Ένα από τα μεγαλύτερα προβλήματα υγείας που απασχολούν εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο είναι το λεμφοίδημα (ή λεμφικό οίδημα). Πρόκειται για μία ασθένεια και όχι για ένα απλό σύμπτωμα, η οποία– ιδίως στις βιομηχανικές χώρες– συνήθως αποτελεί επακόλουθο θεραπειών κατά του καρκίνου, όπως είναι η αφαίρεση των λεμφαδένων (λεμφαδενεκτομή) και η ακτινοθεραπεία.

Το σώμα μας διαθέτει ένα δίκτυο λεμφικών αγγείων και αδένων, που περιέχουν λέμφο _ ένα διαυγές υγρό, το οποίο περιέχει πρωτεΐνες, άλατα και νερό και παίζει ρόλο στην προστασία του οργανισμού από τις λοιμώξεις.

Το λεμφοίδημα είναι η μη φυσιολογική συσσώρευση της λέμφου στους ιστούς. Η συσσώρευση αυτή προκαλεί διόγκωση (οίδημα), χρόνια φλεγμονή και σκλήρυνση (ίνωση) των επηρεαζόμενων μαλακών ιστών.

Το οίδημα εμφανίζεται συνήθως στα άνω και κάτω άκρα και λιγότερο στην κοιλιά, στο πρόσωπο και στα γεννητικά όργανα.

Υπάρχουν δύο είδη λεμφοιδήματος, το πρωτογενές και το δευτερογενές.

* Το πρωτογενές λεμφοίδημα εκδηλώνεται σε ανθρώπους που εκ γενετής πάσχουν από διαταραχές του λεμφικού συστήματος (είτε έχουν λιγότερα από το φυσιολογικό λεμφικά αγγεία ή αδένες είτε αυτά δεν λειτουργούν φυσιολογικά). Αυτού του είδους το λεμφοίδημα είναι σπάνιο.

* Το δευτερογενές λεμφοίδημα μπορεί να εκδηλωθεί ως συνέπεια του καρκίνου, συνηθέστερα των αντικαρκινικών θεραπειών ή οποιασδήποτε άλλης αιτίας που προκαλεί αλλαγές στη δομή του λεμφικού συστήματος. Τέτοιου είδους αλλαγές συμβαίνουν όταν αφαιρούνται λεμφαδένες στη διάρκεια των χειρουργικών επεμβάσεων ή όταν γίνεται σε έναν ασθενή ακτινοθεραπεία (προκαλεί ουλές στα αγγεία και στους αδένες του λεμφικού συστήματος). Το λεμφοίδημα είναι πιθανότερο να συμβεί σε ασθενείς που υποβάλλονται σε θεραπεία για καρκίνο του μαστού, του προστάτη, των ωοθηκών ή της μήτρας, καθώς και σε όσους κάνουν θεραπεία για λέμφωμα ή μελάνωμα.

Σταδιακή εξέλιξη

Όταν αρχίζει να αναπτύσσεται το λεμφοίδημα, ο πάσχων μπορεί να αισθάνεται ότι το χέρι ή το πόδι του είναι «γεμάτο» ή βαρύ, ενώ νιώθει και ένα αίσθημα σφιξίματος. Σταδιακά αρχίζει να μειώνεται η κινητικότητα ή η ευλυγισία της άκρας χείρας, του καρπού ή του αστραγάλου, ενώ κάποια στιγμή μπορεί να διαπιστώσει ότι δεν χωράει το χέρι του να περάσει από το μανίκι ή ότι τον σφίγγουν οι κάλτσες του. Μπορεί επίσης να τον σφίγγουν τα κοσμήματα, το ρολόι, η βέρα και/ή τα βραχιόλια, παρ’ ότι δεν έχει παχύνει.

Όλα αυτά οφείλονται στο ότι, καθώς συσσωρεύεται η λέμφος στους ιστούς, αυξάνεται προοδευτικά ο όγκος του προσβεβλημένου μέλους. Η αύξηση αυτή είναι πολύ χαρακτηριστική: το άνω άκρο ή το κάτω άκρο πρήζεται στην αρχή περιφερειακά και αργότερα στα κεντρικότερα σημεία του, ενώ με την εξέλιξη της νόσου η διαφορά μεταξύ των άνω ή των κάτω άκρων γίνεται εμφανής.

Άλλες ενδείξεις του λεμφοιδήματος είναι η έλλειψη πόνου ή αιματώματος, η σκλήρυνση των μαλακών ιστών του χεριού ή του ποδιού και πιθανές αλλαγές στην επιδερμίδα (λόγω υπερκεράτωσης ή λοίμωξης).

Το λεμφοίδημα χωρίζεται σε τρία στάδια λόγω της προοδευτικής αύξησής του:

* Στο πρώτο στάδιο, το οίδημα είναι μικρό και εξαφανίζεται όταν ο ασθενής ανυψώνει το προσβεβλημένο μέλος.

