ημικρανίες (π.χ. στρες, σοκολάτα ή τυρί) και να τους αποφεύγουν.

_ Οι γονείς να συζητούν με τον παιδίατρο για φαρμακευτική αγωγή, αν οι ημικρανίες δεν είναι δυνατό να ελεγχθούν με άλλες μεθόδους.

Ειδικά κέντρα

Κέντρα Κεφαλαλγίας λειτουργούν στα εξής νοσοκομεία:

_ ΓNA «Γ. Γεννηματάς», Αθήνα, τηλ. 210-7768.307 – 8.

_ Ναυτικό Νοσοκομείο Αθηνών, Αθήνα, τηλ. 210-7261.148.

_ Ερυθρός Σταυρός, Αθήνα, τηλ. 1535.

_ Aεροπορίας 251, Αθήνα, τηλ. 210-7463.300.

_ Στρατιωτικό 401, Αθήνα, τηλ. 210-7494.090.

_ ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη, τηλ. 1535.

_ Γ.Ν. «Παπανικολάου», Θεσσαλονίκη τηλ. 1535.

_ Γ.Ν. «Παπαγεωργίου», Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310-693.229.

_ Γ.Ν. «Αγιος Δημήτριος», Θεσσαλονίκη, τηλ. 2313-322.422.

_ Β’ ΙΚΑ «Παναγία», Θεσσαλονίκη, τηλ. 2310-479.657

_ Γ.Ν. Καβάλας, τηλ. 1535.

_ Γ.Ν. Χανίων, τηλ. 28210-22.540.