ANOIXTO ΜΒΑ H εταιρική διακυβέρνηση «κλειδί» οικονομικής ανάπτυξης

H παγκόσμια οικονομία διανύει μια φάση καλύτερη από εκείνη της προηγούμενης

τριετίας. Κύρια χαρακτηριστικά της είναι η αισιοδοξία των μεσοχρόνιων

προοπτικών και η αποκατάσταση υγιέστερων μακροοικονομικών ισορροπιών. Τα

προηγούμενα χρόνια χαρακτηρίζονταν από έντονα ανεπαρκή παγκόσμια ανάπτυξη. Την

κατάσταση αυτή είχαν επιδεινώσει οι επιπτώσεις του πολέμου στο Ιράκ, η

σημαντική διακύμανση της τιμής του πετρελαίου και η ραγδαία υποχώρηση των

διεθνών χρηματιστηριακών αγορών.

Εκτός, όμως, από τους συγκυριακούς, υπήρχαν και βαθύτεροι, πιο διαρθρωτικοί

παράγοντες για την πρόσφατη επιβράδυνση. Σήμερα χρειάζεται ξεκάθαρη πολιτική

αλλαγών, ώστε να μπούμε με διάρκεια και στιβαρότητα στον νέο κύκλο της

ανάπτυξης. Για παράδειγμα, η υποχώρηση των χρηματιστηριακών αγορών απλώς

επιταχύνθηκε με τον πόλεμο στο Ιράκ: η πτωτική πορεία είχε αρχίσει πιο πριν,

με τον κλονισμό της εμπιστοσύνης των επενδυτών. Αυτός ήταν απόρροια της

παραπλανητικής συμπεριφοράς ορισμένων μεγάλων επιχειρήσεων, των λογιστικών

σκανδάλων και της πτώχευσης κολοσσών, με μεγάλες και πολλαπλές επιπτώσεις στις

διεθνείς χρηματαγορές. Οι υψηλές τιμές και το κλίμα υπερβολικών προσδοκιών και

ευφορίας των προηγούμενων χρόνων, ιδιαίτερα για τις επιχειρήσεις νέας

οικονομίας, υποχώρησε και έδωσε τη θέση του σε κλίμα απαισιοδοξίας, αποχής,

και υποτίμησης. Αυτό έβλαψε σοβαρά όλες τις αγορές, ανάμεσά τους και την

ελληνική.

Στην Ελλάδα, οι υπερβολές και οι επιπολαιότητες που χαρακτήρισαν το φούσκωμα

των αγορών την περίοδο 1999-2000, δημιούργησαν (δυστυχώς κατόπιν εορτής)

αμείλικτα ερωτήματα για τη συμπεριφορά των επιχειρήσεων και τη διαχείριση των

κεφαλαίων που τοποθέτησαν οι μικροεπενδυτές.

ΕΛΛΕΙΜΜΑ ΕΜΠΙΣΤΟΣΥΝΗΣ

Πολλές επιχειρήσεις ανταποκρίθηκαν ευσυνείδητα και υπεύθυνα στις δεσμεύσεις

που είχαν αναλάβει στις Γενικές Συνελεύσεις και τα Ενημερωτικά Δελτία. Άλλες,

όμως, επιχειρήσεις αντιμετώπισαν τη μαζική προσέλευση των μικροεπενδυτών με

ανευθυνότητα και προσωπική ιδιοτέλεια, σπεύδοντας να ενισχύσουν την ατομική

τους περιουσία και να προβούν σε προκλητικές εκδηλώσεις νεοπλουτισμού,

επίδειξης και καταχρήσεων. Παρ’ ότι τέτοιες περιπτώσεις τιμωρήθηκαν από την

Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς, δημιουργήθηκε στο ευρύ επενδυτικό κοινό αίσθηση

αδιαφορίας, παραπλάνησης και εγκατάλειψης. Αν αυτή η κατάσταση δεν διορθωθεί,

θα διαταράξει μακροπρόθεσμα το πλαίσιο εμπιστοσύνης ανάμεσα στις επιχειρήσεις

και τους επενδυτές. Επίσης υπάρχει ο κίνδυνος να διαμορφωθεί, άλλη μία φορά,

στην ελληνική κοινωνία μια καχύποπτη – αν όχι εχθρική – προκατάληψη κατά της

επιχειρηματικότητας, υπονομεύοντας έτσι την αναπτυξιακή δυναμική της χώρας.

