« Γελοίοι αλλά και φριχτοί »

ΔΙΚΑΙΩΣ ΤΟΝ ΑΠΟΚΑΛΕΣΑΝ «ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ ΤΩΝ ΣΥΓΓΡΑΦΕΩΝ»,
ΑΦΟΥ ΜΕ ΤΙΣ ΙΣΤΟΡΙΕΣ ΤΟΥ ΥΠΟΓΡΑΜΜΙΖΕΙ ΤΙΣ ΠΟΙΚΙΛΕΣ ΔΙΑΣΤΑΥΡΩΣΕΙΣ
ΤΩΝ ΠΑΙΧΝΙΔΙΩΝ ΤΗΣ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑΣ ΜΕ ΤΑ
ΠΑΙΧΝΙΔΙΑ ΤΗΣ ΖΩΗΣ. ΚΑΙ ΔΙΚΑΙΩΣ Η ΑΚΤΙΝΟΒΟΛΙΑ ΤΟΥ ΞΕΠΕΡΝΑ
ΤΟΝ ΙΣΠΑΝΟΦΩΝΟ ΚΟΣΜΟ. Ο ΠΡΟΩΡΑ ΧΑΜΕΝΟΣ ΧΙΛΙΑΝΟΣ
ΡΟΜΠΕΡΤΟ ΜΠΟΛΑΝΙΟ ΕΙΝΑΙ Ο ΜΠΟΡΧΕΣ ΤΟΥ 21ουΑΙΩΝΑ
«Ο κόσμος της λογοτεχνίας δεν είναι μόνο γελοίος, αλλά και φριχτός», λέει ο κεντρικός ήρωας της πρώτης- και βραβευμένης – ιστορίας του Μπολάνιο στη συλλογή Τηλεφωνήματα που πρωτοκυκλοφόρησε το 1997, όταν η φήμη του είχε αρχίσει να σκαρφαλώνει στην κορυφή. Ήταν 44 χρονών και του έμεναν άλλα έξι χρόνια ζωής και εξαντλητικής δουλειάς. Μιας δουλειάς που γέννησε μικρά αριστουργήματα όπως οι Άγριοι ντετέκτιβ (σύντομα από τον Καστανιώτη) και το κορυφαίο του μυθιστόρημα-ποταμό 2666, το οποίο εκδόθηκε μετά τον θάνατό του.

Τα (14) Τηλεφωνήματα (Άγρα) αρχίζουν με τέσσερις εξαιρετικές ιστορίες για τη μοίρα και τη συντεχνία των συγγραφέων. Αυτές δίνουν και το στίγμα ολόκληρης της συλλογής, διότι μας προκαλούν να αμφισβητήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε την έννοια της κουλτούρας.

Στη ζωή του, ο Μπολάνιο επιτέθηκε λυσσαλέα στο λογοτεχνικό κατεστημένο, και εδώ σκιαγραφεί εκπληκτικά τις «χαμηλές φωνές» (που τόσο ενδιέφεραν τον δικό μας Αναγνωστάκη), φωτίζοντας το μαρτύριο και το μυστήριο των αφανών συγγραφέων, των ελασσόνων ή των αποτυχημένων. Μιλάει για τη φτώχεια τους (που την έζησε στο πετσί του κάνοντας χειρωνακτικές εργασίες), προβληματίζεται για το τι είναι αξιοπρεπές, τι ταπεινωτικό, τι συνεπές για έναν καλό συγγραφέα, και αν το ταλέντο σώζει ή όχι («Σενσίνι»). Μιλάει επίσης για τις κάστες των συγγραφέων, για τις κοινωνικές και πολιτικές τους ακροβασίες, για τους καλούς συγγραφείς που «χρειάζονται τους κακούς έστω μόνο ως αναγνώστες ή σωματοφύλακες» («Ανρί Σιμόν Λεπρένς»). Στέκεται στην παράνοια και στη γελοιοποίηση που τους πολιορκεί, και στην εγκατάλειψή τους ακόμα και από τους φίλους τους («Ενρίκε Μαρτίν»). Τολμά να μιλήσει για τη μετριότητα των μέτριων πλην τίμιων και για την αξία των καλών πλην φαύλων («Μια λογοτεχνική περιπέτεια»). Κι όλα αυτά τα λέει όχι ως τιμητής, αλλά “από μέσα”- άλλωστε ο ίδιος δεν υπήρξε πάντα «καλό παιδί» και σ΄ αυτές τις ιστορίες υπάρχουν πολλά αυτοβιογραφικά του στοιχεία… Το γράψιμο, εν τέλει, «θέλει θάρρος».

