«Μαμά,βαριέμαι να πάω σχολείο,λέω να αυτοκτονήσω», λέει ο τετράχρονος Σωτηράκης και η μάνα του μένει άφωνη.

Σε μια κουλτούρα όμως αφωνίας δεν μετέχουμε όλοι μας;

«Ζωγράφισέ μου το σήμερα», ζήτησα από ένα αγόρι έξι ετών, κι εκείνο μου ζωγράφισε έναν δράκο με δόντια σουβλερά και φλόγες να βγαίνουν από τα μάτια και τα ρουθούνια του. « Πώς λέγεται η ζωγραφιά σου; ». «Λέγεται κακός δαίμονας », μου απάντησε.

Ιδού η παιδική αναπαράσταση τού σήμερα.

Ποτέ δεν μπόρεσε κανείς να εμποδίσει ένα παιδί και να ακούει και να βλέπει και να φαντάζεται με τα υλικά που κάθε φορά η ενήλικη πραγματικότητα τού προσφέρει.

Πώς νιώθει ένα μικρό παιδί όταν γύρω του επικρατεί ένας καταιγισμός λόγων για αυτοκτονίες, σεξουαλικές ιδιαιτερότητες, τσόντες αναρτημένες σε εφημερίδες ευρείας κυκλοφορίας, τηλετσόντες σε ώρες υψηλής τηλεθέασης;

Πώς νιώθει ένα παιδί μέσα στον ευτελισμό και την απαξίωση των πάντων;

Μπαμπούλες, μητριές, προϊστορικά τέρατα, φτερωτοί δράκοι, αίματα, καρχαρίες, ζώα τρομαχτικά. Ιδού οι παιδικές αναπαραστάσεις τού σήμερα. Δεν είναι να απορείς. Το τι συμβαίνει «εκεί έξω» επιδρά αποφασιστικά ήδη από την αρχή της ζωής στο τι συμβαίνει «εδώ μέσα». Το παιδί γεμίζει με ό,τι νιώθει πως είναι καλό και αποβάλλει ό,τι νιώθει πως είναι κακό. Γεμίζοντας με ό,τι νιώθει πως είναι καλό, εγκαινιάζει και διατηρεί την εμπιστοσύνη του στον εαυτό του και σε αυτό που μπορεί να περιμένει από τη ζωή. Η τηλεόραση, ως πανίσχυρος ανώνυμος παιδαγωγός, προτάσσει μεταξύ όλων των άλλων και έναν ατελείωτο καβγά ως κυρίαρχο κομμάτι της πραγματικότητας. Ένας αέναος τσακωμός, άνθρωποι που μόνο διαφωνούν και πάνε να κυριαρχήσουν ο ένας στον άλλον. Άτομα που αλληλοσπαράσσονται μέσα από ομιχλώδη επιχειρήματα. Μια αλήθεια συνεχώς υπό αίρεση.

Ο Winnicott μάς θυμίζει τα δεινά που περιμένουν ένα παιδί όταν συνεχώς βλέπει τους γονείς του να φιλονικούν μπροστά του σε στιγμές που το ίδιο είναι τελείως απορροφημένο από κάποιο άλλο πρόβλημα. Προκειμένου να κυριαρχήσει πάνω σε αυτή την εμπειρία την εναποθέτει μέσα του. Βλέπει δηλαδή γύρω του, ακόμα και αν όλα είναι ήρεμα, τσακωμούς και έριδες. Συμπεριφέρεται σαν το ίδιο να κατέχεται

ΠΡΟΪΣΤΟΡΙΚΑ ΖΩΑ,

μπαμπούλες, τέρατα, δράκοι στα παιδικά σχέδια. Η αναπαράσταση της πραγματικότητας σήμερα

από φιλονικούντες γονείς. Η πραγματική δηλαδή εξωτερική κακία χρησιμοποιείται σαν προβολή αυτού που είναι «κακό» μέσα του.

Ακατανόητες εκρήξεις βίας, σιωπές, μελαγχολίες, θυμοί, ακόμα και παραισθήσεις και ακούσματα φωνών, είναι οι αναμενόμενες παρενέργειες. Όλα δηλαδή τα παιδικά συμπτώματα για τα οποία ολοένα και περισσότερο σήμερα παραπονούνται οι γονείς.

Ο εσωτερικός και ο εξωτερικός κόσμος είναι ένα ζεύγμα που δεν χωρίζει ποτέ. Η διαπίστωση όμως αυτή αποτελεί σήμερα μια δυσάρεστη υπενθύμιση που μόνο σε κακές προβλέψεις οδηγεί.

Και λοιπόν; θα με ρωτήσετε. Κανένας δημόσιος λόγος δεν πείθει. Πώς μπορούν να επιδράσουν σήμερα τα άρθρα μιας εφημερίδας, τι δύναμη έχουν; Κι όμως, εγώ θα επιθυμούσα να έχουν μια δύναμη που δεν έχουν. Μια δύναμη όπλου, λεπίδας, σφαίρας. Θα επιθυμούσα αυτές οι γραμμές που αναφέρονται στα παιδιά να είχαν τη δύναμη μιας, έστω στιγμιαίας, διέγερσης στους αναγνώστες. Τη δύναμη ενός, έστω στιγμιαίου, ερωτηματικού: «Τι κάνουμε;». «Σε τι σκοτάδια σπρώχνουμε τα παιδιά μας;». «Τι μέλλον τους επιφυλάσσουμε;».

Άσε τα λόγια, θα μου πείτε, έχεις κάτι να μας προτείνεις; Ναι! έχω κάτι να προτείνω: μια μεγαλύτερη διαύγεια ως προς τις παρενέργειες τού σήμερα στον παιδικό ψυχισμό. Έχω να προτείνω την απαισιοδοξία της γνώσης. Έχω να προτείνω μια μεγαλύτερη ενασχόληση του ενήλικα όχι μόνο με το τι συμβαίνει στην κρεβατοκάμαρα του Ζαχόπουλου, αλλά και με το τι μπορεί να συμβαίνει στον ψυχισμό ενός παιδιού που σήμερα μεγαλώνει σε αυτή τη συγκυρία. Έχω να προτείνω ένα γενικότερο ξεβόλεμα. Πώς γίνεται με ελαφριά την καρδιά να παίζουμε με την καρδιά των παιδιών μας και να την κάνουμε κλωτσοσκούφι; Το «φτάνει πια» θα ήθελα να έχει μια μεταφυσική δύναμη και να λειτουργήσει με τη φυσική δύναμη του νερού που πίνουμε.

Το έργο του Πολάνσκι «Rosemary΄s baby» ήταν διαταρακτικό γιατί συνεχώς διευρυνόταν ο κύκλος των υπόπτων. Στο τέλος δεν έμεινε κανείς που να μην είναι συνεργός με τον άλφα ή βήτα τρόπο στην επικείμενη γέννα του Σατανά που θα έφερνε στον κόσμο η αμέτοχη και αθώα Μία Φάροου. Στον νου μου έρχεται ο τρόμος και η αγωνία.

Έχω να προτείνω ένα άλλο τέλος για το έργο. Έχω να προτείνω ότι στο τέλος δεν θα γεννηθεί ο Σατανάς αλλά μέσα στην παιδική κούνια νανουρίζεται ένα αθώο καινούργιο μωρό. Παραμύθια, θα μου πείτε. Όμως όταν μιλάς για παιδιά τα παραμύθια είναι εφικτά. Αλίμονό μας αν δεν είναι!

H Φωτεινή Τσαλίκογλου είναι καθηγήτρια στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.