Για να αντιστραφεί η καθοδική πορεία και να αρθεί η επενδυτική άπνοια δεν

προϋποτίθενται μόνο η ένταση και η συνέχεια των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων

και των ρυθμών ανάπτυξης. Πάνω απ’ όλα, απαιτείται νέο αυστηρό, διαφανές και

κατανοητό πλαίσιο για τη λειτουργία και τις αποφάσεις των εισηγμένων

εταιρειών, ώστε να μην υπάρξει ξανά έδαφος για επιπόλαιες και ανεύθυνες

πρακτικές.

Ο κλονισμός της εμπιστοσύνης στις διεθνείς χρηματαγορές έφερε στο προσκήνιο

την ανάγκη για αναμόρφωση της διακυβέρνησης των εισηγμένων εταιρειών και για

εποπτεία των αγορών. Απαίτησε την επέμβαση των κυβερνήσεων, προκειμένου να

θεσπιστούν αυστηρότεροι κανόνες και νέα ρυθμιστικά πλαίσια. Ελάχιστα θέματα

πλέον είναι τόσο κεντρικά στις συζητήσεις της επιχειρηματικής κοινότητας, των

κυβερνήσεων και των χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων όσο τα θέματα διαφάνειας στην

εταιρική διακυβέρνηση.

H ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

Το πώς κυβερνώνται οι εταιρείες επηρεάζει όχι μόνο την πορεία των ίδιων των

εταιρειών αλλά και ολόκληρων αγορών και οικονομιών τη νέα εποχή της

παγκοσμιοποίησης. Για να αντλήσουν κεφάλαια, οι εταιρείες απευθύνονται πλέον

σε διεθνείς αγορές και σε μια διεθνή κοινότητα επενδυτών, που υπερβαίνουν

τοπικές αγορές και παραδοσιακά κανάλια χρηματοδότησης. Αυτοί οι επενδυτές, και

ιδίως οι θεσμικοί, θέλουν να βεβαιωθούν ότι οι εταιρείες τις οποίες

χρηματοδοτούν λειτουργούν με αξιόπιστο καθεστώς, ώστε να ελαχιστοποιούνται οι

πιθανότητες για κακοδιαχείριση, παραπληροφόρηση, νοθεία και απάτες. Προτού

επενδύσουν, οι επενδυτές αναλύουν και συγκρίνουν την απόδοση των εταιρειών –

είτε έχουν έδρα τους την Ελλάδα είτε άλλη χώρα – με τις δικές τους

προδιαγραφές διαφάνειας και πιστότητας στις οικονομικές τους καταστάσεις.

Έρευνα που πραγματοποίησε το 2002 η McKincey (2002 Global Investor Opinion

Survey) σε 200 θεσμικούς επενδυτές που διαχειρίζονται 2 τρισ. δολάρια ΗΠΑ

παγκοσμίως, έδειξε ότι οι επενδυτές προσέχουν ιδιαίτερα τα θέματα εταιρικής

διακυβέρνησης, με κύρια προτεραιότητα την ποιότητα των λογιστικών καταστάσεων.

Οι επενδυτές φαίνεται να δίνουν την ίδια βαρύτητα σε θέματα εταιρικής

διακυβέρνησης με αυτήν που δίνουν στους χρηματοοικονομικούς δείκτες, όταν

αξιολογούν επενδυτικές αποφάσεις. H συντριπτική πλειονότητα των επενδυτών

είναι διατεθειμένοι να πληρώσουν πρόσθετη αμοιβή (premium) για μετοχές

εταιρειών με υψηλά κριτήρια εταιρικής διακυβέρνησης (12%-14% περισσότερο για

εταιρείες στη Βόρεια Αμερική και τη Δυτική Ευρώπη και 20%-30% για εταιρείες

στον υπόλοιπο κόσμο). Το 60% μάλιστα εξέφρασε την άποψη ότι αποφεύγει εντελώς

τις επενδύσεις σε εταιρείες με χαμηλά κριτήρια εταιρικής διακυβέρνησης.