Καταραμένοι ήρωες

Οι ήρωές του μπορεί λοιπόν να μην είναι συμπαθείς, γίνονται όμως εξαιρετικά γοητευτικοί. Ο 60χρονος Αργεντινός εξόριστος μάστορας που μετατρέπεται σε «βραβειοθήρα» και κερδίζει τα προς το ζην στην Ισπανία παίρνοντας μέρος σε επαρχιακούς λογοτεχνικούς διαγωνισμούς, συχνά με το ίδιο διήγημα υπό διαφορετικούς τίτλους· ο ταπεινός και απωθητικός γραφιάς που σώζει τους αντιστα σιακούς Γάλλους στο διάστημα 1941-43, όμως δεν γίνεται αποδεκτός ως συνάδελφός τους και σκίζει αδιάφορος το αριστούργημά του· ο τρελαμένος ποιητής που κατέληξε να συνεργάζεται με παραεπιστημονικά περιοδικά και ήταν καλός μόνο όταν έγραφε με τον τρόπο άλλων ποιητών· αλλά και ο Χιλιανός γυμναστής, γιος πολιτικού πρόσφυγα στη Μόσχα και συνεργάτης Ρώσου μαφιόζου, τον οποίο δολοφόνησε για να ζήσει με τη φιλενάδα του, όμως έζησε εν τέλει με τα βιβλία τού Μπουλγκάκοφ που εκείνη λάτρευε…

Προσωπικές εμπειρίες

Οι γυναικείοι χαρακτήρες του Μπολάνιο είναι άλλωστε ένα ξεχωριστό κεφάλαιο (τέσσερις ιστορίες στις Φωτογραφίες ), καθώς σχολιάζουν τη διασταύρωση της τέχνης με την ηθική. Υπέροχη η Τζοάνα Σιλβέστρι, στην ομότιτλη ιστορία που παραπέμπει σε γνωστή πορνοστάρ. Εδώ παρακολουθούμε τον καταιγιστικό μονόλογο μιας 37χρονης θεάς της τσόντας, άρρωστης πια (από ΑΙDS;), που αναπολεί τη σύντομη όμως σημαδιακή σχέση της με έναν αλλοτινό ιδιαίτερα «προικισμένο» αστέρα του πορνό στην Καλιφόρνια. Είναι ένας έρωτας χωρίς σεξ και χωρίς ψέματα, αλλά μοναδικός σε συντροφικότητα και τρυφερότητα.

Ο Ρομπέρτο Μπολάνιο ταξιδεύει λοιπόν τον αναγνώστη στις χώρες όπου έζησε αλήτικα- Χιλή, Μεξικό, Γαλλία, Ισπανία- και «συμμετέχει» στις ιστορίες του είτε ως συνομιλητής των πρωταγωνιστών, είτε ως Αρτούρο Μπελάνο- το alter ego του και σε επόμενα βιβλία του. Χαρακτηριστικό το διήγημα «Ντετέκτιβ», που αναφέρεται στις οκτώ τραυματικές ημέρες που πέρασε εικοσάρης, ως αντιστασιακός κρατούμενος της χούντας του Πινοσέτ, μέχρι να απελευθερωθεί κατά τύχη- όπως υπαινίσσεται εδώ – επειδή ένας συμμαθητής του ήταν αστυνομικός και επειδή για ένα κλάσμα δευτερολέπτου μοιράστηκαν τον ίδιο τρόμο.

ΤΗΛΕΦΩΝΗΜΑΤΑ

Roberto Βolano

ΜΤΦ. ΕΦΗ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΕΚΔ. ΑΓΡΑ ΣΕΛ. 298