«Μουτλού γιλάρ, καλά Χριστούγεννα, ευτυχισμένο το νέο έτος». Οι Ρωμιοί της Πόλης ανταλλάσσουν ευχές και στα ελληνικά και στα τουρκικά. «Συνεχίζουμε τα έθιμά μας, είμαστε λίγοι αλλά ατέλειωτοι», μου λέει με σιγουριά η κ. Εύα Κανάρη, διευθύντρια του Νηπιαγωγείου του Ζαππείου. Οι Ρωμιοί της Πόλης είναι και δεν είναι 2.000. Το 1923, όταν υπεγράφη η Συνθήκη της Λωζάννης, έφταναν τις 110.000. Ο πληθυσμός άρχισε να μειώνεται αισθητά μετά τις απελάσεις του 1964. Η χαριστική βολή δόθηκε το 1974, μετά την εισβολή στην Κύπρο.
«Κάποτε γιορτάζαμε τα Χριστούγεννα 50.000 άνθρωποι. Τώρα τα γιορτάζουμε 2.000, αυτή είναι η διαφορά», μου λέει ο κ. Δημήτρης Φραγκόπουλος. Επί 35 ολόκληρα χρόνια (1958-1993) διετέλεσε διευθυντής του Ζωγραφείου, ο Δάσκαλος της Πόλης που όλοι του σφίγγουν με σεβασμό το χέρι. Με χαμόγελο με υποδέχεται στο σπίτι του μαζί με την κ. Βέτα, τη σύζυγό του. Κλείνουν φέτος 50 χρόνια γάμου. Η κ. Βέτα στόλισε ένα μικρό χριστουγεννιάτικο δέντρο.
Όσο χρειάζεται για να «μυρίσει» Χριστούγεννα το σπίτι! Τώρα πια το χριστουγεννιάτικο τραπέζι το ετοιμάζουν οι κόρες τους. Αρνί με πατάτες «φουρνιστό», «κούρκα» που θα πει γαλοπούλα, ντολμάδες, ταραμοσαλάτα, λακέρδα και για επιδόρπιο άσπρο γλυκό, δηλαδή υποβρύχιο και μπακλαβά. Τα μελομακάρονα είναι ξένα για τους Ρωμιούς.
«Είμαστε σαν μια οικογένεια»
Λειτουργεί ως Γυμνάσιο και Λύκειο. Είναι από τα λίγα ελληνικά σχολεία που λειτουργούν ακόμη στην Πόλη.
Φέτος στόλισαν και πάλι το χριστουγεννιάτικο δέντρο στην είσοδο του ιστορικού κτιρίου του Ζωγραφείου. Δίπλα ένας Άγιος Βασίλης. Τα δώρα όμως τα έφερε η Μαρία που χτύπησε την πόρτα του Γιάννη Δεμιρτζόγλου. Τη καλωσόρισε με χαρά. «Η Μαρία σπουδάζει στο Μετσόβιο στην Αθήνα. Είναι απόφοιτη του σχολείου μας», μου εξήγησε αμέσως ο διευθυντής του Ζωγραφείου παραλαμβάνοντας τα σοκολατάκια εξ Αθηνών. «Είμαστε σαν μια οικογένεια… Είμαστε τόσο λίγοι», συμπλήρωσε η Μαρία. Ποτέ δεν έκανε Χριστούγεννα στην Αθήνα. Πάντα γυρνάει στην Πόλη. Για τη Μελίσσα όμως, η οποία είναι τελειόφοιτη, δεν ισχύει το ίδιο. «Τα Χριστούγεννα στην Αθήνα είναι πιο ωραία»«, μου είπε λίγο αργότερα. Στην Αθήνα είναι όλα τα εξαδέλφια της. Στην Πόλη δεν είναι κανείς και αισθάνεται μοναξιά. Μετά τη Μαρία στο γραφείο του διευθυντή μπήκαν δύο κυρίες από τον Σύνδεσμο Γηροκομημένων. Ο Γιάννης Δεμιρτζόγλου πήρε το ημερολόγιο του Συνδέσμου δίνοντας τη δική του εισφορά για το Γηροκομείο. «Η τσέπη κουράζεται», μου εξομολογήθηκε λίγο αργότερα εξηγώντας μου ότι οι κοινωνικές δραστηριότητες της κοινότητας εξαντλούνται γύρω από 200-300 άτομα.