ΟΦΕΛΗ KAI ΓΙΑ THN ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ

Εκτός από τη διευκόλυνση στην άντληση κεφαλαίων από επενδυτές, η ενίσχυση των

θεσμών διαφάνειας στην εταιρική διακυβέρνηση αποφέρει οφέλη στην επιχείρηση

και μέσω της αποτελεσματικής χρήσης των πόρων της, όπως η ορθολογική λήψη

αποφάσεων για επενδύσεις, οι αγορές και εξαγορές, τα συστήματα αμοιβών, η

μείωση στα κρούσματα λογιστικής νοθείας κτλ.

Επιπλέον, η ενίσχυση των θεσμών διαφάνειας στην εταιρική διακυβέρνηση ενισχύει

την εμπιστοσύνη του κοινού κατά τη διαδικασία μετοχοποιήσεων και

ιδιωτικοποιήσεων. Με τον τρόπο αυτό συμβάλλει στην καλή πορεία των

επιχειρήσεων και, κατά συνέπεια, στην ενδυνάμωση της απασχόλησης και της

οικονομίας.

ΣΥΓΧΡΟΝΕΣ ΑΠΑΙΤΗΣΕΙΣ KAI ΕΠΙΛΟΓΕΣ

Μια καλή εταιρική διακυβέρνηση προϋποθέτει σταθερότητα κανόνων και

συμπεριφορών και ξεκάθαρη αναγνώριση του βασικού στόχου και της βασικής

φιλοσοφίας που έχει κάθε επιχείρηση. Ταυτόχρονα όμως οι επενδυτές θέλουν να

ξέρουν ότι η διοίκηση έχει τη δυνατότητα να αντιδράσει αποτελεσματικά σε

κάποια αιφνιδιαστική εξέλιξη και να προσαρμόσει έγκαιρα την επιχείρηση στις

εξωτερικές εξελίξεις. Συνοψίζοντας χρειάζονται τέσσερα κριτήρια:

* Σταθεροί κανόνες

* Αναγνωρίσιμη φιλοσοφία / ταυτότητα

* Ικανότητα προσαρμογής

* Ευέλικτη αντίδραση

Πώς απαντούν τα διάφορα συστήματα διοίκησης σε αυτές τις απαιτήσεις; Ας τα

δούμε χωριστά:

ΜΟΝΤΕΛΟ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΚΗΣ ΔΙΑΚΥΒΕΡΝΗΣΗΣ

Τα πλεονεκτήματα του μοντέλου οικογενειακής διακυβέρνησης είναι:

1. Σταθερότητα κανόνων με βάση το προσωπικό κύρος

2. Αναγνωρισιμότητα της ταυτότητας της επιχείρησης

3. Ευέλικτη αντίδραση σε αιφνιδιασμό

Τα μειονεκτήματα είναι:

1. H ταύτιση της επιχείρησης με ένα πρόσωπο, ή μία οικογένεια,

δυσχεραίνει την υιοθέτηση μειζόνων αλλαγών στη διάρθρωσή της, είτε επειδή

εκλαμβάνεται ως προσωπική αναίρεση είτε επειδή δεν αντιστοιχεί στις προσδοκίες

και τους ρόλους που έχουν προεπιλέξει τα μέλη της οικογενειακής ιδιοκτησίας.

2. H οικογενειακή διακυβέρνηση ενδέχεται να επιφυλάσσει αιφνιδιασμούς

και αβεβαιότητες στη διαδοχή, με αποτέλεσμα, όταν αυτή πλησιάζει, να

αδρανοποιείται πλήρως ο στρατηγικός σχεδιασμός της επιχείρησης.

