[ΓΝΩΜΗ] Με ποιους θα πας και ποιους θα αφήσεις
Τ
Τ
Το ΕΛΙΑΜΕΠ παρουσίασε πρόσφατα μια μεγάλη έρευνα με θέμα την πανεπιστημιακή εκπαίδευση στην Ελλάδα. Καταγράφει, μεταξύ άλλων, απόψεις της κοινωνίας γενικότερα, καθώς και συγκεκριμένων ομάδων, όπως φοιτητών, πρόσφατα αποφοίτων και εργοδοτών, αναλύει στατιστικά στοιχεία και συγκρίνει την εμπειρία άλλων χωρών. Εξετάζει επίσης τις δεσμεύσεις ή ανάγκες που προκύπτουν από τις ευρωπαϊκές διαδικασίες και ένα παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον στο οποίο η γνώση, όχι μόνον δεν γνωρίζει σύνορα, αλλά και καθορίζει, σε σημαντικό βαθμό, τη θέση που καταλαμβάνει μια χώρα στον διεθνή συσχετισμό πλούτου και ισχύος. Τη διαπίστωση αυτή έχουν κάνει οι άλλες ευρωπαϊκές χώρες εδώ και χρόνια και προσπαθούν να αναβαθμίσουν το εκπαιδευτικό τους σύστημα και τα πανεπιστήμια ειδικότερα.
Δεν χρειάζεται να εφεύρουμε και πάλι την πυρίτιδα μιλώντας για τη μεταρρύθμιση των δικών μας πανεπιστημίων. Υπάρχουν γύρω μας πρακτικές και εμπειρίες από τις οποίες μπορούμε να διδαχθούμε πολλά. Και όμως, έστω και τα αυτονόητα αποτελούν συχνά αντικείμενο «ιδεολογικής» αντιπαράθεσης, πίσω από την οποία κρύβονται συντεχνιακά συμφέροντα ή απλώς παχυλή άγνοια. Και έτσι, τα ελληνικά πανεπιστήμια πρωτοτυπούν με τον τρόπο που εκλέγουν «δημοκρατικά» τις διοικήσεις τους, με το κε -κτημένο δικαίωμα των ολίγων να επιβάλλουν τη θέλησή τους εις βάρος των πολλών στο όνομα του λεγόμενου ασύλου(άλλοι απλώς τα καίνε), ή με το να (παρα)μορφώνουν τους φοιτητές τους με δωρεάν συγγράμματα συχνά αμφίβολης ποιότητας και να διατηρούν χιλιάδες φοιτητές για πολλά χρόνια στα βιβλία τους με την ελπίδα ότι κάποτε θα αξιωθούν και αυτοί ενός πτυχίου με το «δημοκρατικό» πέντε. Είναι τυχαίο ότι καμιά χώρα δεν σπεύδει να μας μιμηθεί;
Το πρόβλημα είναι σίγουρα σύνθετο: κρατικός συγκεντρωτισμός που συνδυάζεται με έλλειψη μακροπρόθεσμου σχεδιασμού και έντονες πελατειακές συμπεριφορές, ανομία στο εσωτερικό των πανεπιστημίων που βολεύει πολλούς, φοιτητικός συνδικαλισμός που λειτουργεί συχνά ως φυτώριο για τα πολιτικά κόμματα, ενώ η μεγάλη μάζα των φοιτητών αγωνιά για το μέλλον εφόσον το πτυχίο δεν μπορεί πλέον να εξασφαλίσει μια αξιοπρεπή θέση εργασίας. Και τέλος- να το πούμε και αυτό;- ένας ευρύτερος περίγυρος που δείχνει σημάδια πολιτικής αφασίας, ή απλής αδυναμίας να επικεντρώσει στην ουσία των προβλημάτων και όχι στο εκάστοτε περιτύλιγμα.
Πώς ξεμπλέκει αυτό το κουβάρι; Η μεταρρύθμιση στα πανεπιστήμια χρειάζεται διάρκεια και συνέπεια, ιεράρχηση προτεραιοτήτων, σύναψη συμμαχιών και λήψη μέτρων στο ξεκίνημα που μπορούν να δημιουργήσουν μια εσωτερική δυναμική για να αλλάξουν τα πράγματα. Η μεταρρύθμιση αυτή χρειάζεται διαπαραταξιακή υποστήριξη, τουλάχιστον α-πό τα δύο μεγάλα κόμματα- τα μικρότερα έχουν την πολυτέλεια της ανευθυνότητας. Η κινητοποίηση πολλών πανεπιστημιακών προς αυτήν την κατεύθυνση καλύπτει ήδη ένα ευρύ ιδεολογικό φάσμα. Η αναβάθμιση του ελληνικού δημόσιου πανεπιστημίου είναι αίτημα κατ΄ εξοχήν προοδευτικό. Αυτό είναι το μεγάλο ζητούμενο και όχι αν θα υπάρξουν ιδιωτικά πανεπιστήμια στο απώτερο μέλλον. Χιλιάδες φοιτητές σπουδάζουν ήδη στα πιο απίθανα εργαστήρια ελευθέρων σπουδών(και σε άλλα περισσότερο σοβαρά), όπως και στην Πρίστινα ή την Τεχεράνη. Η δημιουργία μερικών ιδιωτικών πανεπιστημίων στην Ελλάδα μας μάρανε;
Οι προτάσεις του ΕΛΙΑΜΕΠ για τη μεταρρύθμιση στα πανεπιστήμια συνοψίζονται σε τρεις λέξεις- κλειδιά: αυτονομία, άμιλλα και αξιολόγηση. Μεγαλύτερη αυτονομία των πανεπιστημίων, περισσότερη άμιλλα μεταξύ τους, καθώς και συστηματική αξιολόγηση του έργου που παράγουν, σε συνδυασμό με σημαντική αύξηση των, κρατικών και μη, πόρων που διατίθενται και την αποτελεσματικότερη χρήση τους. Όλα αυτά είναι αλληλένδετα. Τα πανεπιστήμια πρέπει να ξεφύγουν από τον ασφυκτικό εναγκαλισμό του κράτους και το ισοπεδωτικό δημοσιοϋπαλληλικό καθεστώς που τους έχει επιβληθεί. Χρειάζονται αυτονομία, ευελιξία και εσωτερική διαφοροποίηση. Δεν μπορείς να έχεις όμως αυτονομία χωρίς αξιολόγηση που συνοδεύεται από κίνητρα και κυρώσεις. Δεν έχει νόημα αλλιώς. Η αυτοδιοίκηση των πανεπιστημίων και η άμιλλα μεταξύ τους προϋποθέτει επίσης αλλαγές στον τρόπο που διοικούνται, αλλά και στη δυνατότητα που έχουν- σήμερα δεν έχουν- να ελέγξουν τον χώρο τους. Τα πανεπιστήμια είναι σίγουρα ένας ιδιαίτερος χώρος, αλλά δεν μπορεί να είναι απλώς μπάχαλο.
Ας προχωρήσει ο διάλογος για τη μεταρρύθμιση, αρκεί να μην είναι διάλογος μέχρι θανάτου ή, αλλιώς, πρόσχημα για να μην αλλάξει τίποτε. Υπάρχουν πολλοί που θα μπορούσαν να στηρίξουν μια ουσιαστική μεταρρύθμιση στα ελληνικά πανεπιστήμια, εντός και εκτός αυτών. Χρειάζονται ευρύτερες συμμαχίες, αρκεί να έχουμε και μια σαφή αντίληψη των ορίων τους. Δεν είναι λίγοι αυτοί που θα συνεχίσουν να αντιστέκονται, διότι απλώς δεν έχουν κανένα συμφέρον να αλλάξουν τα πράγματα. Στην κατηγορία αυτή περιλαμβάνονται πανεπιστημιακοί που δεν έχουν να προσφέρουν τίποτε ουσιαστικό προς αξιολόγηση, συνδικαλιστές που κινδυνεύουν να χάσουν τον λόγο ύπαρξής τους, καθώς και αρκετοί φοιτητές που προσπαθούν, όσο το δυνατόν άκοπα, να αποκτήσουν ένα, έστω και απαξιωμένο, πτυχίο με την ελπίδα ότι αυτό θα τους βοηθήσει κάποτε, με τη βοήθεια του πολιτικού μέσου, να βολευτούν στο Δημόσιο. Ένα ακόμη φυτώριο λαϊκισμού. Όλοι αυτοί δεν θα είναι ποτέ σύμμαχοι στη μεταρρύθμιση των πανεπιστημίων. Είναι οι αντίπαλοι!
Ο Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.