Κάλαντα, φάτνη και χριστουγεννιάτικο «αγατσί» στα 3 σχολεία
Τους τα λέει και στα ελληνικά και στα τουρκικά γιατί κάποια δεν καταλαβαίνουν καν ελληνικά… Κάποια άλλα μπερδεύουν τις γλώσσες. Τις προάλλες ένα παιδάκι έδειξε το δέντρο και είπε «χριστουγεννιάτικο αγατσί»! Μισά ελληνικά, μισά τουρκικά! Είναι παιδάκι από μεικτό γάμο, μου εξήγησε
Η έλευση των ορθόδοξων Τούρκων από την Αντιόχεια έχει αλλάξει τα δεδομένα στα ελληνικά εκπαιδευτικά ιδρύματα
η κ. Αιμιλία. Στην πλειονότητά τους οι Ρωμιοί θεωρούν ότι το μεγαλύτερο πρόβλημα είναι τα Αντιοχειανά παιδιά ή κατ΄ άλλους «αραβόφωνα», επειδή η ελληνική δεν είναι μητρική τους. Έχουν ενταχθεί στην ελληνική κοινότητα ενισχύοντάς την και τώρα αποτελούν περίπου το 50% των παιδιών. Πολλοί Ρωμιοί θεωρούν ότι αυτά τα παιδιά ρίχνουν το επίπεδο στα σχολεία. «Δεν φταίνε οι Αντιοχειανοί για το επίπεδο αλλά το ίδιο το εκπαιδευτικό σύστημα», μου λέει ο Συμεών Γιλμάζ, Αντιοχειανός καθηγητής στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Οι Αντιοχειανοί, ορθόδοξοι στο θρήσκευμα, άρχισαν να φτάνουν στην Κωνσταντινούπολη από το 1939. Σήμερα είναι σχεδόν 1.000. «Έχουμε ακριβώς τα ίδια χριστουγεννιάτικα έθιμα», μου λέει ο κ. Γιλμάζ. Ο Σύλλογος Αντιοχειανών διοργάνωσε τα Χριστούγεννα ένα μεγάλο γλέντι. Τα φαγητά είναι τα ίδια. Μόνο η σούπα Λεμπνιγί, από αλεύρι και ρύζι, είναι διαφορετική.
Στη Μεγάλη του Γένους Σχολή φοιτούν 63 παιδιά, εκ των οποίων 45% προέρχονται από την Αντιόχεια. Λειτουργεί ως σχολείο Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης και είναι το αρχαιότερο εκπαιδευτικό ίδρυμα στην Κωνσταντινούπολη, από το 1454! Το χριστουγεννιάτικο παζαράκι είναι πιο λιτό στη Μεγάλη του Γένους Σχολή. Η διευθύντρια, Βικτωρία Λαμπροπούλου, είναι επί της υποδοχής. «Είμαστε σε μια καλύτερη περίοδο τώρα. Ίσως επειδή η Τουρκία προσπαθεί να ενταχθεί στην Ε.Ε.», μου λέει. Τα παιδιά της Σχολής κατά ομάδες επισκέπτονται τα σπίτια των Ρωμιών και τους λένε τα κάλαντα. Το τριγωνάκι δεν συνηθίζεται. Για τα κάλαντα έχουν την τραμπούκα.
Μεταμεσονύκτια Λειτουργία στα Πριγκιποννήσια
Όσο για το έθιμο της νυκτερινής λειτουργίας που επικρατούσε τη δεκαετία του ΄60 τώρα γίνεται μόνο στη Μητρόπολη Πριγκιποννήσων. Ένα ναυλωμένο καράβι φεύγει από την Κωνσταντινούπολη και μεταφέρει τους πιστούς στα Πριγκιποννήσια. Φέτος για πρώτη φορά έγινε και στο Μέγα Ρεύμα ή Αρναβούτκιοϊ, στα τουρκικά. Η Λειτουργία αρχίζει στις 2 τα ξημερώματα και συνεχίζεται μέχρι τις 5 το πρωί. «Οι μεταμεσονύκτιες χριστουγεννιάτικες Λειτουργίες είχαν σταματήσει τις τελευταίες δεκαετίες γιατί φοβόμασταν», μου λέει ο καθηγητής και ψάλτης Αντώνης Παριζιάνος. Τα τελευταία χρόνια ωστόσο παρατηρεί ένα καινούργιο φαινόμενο. Τούρκοι μουσουλμάνοι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων πηγαίνουν στην καθολική εκκλησία του Αγίου Ιωάννη και παρακολουθούν τη Λειτουργία!
«Είναι κάτι σαν μόδα την οποία ακολουθεί η αστική ελίτ, η τάξη της ευμάρειας», μου λέει ο κ. Παριζιάνος. Πολλοί μάλιστα, παρ΄ ότι μουσουλμάνοι, άρχισαν να στολίζουν χριστουγεννιάτικα δέντρα στα σπίτια τους και να κόβουν πίτα!
«Χαβά Μπαμπά» θα πει «αέρα πατέρα»