Σε περιπτώσεις μεγάλης αβεβαιότητας, ενθαρρύνονται οι διαθέσεις άλλων

επιχειρήσεων για επιθετική εξαγορά, με συνέπεια την πιθανή μετάπτωση της

επιχείρησης σε εντελώς νέο περιβάλλον.

3. Σε περίπτωση κατά την οποία ο οικογενειακός χαρακτήρας μεγάλων

επιχειρήσεων χαρακτηρίζει σημαντικούς κλάδους της οικονομίας, η αβεβαιότητα

διαδοχής μπορεί να εξελιχθεί σε διαρθρωτικό πρόβλημα μιας ολόκληρης γενιάς της

οικονομίας.

ΜΟΝΤΕΛΟ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟΥ MANATZMENT

Τα πλεονεκτήματα του μοντέλου του επαγγελματικού μάνατζμεντ είναι προφανή και

δεν θα επεκταθώ. Χρειάζεται, όμως, να προσέξουμε τρία πράγματα:

* Πρώτον, την επιλογή stock-options που έχουν πολλοί μάνατζερ. Αυτή

συχνά οδηγεί σε καταχρηστικές συμπεριφορές, καθώς αξιοποιείται εσωτερική

πληροφόρηση για την επιχείρηση ή τον κλάδο. Τα stock-options οφείλουν να είναι

ένα μέγιστο και όχι το κυρίαρχο μέρος των αποδοχών, το οποίο μάλιστα πρέπει να

μειώνεται καθώς πλησιάζει η λήξη ή η ανανέωση του συμβολαίου. H μαζική

ρευστοποίηση των μετοχών που έχει ένας μάνατζερ πρέπει να απαγορεύεται όσο

αυτός διατηρεί τη θέση του, διότι το μήνυμα στην αγορά είναι ο «σώζων

εαυτόν…» και τούτο οδηγεί τις αγορές χαμηλότερα.

* Δεύτερον, σε πολλές οικογενειακές επιχειρήσεις, ο μάνατζερ είτε δεν

έχει αντιστοίχιση στο μικρό σχήμα είτε μπορεί να επιβαρύνει υπέρμετρα το

κόστος λειτουργίας. Καλύτερη λύση είναι τα clusters και η πολιτική

συγχωνεύσεων.

Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Ποιος είναι ο ρόλος της κυβέρνησης; Να ενισχύσει τους θεσμούς διαφάνειας και

αξιοπιστίας, με την υιοθέτηση του κατάλληλου ρυθμιστικού και εποπτικού

πλαισίου, ώστε να συμβάλει στην ανάκτηση της εμπιστοσύνης των επενδυτών και

στην προσέλκυση νέων κεφαλαίων.

Στην Ελλάδα, την περίοδο 2002-2004 δημιουργήθηκε ένα νέο πλαίσιο λειτουργίας

για τις αγορές και τις επιχειρήσεις, το οποίο εισάγει τη διαφάνεια, τον έλεγχο

και την ευθύνη, καθώς και πρότυπα εταιρικής διακυβέρνησης. Θα αναφερθώ

συνοπτικά στα κυριότερα σημεία του:

* Πρώτον, εισαγωγή σύγχρονων κανόνων εταιρικής διακυβέρνησης, οι οποίοι

ήδη εφαρμόζονται με τον Νόμο 3016/2002.

* Δεύτερον, προετοιμασία για την εφαρμογή των Διεθνών Λογιστικών

Προτύπων στις εισηγμένες στο Χρηματιστήριο επιχειρήσεις, όπως προβλέπει ο

Νόμος 2992/2002. Στόχος μας ήταν να παρακολουθούμε τις εξελίξεις στην

Ευρωπαϊκή Επιτροπή και να κάνουμε έναρξη εφαρμογής λίγο νωρίτερα, προκειμένου

να προσαρμοστούμε καλύτερα. Με αυτό τον τρόπο, όχι μόνο θα απεικονιζόταν

ακριβέστερα η οικονομική κατάσταση των ελληνικών επιχειρήσεων, αλλά, κυρίως,

θα γινόταν έγκαιρα η σύγκρισή τους με τις ξένες.