* Στο δεύτερο στάδιο, το οίδημα είναι μεγαλύτερο και όταν ο ασθενής το αγγίζει, το νιώθει σκληρό (σκλήρυνση μαλακών ιστών).

* Στο τρίτο στάδιο, υπάρχει μεγάλου βαθμού οίδημα και σκλήρυνση, καθώς και παθήσεις της επιδερμίδας.

Αντιμετώπιση με φυσικοθεραπεία

Οι υπόνοιες για την ύπαρξη του λεμφοιδήματος συνήθως αρχίζουν όταν ο ασθενής αναπτύσσει ένα οίδημα, που διαρκεί επί περισσότερο από 1 ή 2 εβδομάδες.

Όταν γίνει η διάγνωση ο ασθενής μπορεί να υποβληθεί σε θεραπεία για να ελαττωθεί η διόγκωση, να αποτραπεί η επιδείνωσή της, να μειωθεί ο κίνδυνος λοίμωξης, να βελτιωθεί η λειτουργικότητα του μέλους και, βεβαίως, να βελτιωθεί η εμφάνισή του από αισθητικής άποψης.

Αν και στο πέρασμα του χρόνου δοκιμάστηκαν διάφορες μέθοδοι για την αντιμετώπιση του λεμφοιδήματος _ μεταξύ αυτών χειρουργικές επεμβάσεις και φαρμακευτικές αγωγές _ η αποτελεσματικότητά τους είτε ήταν παροδική είτε ανεπαρκής. Γι’ αυτό εφαρμόζεται πλέον η επονομαζόμενη Ολοκληρωμένη Αποσυμφορητική Φυσικοθεραπεία (Complete Decongestive Therapy).

Το πρόγραμμα της Ολοκληρωμένης Αποσυμφορητικής Φυσικοθεραπείας αποτελείται από δύο φάσεις.

Η πρώτη φάση

διαρκεί 2-4 εβδομάδες και στη διάρκειά της γίνεται εντατική θεραπεία αποσυμφόρησης του οιδήματος. Η φάση αυτή συμπεριλαμβάνει:

* Μαλάξεις. Γίνεται χειρομάλαξη στο λεμφικό σύστημα με μια ειδική τεχνική (λέγεται τεχνική Vodder) που αποσκοπεί στην απομάκρυνση της λέμφου από την περιοχή όπου έχει συσσωρευτεί, ώστε να επιτευχθεί η αποσυμφόρηση του μέλους.

* Περίδεση. Γίνεται με ειδικούς επιδέσμους και αφρολέξ, που αποσκοπούν στη διατήρηση της ελάττωσης του οιδήματος που επιτεύχθηκε με τη μάλαξη και τη χαλάρωση του συνδετικού ιστού.

* Ειδικές ασκήσεις. Αποσκοπούν στην ελάττωση του οιδήματος αλλά και στην αύξηση της κινητικότητας του μέλους. Ο ασθενής πρέπει να τις εκτελεί και στο σπίτι.

* Φροντίδα του δέρματος και των νυχιών για την αποφυγή των μολύνσεων και εφαρμογή μέτρων υγιεινής για την καταπολέμηση τυχόν μυκητιάσεων.

Στο πλαίσιο αυτής της φάσης γίνεται μέτρηση του μέλους από την πρώτη συνεδρία και στο τέλος κάθε εβδομάδας, για να παρακολουθείται η εξέλιξη της θεραπείας.

Η δεύτερη φάση

είναι η φάση της διατήρησης και συντήρησης των αποτελεσμάτων της πρώτης, δίχως την επέμβαση του φυσικοθεραπευτή. Αυτή συμπεριλαμβάνει:

* Τοποθέτηση ελαστικής κάλτσας στο μέλος κατά τη διάρκεια της ημέρας

* Ασκήσεις και βάδιση σε καθημερινή βάση

* Φροντίδα του δέρματος και των νυχιών

* Χειρομαλάξεις του λεμφικού συστήματος από τον ίδιο τον ασθενή όταν είναι απαραίτητο

* Επισκέψεις στον θεράποντα ιατρό και στον φυσικοθεραπευτή σε τακτά χρονικά διαστήματα για να ελέγχεται η πορεία του λεμφοιδήματος.

Αναμφισβήτητα, τέτοιου είδους φυσικοθεραπευτικά μέτρα μπορούν να εφαρμοσθούν άφοβα χωρίς παρενέργειες. Είναι, όμως, άξιον αναφοράς το γεγονός ότι, πέραν της πολύ καλής εφαρμογής του φυσικοθεραπευτικού προγράμματος, η επιμονή και η συνέπεια εκ μέρους του ασθενούς παράλληλα με τη θεραπεία αλλά και μετά, παίζει και αυτή καθοριστικό ρόλο στην επιτυχή αντιμετώπιση του χρόνιου λεμφοιδήματος.

H Καλλιόπη Κοτζαμάνη είναι φυσικοθεραπεύτρια, ειδικευμένη θεραπεύτρια λεμφοιδημάτων