Tο μυθιστόρημα του Φίλιππου Φιλίππου, Ο θάνατος του Ζορμπά, προκαλεί καταρχάς το ενδιαφέρον επειδή ο συγγραφέας του έπλασε μια φανταστική ιστορία, η οποία, όμως, στηρίζεται σε πραγματικό υπόβαθρο: ο χώρος, ο χρόνος και τα πρόσωπα αντλούνται από τη βιογραφία του Καζαντζάκη. Συγκεκριμένα, η υπόθεση του μυθιστορήματος διαδραματίζεται στην Αίγινα, τον Αύγουστο του 1941, όπου ο Καζαντζάκης ζει με τη σύζυγό του Ελένη και γράφει το Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά. Μέσα σ΄ αυτό το πραγματικό πλαίσιο εντάσσεται η επινοημένη ιστορία: Ο Γιώργης Ζορμπάς (το αληθινό πρόσωπο στο οποίο βασίστηκε ο Αλέξης Ζορμπάς), ένα περίπου μήνα πριν πεθάνει, επισκέπτεται το παλιό «αφεντικό» και φίλο του στην Αίγινα και περνά μερικές ημέρες στο σπίτι του μαζί με την ομήγυρη των εκλεκτών προσώπων που συχνάζουν εκεί. Ανάμεσά τους βρίσκονται η Γαλάτεια Καζαντζάκη, ο Σικελιανός, ο Βάρναλης, ο Ελύτης, ο Καββαδίας, ο Πρεβελάκης, η Μελίνα Μερκούρη κι ο Άρης Βελουχιώτης.
Ειρωνικό αφήγημα
Περιγράφοντας στιγμή προς στιγμή την αταίριαστη συνύπαρξη του Ζορμπά με τη μεγάλη παρέα των λογοτεχνών και καλλιτεχνών, ο Φιλίππου δείχνει, με φανερά ειρωνικό τρόπο, την πλήρη ασυμβατότητα του «πραγματικού» (ταλαιπωρημένου, αχόρταγου, άξεστου και ταπεινού) Ζορμπά σε σχέση με τον, εντελώς διαφορετικό, κόσμο όλων αυτών των προσώπων που διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην πνευματική ιστορία της Ελλάδας, αλλά και σε σχέση με τον μυθοποιημένο και πρότυπο ήρωα του Καζαντζάκη. Ολοκληρώνοντας, μάλιστα, το βιβλίο του με την αφήγηση του θανάτου του Γιώργη Ζορμπά στα Σκόπια ο Φιλίππου κατά κάποιον τρόπο ανασκευάζει το Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.
Ο Φιλίππου αποκαθιστώντας, με τη δική του μυθοπλαστική κατασκευή, την εικόνα του «πραγματικού» προσώπου του Ζορμπά έγραψε ένα ειρωνικό αφήγημα με στόχο να απομυθοποιήσει όχι μόνο τον (Αλέξη) Ζορμπά, αλλά επίσης τον Καζαντζάκη και τον λογοτεχνικό περίγυρό του. Ωστόσο ο στοιχειωδώς ενημερωμένος αναγνώστης αντιλαμβάνεται γρήγορα ότι στη βάση ενός (υποτιθέμενου) μυθιστορήματος-ντοκουμέντου ο συγγραφέας του προσπάθησε να στήσει μιαν απάτη στα δίχτυα της οποίας πιάστηκε ο ίδιος. Κι αυτό συνέβη κυρίως επειδή ο Φιλίππου, παρά το γεγονός ότι ερεύνησε τα διαθέσιμα στοιχεία γύρω από τον υπαρκτό Ζορμπά και μάλιστα θεματοποιεί άμεσα τη σχετική προσπάθειά του, γνωρίζει τα πραγματικά πρόσωπα της ιστορίας του αλλά και το Βίος και πολιτεία του Αλέξη
Φίλιππος Φιλίππου
Ο ΘΑΝΑΤΟΣ ΤΟΥ ΖΟΡΜΠΑ
ΕΚΔ: ΠΑΤΑΚΗΣ, 2007, ΣΕΛ: 354, ΤΙΜΗ: 15,50 ΕΥΡΩ
Ζορμπά εντελώς επιφανειακά κι ενίοτε εσφαλμένα. Έτσι το μυθιστόρημά του είναι κατ΄ επίφαση λόγιο και κατά βάθος λαϊκό, καθώς εκλαϊκεύει και απλοποιεί όλους τους προς απομυθοποίηση στόχους του. Αυτή καθεαυτή η στόχευση για απομυθοποίηση του ήρωα του Καζαντζάκη παραγνωρίζει ότι το όποιο ενδιαφέρον μας για τον αληθινό Γιώργη Ζορμπά υπάρχει επειδή ο Καζαντζάκης δημιούργησε τον μοναδικό Αλέξη Ζορμπά. Ο τελευταίος, εντελώς επινοημένος ήρωας, είναι πιο «πραγματικός» από οποιοδήποτε υπαρκτό πρόσωπο, επειδή η καλή λογοτεχνία διαθέτει το χάρισμα να μυθοποιεί τον κόσμο και τους ανθρώπους (της). Η ανασκευή, τέλος, από τον Φιλίππου του καζαντζακικού μυθιστορήματος μαρτυρεί άγνοια κινδύνου που, ωστόσο, δικαιολογείται από τη γενικότερη υποτίμηση του Κρητικού συγγραφέα. Αν ο αναγνώστης παρακινηθεί, με αφορμή τον «πραγματικό» Ζορμπά του Φιλίππου, να (ξανα)διαβάσει τον «φανταστικό» Αλέξη Ζορμπά, είμαι βέβαιος ότι η αναμέτρηση των δύο ηρώων θα αναδείξει σε αδιαφιλονίκητο νικητή τον δεύτερο.