* Τρίτον, μεταφορά των αρμοδιοτήτων που μέχρι το 2001 είχε το κράτος

για το Χρηματιστήριο, όπως και των κανονιστικών αρμοδιοτήτων που είχε το ίδιο

το Χρηματιστήριο στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς. Το Ελληνικό Χρηματιστήριο πλέον

μετατράπηκε σε εταιρεία του N. 2190, ιδιωτικοποιήθηκε πλήρως και έτσι έχει τη

δυνατότητα να προχωρήσει στις κατάλληλες συμμαχίες με άλλα διεθνή

χρηματιστήρια.

* Τέταρτον, δημιουργία νέου πλαισίου Λογιστικής Τυποποίησης και

Ελέγχων, το οποίο περιελάμβανε τη δημιουργία νέας Εποπτικής Αρχής, την

εισαγωγή του ποιοτικού ελέγχου των ορκωτών ελεγκτών, την εισαγωγή ασυμβίβαστων

και περιορισμών στο έργο των ελεγκτών. Ο σχετικός Νόμος 3229 έχει ψηφιστεί από

τις αρχές του 2004.

* Πέμπτον, δημιουργία αγοράς εταιρικών ομολόγων που θα διαμόρφωνε μία

νέα κατηγορία επενδυτών και έμμεσων μετόχων της επιχείρησης.

Το 2003, στο πλαίσιο της ελληνικής προεδρίας στην E.E., πρωτοστατήσαμε επίσης

στη θέσπιση αυστηρότερης ευρωπαϊκής νομοθεσίας στους τομείς διαφάνειας και

καταστολής των καταχρήσεων αγοράς και των λογιστικών προτύπων.

H εταιρική φήμη και η ανταγωνιστικότητα, «συνταγή» βιωσιμότητας και

επιτυχίας της εταιρείας

H καλή εταιρική διακυβέρνηση αποτελεί απαραίτητη, αλλά όχι τη μοναδική

προϋπόθεση για την επιτυχία της επιχείρησης.

Οι βασικοί οδηγοί αξίας, προκειμένου να επιτευχθεί η βιωσιμότητα και η

επιτυχία κάθε εταιρείας στο διεθνές επιχειρηματικό περιβάλλον που

διαμορφώνεται την εποχή της παγκοσμιοποίησης, είναι η «φήμη» της και η

«ανταγωνιστικότητά» της.

H ETAIPIKH ΦΗΜΗ

H εταιρική φήμη (goodwill) συναρτάται ευθέως με τις αξίες και την κουλτούρα

της, την αξιοπιστία της εταιρείας και των προϊόντων της, τη συνέπεια στις

αποφάσεις της, την εμπιστοσύνη που εμπνέει ως προς τη διαφάνεια. H καλή

εταιρική διακυβέρνηση δεν μπορεί να νομοθετηθεί από το κράτος. Πρέπει να

προέλθει από ισχυρή, υπεύθυνη και διορατική επιχειρηματική ηγεσία.

H ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ

H ανταγωνιστικότητα προϋποθέτει από αυτούς που διοικούν τις επιχειρήσεις

έγκαιρη αντίληψη και εκμετάλλευση των ευκαιριών, αλλά και ορθή διαχείριση των

ρίσκων. Συναρτάται με την ικανότητα της επιχείρησης να επιτύχει παραγωγικότητα

ανώτερη του ανταγωνισμού, να βελτιστοποιήσει την προστιθέμενη αξία της, να

τοποθετήσει διεθνώς και να προωθήσει με επιτυχία τα προϊόντα και τις υπηρεσίες

της.

H δημιουργία ευέλικτου και δυναμικού περιβάλλοντος μέσα στην επιχείρηση, για

να ενισχυθεί η ανταγωνιστικότητα, συναρτάται στενά με την κινητοποίηση των

εργαζομένων σε αυτή, με το κατάλληλο πλαίσιο κινήτρων και την ανάληψη

πρωτοβουλιών.

