Έρημος Γκόμπι, το αρχείο της Γης

Για τους κυνηγούς απολιθωμάτων, η έρημος Γκόμπι της Μογγολίας είναι ο

παράδεισος. Αυτό το εχθρικό για τους επισκέπτες κομμάτι γης κρύβει τα

πλουσιότερα και πιο πολυποίκιλα αποθέματα από λείψανα δεινοσαύρων και πρώιμων

θηλαστικών, ηλικίας 80 εκατομμυρίων ετών από την Κρητιδική περίοδο.

Τον περασμένο μήνα, μία ομάδα Αμερικανών και Μογγόλων επιστημόνων επέστρεψε

στην έρημο στο σημείο Ούκαα Τόλγκοντ, όπου πριν από τέσσερα χρόνια εντόπισαν

πλούσια ευρήματα με την ελπίδα να συνεχίσουν τις ανακαλύψεις τους. Ένα

απόγευμα, βρήκαν δύο φωλιές με αυγά δεινοσαύρων, πολλές προϊστορικές σαύρες

και το κρανίο και τον σκελετό ενός μικρού θηλαστικού, πιθανότατα ενός είδους

που ζούσε στη σκιά των δεινοσαύρων και παρέμενε άγνωστο μέχρι τώρα. «Μερικές

μέρες δεν βρίσκουμε τίποτα. Σήμερα βρήκαμε 10 κρανία, θηλαστικά και σαύρες»,

λέει η Τζίνα Γουέσλεϊ-Χαντ, παλαιοντολόγος στο Ινστιτούτο Σμιθσόνιαν.

Ευτυχισμένος και ανακουφισμένος από τα ευρήματα, ο Μάικλ Νόβατσεκ,

παλαιοντολόγος του Αμερικανικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας και επικεφαλής όλων

των αποστολών από το 1990, δηλώνει ότι «το μέρος είναι ακόμα πλούσιο σε

απολιθώματα».

Θησαυρός ευρημάτων. Ο πρώτος επιστήμονας που βρήκε εντυπωσιακά

απολιθώματα στην Γκόμπι ήταν ο Ρόι Τσάπμαν Άντριους το 1922. H έρημος

εκτείνεται σε απόσταση 2.400 χιλιομέτρων στο εσωτερικό της Νότιας Μογγολίας

και φτάνει μέχρι τη Βορειοδυτική Κίνα. Ρώσοι, Πολωνοί και Μογγόλοι

παλαιοντολόγοι έκαναν πολλές αποστολές στην περιοχή μετά τον B’ Παγκόσμιο

Πόλεμο. Οι Αμερικανοί γύρισαν το 1990 και έκαναν την πρώτη τους εκπληκτική

ανακάλυψη τρία χρόνια αργότερα. Σε τρεις μόνο ώρες βρήκαν δεκάδες

δεινοσαύρους, θηλαστικά και σαύρες και ένα ολόκληρο κρανίο του Μονόνυχου, ένα

είδος μεταβατικό ανάμεσα στους δεινοσαύρους και τα σημερινά πουλιά.

Αλλά το σημαντικότερό τους εύρημα ήταν μία φωλιά δεινοσαύρων με ένα αυγό

σπασμένο στο πάνω κέλυφος και το απολιθωμένο βρέφος κουλουριασμένο ακόμα μέσα.

Αυτό δεν το είχαν δει ποτέ μάτια ανθρώπου. Οι επιστήμονες γυρνούσαν κάθε χρόνο

στην έρημο και το 2001 αποφάσισαν να αφήσουν την περιοχή να «ξεκουραστεί» και

να γυρίσουν φέτος, αφήνοντας τους ισχυρούς ανέμους και τις βροχές να κάνουν τη

δουλειά τους φέρνοντας στην επιφάνεια νέα απολιθώματα.

Τοπίο απόκοσμο. H περιοχή από ψηλά είναι αυλακωτή με χαμηλές

κορυφογραμμές και στενές κοιλάδες. Στο βάθος, δύο οροσειρές παράλληλες από τα

ανατολικά προς τα δυτικά συνορεύουν με την Κίνα. Τα χρώματα του τοπίου είναι

κόκκινα, μοβ και χακί. Πιο δυτικά ακόμα, η ερημωμένη πεδιάδα ανάμεσα στα βουνά

γίνεται πιο πλατιά και πιο καφέ. Ξεροπόταμοι, χαμηλοί λόφοι και καφέ αυλάκια

με γκρίζο χαλίκι «σπάνε» το επίπεδο τοπίο. Κάπου κάπου σκορπισμένες με πολλά

χιλιόμετρα απόσταση ανάμεσά τους είναι οι κατοικίες των νομάδων.

Για κάθε μήνα στο πεδίο ανασκαφών, οι παλαιοντολόγοι ξέρουν ότι η μελέτη των

απολιθωμάτων απαιτεί άλλους 11 μήνες βαρετής δουλειάς στα Πανεπιστήμια και τα

μουσεία. Αλλά αυτή τη φορά, στην Γκόμπι βρίσκουν πολύ περισσότερα μικρά

θηλαστικά από πολλά είδη.

Οι επιστήμονες πιστεύουν ότι αυτό θα τους βοηθήσει να μάθουν περισσότερα για

την πιο παραγωγική εποχή των θηλαστικών στην Κρητιδική περίοδο, που ξεκίνησε

πριν από 140 εκατομμύρια χρόνια και τελείωσε πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια

όταν εξαφανίστηκαν οι δεινόσαυροι.

H σημασία της Κρητιδικής

«Όταν διαβάζεις περιγραφές εκείνης της περιόδου, νομίζεις ότι μόνο οι

δεινόσαυροι έζησαν στην Γκόμπι», λέει ο Νόβατσεκ. «Αυτό μας τρελαίνει. H

Κρητιδική περίοδος είναι πολύ σημαντική για την ιστορία της Γης. Ο κόσμος στον

οποίο ζούμε ξεκίνησε τότε, το σύγχρονο οικοσύστημα, φυτά που ανθίζουν, έντομα

που γονιμοποιούνται με τη γύρη, η προέλευση των μοντέρνων θηλαστικών». Στα

εδάφη της Γκόμπι, εκεί που κρύβονται οι τάφοι των ζώων από τα τέλη της

Κρητιδικής περιόδου, συναντούμε ποικίλες μορφές ζωής, όχι μόνο δεινοσαύρους,

αλλά και θηλαστικά. Οι επιστήμονες έχουν βρει 1.000 σαύρες και 1.000 κρανία

θηλαστικών τα τελευταία χρόνια. Ο Νόβατσεκ λέει ότι αυτό καλύπτει το 90% των

κρανίων που έχουν βρεθεί από αυτή την περίοδο σε όλη τη γη.

Αμμοθύελλες σε συνδυασμό με καταιγίδες…

Οι επιστήμονες πίστευαν παλιά ότι οι βίαιες ξαφνικές αμμοθύελλες ευθύνονται

για τον μεγάλο αριθμό και την άριστη διατήρηση των απολιθωμάτων στην έρημο

Γκόμπι. Οι θύελλες έθαβαν τα ζώα ζωντανά στις φωλιές τους, τα σώματά τους

καλύπτονταν με άμμο και έμεναν ανέπαφα όσο χρόνο χρειάζονταν για να γίνουν

πέτρα.

Πρόσφατα, οι ερευνητές σκέπτονται μήπως η αιτία είναι ένα πιο πολύπλοκο φυσικό

φαινόμενο. Όταν μία αμμοθύελλα συνοδεύεται από καταρρακτώδη βροχή, όπως

συμβαίνει μερικές φορές, οι αμμόλοφοι διαποτίζονται από άφθονο νερό. Πριν από

εκατομμύρια χρόνια, κατέρρεαν θάβοντας όποια ζωή υπήρχε γύρω τους. Έτσι, η

Γκόμπι δεν ήταν μόνο πηγή ζωής στην Κρητιδική περίοδο, αλλά και η κοιλάδα του

θανάτου.

Τους παλαιοντολόγους στην Γκόμπι ενδιαφέρει και η γεωλογία της ερήμου. Πάνω

στα ορυκτά αποτυπώνονται τα επίπεδα του οξυγόνου που βρίσκονταν στην

ατμόσφαιρα την εποχή του σχηματισμού τους. Ο αέρας σήμερα έχει 21% οξυγόνο.

Στην Ιουρασική περίοδο, πριν από την Κρητιδική, τα επίπεδα ήταν 12%, κάτι που

θα έκανε δύσκολη την επιβίωση των μεγάλων ζώων. Πριν από 100 εκατομμύρια

χρόνια, στη μέση της Κρητιδικής, τα επίπεδα του ατμοσφαιρικού οξυγόνου άρχισαν

να ανεβαίνουν, μέχρι που έφτασαν τα σημερινά πριν από 50 εκατομμύρια χρόνια.

Αυτό μπορεί να επηρέασε την ακμή των θηλαστικών αμέσως μετά την εξαφάνιση των

δεινοσαύρων πριν από 65 εκατομμύρια χρόνια. «H περιοχή αυτή είναι συναρπαστική

για την παλαιοντολογία και τις έρευνες για τη χλωρίδα και πανίδα στο

οικοσύστημα», λέει ο επικεφαλής της αποστολής Μάικλ Νόβατσεκ.

Επιμέλεια: Εύη Ελευθεριάδου, Δέσποινα Κουκλάκη