Εικονομαχική ή εικονολατρική είναι η νεοελληνική ζωγραφική; Στα βιβλία

που κυκλοφορούν θα βρει κανείς κυρίως τους ζωγράφους που «έσπασαν το

κατεστημένο και εισήγαγαν καινοτομίες από το εξωτερικό», όμως στις

περισσότερες συλλογές και στα σπίτια θα συναντήσει άλλους, που στα

πανεπιστημιακά βιβλία δημοσιεύονται σε μικρές διαστάσεις ή και καθόλου. Για

κάποιον ένοχο λόγο, που αξίζει κάποτε να ερευνηθεί σοβαρά, από τους ζωγράφους

μας ζητάμε ρόλους αντισυμβατικού (ή και αριστερού) επαναστάτη και πάντως

αρνητή της όμορφης πλευράς της ζωής, και αντιστοίχως τους εξετάζουμε φιλύποπτα

ως «εμπορικούς» εάν απεικονίζουν μια αισιόδοξη («ευχαριστηριακή») πλευρά του

κόσμου ή των ονείρων μας. Ως αποτέλεσμα, η κοινή γνώμη γνωρίζει περισσότερα

για τους ζωγράφους που προσπαθούν να πείσουν παρά για όσους έχουν ήδη αγαπηθεί

και – καλώς ή κακώς – εκφράζουν τον τόπο και τις νοοτροπίες μας.

Ο Θόδωρος Μανωλίδης είναι μια τέτοια σοβαρή περίπτωση και ο μεγάλος

τόμος-αναδρομή που μόλις κυκλοφόρησε στο εξωτερικό επιβάλλει να ασχοληθούμε

μαζί του ειδικά, πολύ περισσότερο καθώς οι εκθέσεις του στην Αθήνα είναι

σπάνιες πλέον. Δεν υπάρχουν πολλές γκαλερί στον κόσμο στο ύψος της Malborough

και ο Μανωλίδης εξέθεσε μαζί τους σε κορυφαίες μητροπόλεις, όπως επίσης και με

τον Facketti. Στην Ελλάδα τον συναντάμε στην «Αίθουσα Τέχνης Αθηνών» και

πρόσφατα στην «Γκαλερί της Έρσης», τον πρωτοπαρουσίασε πάντως ο Φρ.

Φραντζισκάκης στον «Ζυγό» το 1973, στους «νέους της Πανελληνίου», και δεν τον

συμπεριέλαβαν – μάλλον από άγνοια – στις αναδρομικές εκθέσεις της δεκαετίας

1970 ή της ρεαλιστικής ζωγραφικής.

Ό,τι ξεχωρίζει τον Μανωλίδη είναι μια υψηλότατη απεικονιστική τεχνική,

φωτογραφική μεν στη λεπτομέρεια, αλλά και σκοπίμως αφελής στην εναπόθεση του

χρώματος, μια αίσθηση παγωμένη στιγμής και μια θεματογραφία που ξεκινά από την

καθημερινή ηθογραφία για να καταλήξει σ’ έναν μεγαλοϊδεατισμό συμβόλων του

ελληνισμού, απ’ όλες τις εποχές του. Στα πρώτα έργα του αντικρύζουμε ένα

ζευγάρι γυμνό ή «χαλαρωμένο» να ατενίζει από ψηλά μια λεωφόρο ή μια κοιλάδα,

αργότερα μια μορφή σαν μούσα οδηγεί το βλέμμα σε πομπώδεις απεικονίσεις

αρχαίων, βυζαντινών, αιγυπτιακών κ.ο.κ. αγγείων και αετωμάτων, με χρώματα που

δεν φοβούνται το κιτς. Σε αυτά τα πρόσφατα έργα, μνημειακών διαστάσεων, η

ανάμνηση του Νικόλαου Γύζη είναι σαφέστατη, λιγότερο ως φινετσάτη ιδεαλιστική

αναγωγή στον «διαχρονικό ελληνισμό» και περισσότερο ως ιδεολογική εξύμνηση του

«ένδοξου βυζαντινισμού» και της νεότητας, με τον τρόπο του Κ. Καβάφη, όπως

άλλωστε συμβαίνει παράλληλα στα ίδια χρόνια στη ζωγραφική των Αχιλλέα Δρούγκα

και Μιχάλη Μακρουλάκη, με τους οποίους ο Μανωλίδης έχει πολλά κοινά γνωρίσματα

και στοιχεία καριέρας.

Ο Γιάννης Τσαρούχης βρίσκεται πίσω από τον Μανωλίδη και τους άλλους

αυτής της ομάδας, που παλαιότερα ονόμασα «Νέα Εικονολατρία», αφού είναι αυτή η

οποία έχει ένα δοξαστικό πνεύμα και για τη ζωή και για τους μύθους τους

προγονικούς, όπως άλλωστε και ο Σπύρος Βασιλείου και ο Θεόδωρος Ράλλης – για

να πάμε ακόμη πιο πίσω. Η απεικόνιση έχει λατρευτικό χαρακτήρα, είναι μια

ζωγραφική λυρική, που δίνει στον φωτογραφικό ρεαλισμό μια ιδιαίτερη χροιά

παγκοσμίως διακριτή, πιστεύω.

Τύχη αγαθή έφερε στα χέρια μας μια άλλη ενδιαφέρουσα έκδοση, όχι της

μεγαλοπρέπειας της Skira, αλλά της Δημοτικής Πινακοθήκης Χανίων, πολύ

προσεγμένη ιστορικά, καλλιτεχνικά και εκτυπωτικά: «Η Ελληνική Ζωγραφική του

20ού αι., Οδοιπορικό του συλλέκτη Κώστα Ιωαννίδη». Για τα έργα της συλλογής

του και τις οργανωτικές δραστηριότητές του ανά την Ελλάδα και την Κύπρο γράφει

τεκμηριωμένα η επιμελήτρια της Εθνικής Πινακοθήκης, Όλγα Μεντζαφού, ενώ

αναδημοσιεύονται και άλλα κείμενα. Παρατηρώντας τη διαδρομή αυτού του λάτρη

και υπηρέτη της τέχνης, θαυμάζει κατ’ αρχήν το θάρρος του (μάλλον περί θράσους

πρόκειται) να εισχωρήσει εκεί όπου τα καταφέρνουν μόνον οι πολύ πλούσιοι ή τα

κρατικά ιδρύματα, και κατόπιν το ένστικτό του: η συλλογή του Ιωαννίδη έχει ως

ιδεολογικό κορμό αυτό ακριβώς το «ευχαριστηριακό» αισιόδοξο πνεύμα που

αναφέρθηκε πιο πάνω, κι όχι μόνο στα έργα των ζωγράφων με λυρική διάθεση, αλλά

και στα έργα των άλλων, των «εικονομάχων».

INFO

* Theodore Manolides, Skira Editore (κείμενο: Αθηνά Σχινά)

* «Ελληνική Ζωγραφική 20ού αι. – Οδοιπορικό του Συλλέκτη Κ. Ιωαννίδη»,

Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων (κείμενο Όλγα Μεντζαφού)