ΕΥΘΥΝΗ KAI ΣΥΝΕΠΕΙΑ

Συνάμα, με τη διαρκώς αυξανόμενη έμφαση στη βιώσιμη ανάπτυξη, η φήμη της

εταιρείας συναρτάται με την αποτελεσματικότητα και την ευθύνη στη χρήση

φυσικών πόρων. Συνεπώς, ακόμη και η σύγχρονη εταιρική διακυβέρνηση δεν αρκεί

για την επιτυχία της επιχείρησης και τη μακροπρόθεσμη βιωσιμότητά της. Πρέπει

να πλαισιώνεται από την κατάλληλη επιχειρηματική κουλτούρα και από συνεπή

μακροπρόθεσμη εφαρμογή όλων των αρχών, αξιών, συστημάτων και εργαλείων που

βελτιώνουν την ανταγωνιστικότητα.

Τη νέα εποχή του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος, το σχήμα της εταιρικής

διακυβέρνησης πρέπει να είναι συμβατό και προς τις νέες απαιτήσεις, οι οποίες

ικανοποιούνται με την ενίσχυση της εξωστρέφειας και την εξαγωγική ικανότητα,

αλλά και με την ισχυροποίηση ελληνικών επιχειρήσεων μέσω συγχωνεύσεων ή

στρατηγικών συνεργασιών που διασφαλίζουν την παρουσία της ελληνικής

επιχείρησης στις διεθνείς αγορές.

Δεν είναι ευθύνη μόνο της κυβέρνησης

Παρά τις πολιτικές που προωθήθηκαν, η κυβέρνηση δεν ασκεί την εταιρική

διακυβέρνηση. Θέτει το πλαίσιο και τους μηχανισμούς ελέγχου και εποπτείας. H

πρακτική αποδοχή, η συμμετοχή, η αλλαγή της φιλοσοφίας και ο ουσιαστικός

ενστερνισμός των αρχών της εταιρικής διακυβέρνησης, ιδιαίτερα τις δύσκολες

εποχές που διανύουμε, ανήκουν προ πάντων στις ίδιες τις εταιρείες και σε όλους

τους εμπλεκόμενους φορείς. Δεν αρκεί να υιοθετηθούν κάποιοι κανόνες χωρίς να

υπάρξει ουσιαστική αλλαγή στον τρόπο λειτουργίας μιας εταιρείας. Επαγρύπνηση,

επιτήρηση και πίεση απαιτούνται από τους μετόχους, τα μέλη των Διοικητικών

Συμβουλίων, τους ελεγκτές, τις επενδυτικές τράπεζες, τους δικηγόρους, τους

αποτιμητές, τους αναλυτές.

Επίσης είναι σημαντικό να τονίσω ότι, όπως όλοι ξέρετε καλά, οι αγορές έχουν

ρίσκα, ιδιαίτερα την εποχή της παγκοσμιοποίησης όπου ενισχύονται οι ευκαιρίες

αλλά και ο ανταγωνισμός. H παγκοσμιοποίηση, με κινητήριο δύναμη την ανάπτυξη

της τεχνολογίας, της πληροφορικής και της επικοινωνίας και μέσα από την

απελευθέρωση των αγορών και της διεθνούς διακίνησης προϊόντων, υπηρεσιών,

κεφαλαίου και ανθρώπων, αλλάζει τον τρόπο λειτουργίας των επιχειρήσεων και το

πλαίσιο ανταγωνισμού. H ίδια η επιχείρηση θα πάρει αυτά τα ρίσκα χωρίς να

κρύβεται πίσω από τυχόν αδυναμίες της Πολιτείας.

Tips

Το πώς…

… κυβερνώνται οι εταιρείες επηρεάζει όχι μόνο την πορεία των ίδιων των

εταιρειών αλλά και ολόκληρων αγορών και οικονομιών τη νέα εποχή της

παγκοσμιοποίησης

O Νίκος M. Χριστοδουλάκης είναι πρώην υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών